Tal-Pietà - Raħal Marjan

 

Fl-Arċidjoċesi ta’ Malta nsibu li fost il-parroċċi kollha, il-Madonna tieħu l-ewwel post fejn jidħlu t-titulari. L-istess ħaġa nistgħu ngħidu għad-Djoċesi ta’ Għawdex. Fost dawn il-parroċċi Marjani hemm xi titulari b’aktar minn parroċċa waħda, bl-akbar numri ta’ dawn il-każi jkun l-Assunta b’xejn inqas minn 11-il parroċċa. Imbagħad insibu oħrajn li huma waħdanin. Fost dawn tal-aħħar insibu l-parroċċa tal-Madonna ta’ Fatima f’Tal-Pietà li tiġbor fiha wkoll iż-żona ta’ Gwardamanġa. Minkejja li din hija parroċċa relattivament ġdida, għax twaqqfet fl-1968, ir-raħal ta’ Tal-Pietà nistgħu nqisuh bħala raħal Marjan. Għaliex qed ngħid hekk? Ma kinitx il-parroċċa li welldet din ir-rabta bejn Marija u l-lokal għax sa minn żmien twil ilu kien hemm x’jorbot lil Verġni Mqaddsa ma’ dan ir-raħal li għandu wkoll wieħed mit-titli mogħtijin lil Marija Santissima. Naraw ftit kemm rabtiet hemm bejn dan ir-raħal u Marija.

Id-Duluri

L-epidemija tal-pesta ta’ Malta ta’ bejn l-1592 u l-1593 kienet waħda kbira li qatlet eluf ta’ nies f’Malta. Dak iż-żmien il-mejtin kienu jindifnu fi knejjes jew kappelli, iżda minħabba n-numru kbir ta’ mwiet f’din l-epidemija, kien meħtieġ li jinbena ċimiterju ġdid. Dan inbena fuq biċċa art barra l-Belt Valletta u fil-qrib inbniet kappella ddedikata lil Santu Rokku. Xi sorsi jgħidu li l-kappella nbniet fl-1592 jew l-1593 filwaqt li oħrajn jgħidu li nbniet fl-1612. Fil-bidu tas-seklu XVII id-dedikazzjoni tal-knisja nbidlet minn Santu Rokku għad-Duluri. Il-knisja kienet tissejjaħ bit-Taljan Santa Maria a Mare jew La Pietà, li huwa wieħed mit-titli mogħtijin lill-Madonna tad-Duluri. L-inħawi tal-madwar saru magħrufa bħala Tal-Pietà u meta aktar tard żviluppa r-raħal żamm l-isem ta' Tal-Pietà. Għalhekk dlonk naraw li kienet din il-kappella li tat isem dan ir-raħal. L-artal maġġur tal-knisja juri lill-Verġni Marija żżomm il-ġisem mejjet ta’ Ġesù, pittura magħrufa bħala la Pietà. Dan tpitter minn Gioacchino Loretta, segwaċi ta’ Mattia Preti. Din il-knisja tat ukoll l-isem li tinsab fiha: Triq id-Duluri.

Ta’ Loreto

Sewwasew fuq ix-xaqliba l-oħra ta’ Tal-Pietà, fiż-żona magħrufa bħala Gwardamanġa, insibu knisja oħra li wkoll hija ddedikata lill-Madonna taħt it-titlu Ta’ Loretu. Din hija tas-Sorijiet Orsolini. Il-knisja nbniet fuq art imsejħa “Ta’ Lubo Bordin” mgħotija lis-sorijiet mill-fundatur tagħhom  Mons. Isidoro dei Conti Formosa.  L-ewwel ġebla poġġieha Mons. Mawru Caruana, Isqof ta’ Malta, nhar it-Tlieta l-1 ta’ Mejju 1928. Din hija knisja oħra Marjana fir-raħal ta’ Tal-Pietà. Fil-knisja nsibu bosta statwi biss waħda partikolari hija dik tal-Madonna ta’ Loreto (mhux ta’ fuq l-artal maġġur) li kienet inġiebet Malta minn Mons. Dei Conti Formosa nnifsu.

Is-Santwarju Parrokkjali

Il-knisja parrokkjali tal-Madonna ta’ Fatima tinsab fuq l-għolja ta’ Gwardamanġa u s-santwarju nbena mill- patrijiet Dumnikani fl-1952. Il-knisja nfetħet fl-1955 u saret parroċċa fl-1968.

Ix-xbieha tal-Madonna li issa hija nkurunata hija tal-injam. Din l-istatwa sabiħa fiha madwar tliet metri u kwart tul, waslet fid-dwana ta’ Malta fit-tielet ġimgħa ta’ April tas-sena 1956. Kienet imbierka mill-Arċisqof Mikiel Gonzi u sar pellegrinaġġ biha mill-parroċċa ta’ San Duminku l-Belt sas-santwarju ta’ Gwardamanġa Tal-Pietà.

Bħal kull parroċċa oħra, bdiet tiġi organizzata festa u biex tagħmel festa trid statwa titulari. Kien imqabbad l-Iskultur Rabti Ġlormu Dingli biex joħloq statwa tal-Madonna ta’ Fatima bħala statwa titulari u proċessjonali. Din waslet fil-parroċċa fl-1971.

Xbihat fit-toroq

F’Tal-Pietà ma nsibux numru kbir ta’ niċeċ fit-toroq, imma mill-waħdiet li hemm insibu waħda bix-xbieha tal-Immakulata Kunċizzjoni. Din tinsab kantuniera ta’ Triq Blackley u t-Telgħa ta’ Gwardamaġa. Din hija niċċa mill-isbaħ bl-arzella, l-gwarniċ u l-pilastri tagħha skulturati fil-ġebla Maltija. Xbieha oħra Marjana nsibuha fuq il-faċċata tal-Knisja tad-Duluri. Din l-istatwa turi lil Marija Addolorata bilwieqfa u f’kull ġenb tagħha hemm anġlu. Fuq il-kampnar tas-santwarju parrokkjali nsibu xbieha tal-Madonna ta’ Fatima. Din ġiet skolpita fl-irħam fl-Italja Ma’ dawn l-istatwi żdiedu żewġ xbihat oħra Marjani fis-sena 2021. Waħda tinsab f’niċċa  fi Triq id-Duluri u turi lill-Addolorata, kopja tal-famuża “La Pietà” u oħra turi lill-Madonna ta’ Fatima. Din tinsab fin-nofs tal-qasam tad-djar.

Nixtieq insemmi niċċa oħra li minkejja li ma tagħmilx mal-Parroċċa Ta’ Fatima, bħala konfini tal-Kunsill Lokali tagħmel ma’ Tal-Pietà. Din hija niċċa tad-Duluri tinsab fi Triq ix-Xatt. Fiha ma nsibux statwa imma pittura. Hemm storja ħelwa marbuta ma’ din ix-xbieha. Jingħad li l-pittur Giuseppe Calì kien għamel wegħda li jekk jiżżewweġ lit-tfajla li kien tefa’ għajnejh fuqha kien ipitter kwadru tad-Duluri u jpoġġih għall-qima. Meta x-xewqa tiegħu saret realtà huwa żamm il-wegħda tiegħu. dan il-kwadru llum inbidel u minn floku hemm santa tad-Duluri u l-pittura oriġinali tinsab fil-parroċċa tal-Imsida.

Dan kollu juri li tabilħaqq it-titlu ta’ Raħal Marjan jixraq lil Tal-Pietà.

Fr Reno Muscat 

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 1 ta' Ġunju 2024

Mill-ġdid il-festi

Attività sinonima mas-sajf Malti huma l-festi li jsiru fil-parroċċi tagħna. Meta joqrob is-sajf ikun qed joqrob l-isbaħ żmien għad-dilettanti filwaqt li dawk li ma jħobbux il-festi jibdew jgħoddu l-jiem sakemm dan l-istaġun jiġi fi tmiemu.

X’festi

Tħobb jew ma tħobbx il-festi, ikollna nammettu li l-festa Maltija hija vetrina ta’ arti lokali. Nibdew mill-festi ta’ ġewwa, dawk li jsiru fil-knejjes. L-armar li naraw armat fil-jiem tal-festa huwa differenti minn dak li naraw matul is-sena. Xi wħud mill-opri artisitċi li nkunu nistgħu ngawdu biss fil-jiem meta jkunu esebiti fil-knisja, huma tassew kapolavuri. Xogħol tal-injam, xogħol ta’ arġenterija, xogħol ta’ rakkmu u elf ħaġa oħra. Forsi naħsbu li dawn kienu opri antiki li llum ma għadhomx isiru. Tabilħaqq li bosta minnhom hekk huma iżda sal-lum għadhom isiru opri artisitċi fil-knejes tagħna, fosri mhux daqs kemm kienu jsiru qabel imma għadhom isiru.

Ngħaddu mbagħad għall-każini tal-banda. Ħafna minn dawn il-każini llum saru palazzi li fihom iħaddnu opri mill-isbaħ u ta’ kull sena l-membri tas-soċjetajiet jibqgħu jinsistu li dawn l-opri jiżdiedu. Minbarra l-opri artistiċi ma ninsewx li dawn il-każini huma wkoll maħżen ta’ mużika. Fl-arkivji ta’ ħafna mill-każini tal-banda nsibu għadd kbir ta’ siltiet mużikali minn madwar id-dinja kollha.

U ma nistax ma nsemmix l-armar fit-toroq tagħna. Illum nistgħu ngħidu li kull festa għandha armar fit-toroq. Xi armar antik illum huwa patrimonju ta’ artistrija enormi filwaqt li jkollna ninżgħu l-kappell għall-armar ġdid li kull sena qed jiżdied. Tabilħaqq li l-preġju tal-armar antik huwa enormi fejn dak tal-ġdid meta toqgħod tqis li kull biċċa skultura kienet saret b’idejn waħda waħda mhux bħal-lum, forma u timla bil-fibre. Ma’ dan l-armar irridu nsemmu l-għadd ta’ statwi li jintramaw fuqhom, xogħol statwarji kapaċissimi Maltin kif ukoll id-drapp ta’ bandalori u pavaljuni li jikkumplementawhom.

Nistgħu ngħidu li l-festi Maltin mhux il-vetrina tax-xogħol Malti?

Kontra

Bħal f’kollox issib min hu kontra dawn il-festi. Biss naħseb li min ikun kontra tagħhom ikollu wkoll raġuni. Forsi jiffoka biss fuq i-festi ta’ barra, fejn ikollna nammettu li ġieli rajna esegerazzjonijiet, forsi jgħid li l-logħob tan-nar idejqu. Fil-fond ta’ qalbi naħseb li dawk li jirraġunaw hekk ikunu għaddew minn xi esperjenza kerha, forsi waqt il-marċ ra xeni xejn dinjitużi ta’ sokor jew teħid ta’ drogi – ħwejjeġ li jkollna nammettu li saru komuni fil-festi tagħna. Forsi jkun hemm xi raġuni oħra, min jaf xi tkun!

Jiena nemmen li ħadd ma għandu jdejjaq lil ħadd u kulħadd għandu dritt għad-divertiment tiegħu. Kulħadd għandu wkoll id-dritt għall-mistrieħ tiegħu għalhekk nemmen li l-prudenza, dejjem u f’kollox , għandha tirrenja f’dawn il-festi tagħna.

Pika jew kompetizzjoni

Ma naħsibx li nkun qed nikxef xi sigriet jew qed ngħid xi ħaġa ġdida jekk ngħid li l-festi tagħna fihom ukoll il-piki. Piki bejn żewġ għaqdiet fl-istess parroċċa jew piki ma’ parroċċa jew parroċċi ġirien. Piki ma’ rħula oħra u nistgħu nibqgħu sejrin. Il-Malti jgħid li l-piki jaqtgħu l-aptiti imma mill-banda l-oħra kieku ma kinux dawn il-piki kieku l-festi tagħna ma humiex dawk li huma llum. Kemm ikun aħjar kieku minnflok pika jkun hemm kompetizzjoni. Nipprova nagħmel xi ħaġa orġinali biex inti wara tipprova toħloq xi ħaġa oħra li tissupera dak li nkun għamilt jien. Il-piki jistgħu joħolqu anke l-periklu, ngħidu aħna fejn jidħol il-logħob tan-nar. Il-piki jaqtgħu l-aptit u kien hemm wieħed dilettant tal-festi qalli li l-piki jibdlu d-delizzji f’kastiġi. Ikolli ngħid għandu raġun biex ibigħ dan il-ħabib għax ix-xogħol li jsir għall-festa ħafna minnu huwa xogħol volontarju u għalhekk meta jibda jsir ta’ bil-fors ma jibqax delizzju imma jsir uġigħ ta’ ras. Għalhekk il-moderazzjoni tajba u l-kompetizzjoni ma għandhiex tinbidel f’pika.

Festi tal-qaddisin

Primarjament il-festi tagħna huma festi reliġjużi, isiru biex jonoraw qaddis jew qaddisa u għalhekk hija ħaġa assurda li fihom insibu elemenri li jmorru kontra l-valuri Nsara. Ħalli nagħmel mistoqsija retorika: Kemm verament huma Nsara l-festi tagħna llum? Ikun hawn min joħlom li xi darba l-festi jerġgħu lura għal meta kienu tal-kappillan, festi ta’ tlett ijiem. Ma nafx kemm il-ħolm ta’ dan għad iseħħ. Hija ħasra li festa li ssir biex tonora qaddis imbagħad l-inqas li jattendu nies ikun għall-funzjonijiet reliġjużi. Imma dik hija r-realtà li qed naraw illum. La tlaqna l-ħabel minn idejna mhux lakemm nerġgħu nieħduh lura.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 25 ta' Mejju 2024

L-internet u l-effetti tiegħu

Meta nitkellmu maż-żgħażagħ tal-lum u ngħidulhom li tfulitna u żgħożitna kienet għal kollox differenti minn dik li jgħixu huma spiss jistaqsuna kif konna ngħaddu mingħajr karozza kull persona fid-dar, bla mobile u fuq kollox bla computer u bla internet. Jien spiss ngħidilhom li ħaġa ma tistax tħoss in-nuqqas tagħna ladarba din ma tkunx teżisti u għalhekk ma tkunx taf biha. Ngħidilhom ukoll li min jaf 100 sena oħra kif jiskantaw ulied uliedhom meta jaraw kif qed jgħixu huma llum meta għad ma għandhomx dak li jkollhom huma.

Ikollna nammettu li l-ħajja llum hija għal kollox differenti minn dik li twelidna fiha aħna li qlibna nofs seklu fiż-żmien. Il-progress li sar narawh b’għajnejna u mmissuh b’idejna. Aħna kellna nadattaw irwieħna għal dinja li ma konniex nafu. Aħna ma twelid biex f’era teknoloġika u għalhekk kellna nidħlu f’din id-dinja għal kollox ġdida għalina. Madankollu bosta minna nippreferu l-ħajja ta’ tfulitna minn dik tal-lum. Biss din hija ħaġa normali għal kollox għax anke xi wħud minn dawk ta’ qabilna jemmnu li tfulithom kienet aħjar minn tagħna. Dan huwa kollu frott tal-progress li ma jista’ jwaqqfu ħadd. Imma kull progress għandu prezz x’jitħallas. Nieħdu pereżempju l-internet. Ejjew naraw ftit it-tajjeb u l-ħażin ta’ din it-teknoloġija li llum nistgħu ngħidu nużawha lkoll kemm aħna.

 Għajnuna

Bis-saħħa tal-internet sirna nkunu nafu x’qed jiġri fid-dinja dak il-ħin stess. Sirna nkunu nafu bejn wieħed u ieħor x’temp ser ikollna sa ħmistax-il ġurnata qabel. Sirna saħansitra nixtru minn fuq l-internet u meta ngħid nixtru ma nkunx qed nirreferi biss għal xiri minn ħwienet barra minn Malta. Illum tista’ tagħmel ix-xirja minn fuq l-internet. Illum tista’ tordna x’tiekol minn fuq il-computer u saħansitra tħallas bla ma ddaħħal idek fil-but u toħroġ il-karriera. Dan kollu lanqas fil-ħolm ta’ tfulitna ma kien jeżisti. Imma ma taħsbux li l-bniedem tal-lum sar dipendenti wisq mit-teknoloġija speċjalment mill-internet?

Il-lat negattiv

Minkejja li huwa għodda utli ħafna fil-ħajja ta’ kuljum, l-Internet fil-fatt huwa munita b’żewġ naħat opposti. Fil-fatt, l-użu fit-tul tal-Internet tant għamel lin-nies dipendenti fuq il-ħajja onlajn li ftit minuti mingħajr ma jkollhom apparat elettroniku f’idejhom jistgħu jagħmluhom donnhom ħlejjaq bla sabar, donnhom mhux f’dinja. Dawn is-sitwazzjonijiet jirriżultaw f’esperjenzi ta’ ansjetà u aġitazzjoni psikomotriċi. Mhux ta’ b’xejn li llum nitkellmu dwar id-Dipendenza fuq l-Internet. L-użu patoloġiku tat-teknoloġija diġitali nstab li huwa sors ta’ diversi problemi tas-saħħa, kemm fiżiċi kif ukoll mentali. Fost oħrajn sirna nsibu diversi kundizzjonijiet patoloġiċi, bħall- abbuż fl-użu tal-Internet, logħob tal-azzard onlajn jew cyber bullying.

L-użu eċċessiv tal-Internet , kif ukoll il-vizzju li jitrabbew minnu, spiss ikun akkumpanjat minn rabja , tensjoni u ansjetà. Dawn il-manifestazzjonijiet għandhom effett detrimentali fuq is-saħħa tal-individwu, u jħeġġu wkoll imġieba negattiva, bħall-irtirar soċjali. Il-kategorija tan-nies l-aktar f’riskju hija ċertament dik tal-adolexxenti . Fil-fatt, matul l-aħħar għoxrin sena, kienet preċiżament il-kategorija ta’ qawwija fuq l-Internet, f’termini tal-kwantità ta ħin li l-individwi jqattgħu  fuq l-Internet.

Bosta studji rrappurtaw l-eżistenza ta’ relazzjoni bil-kontra bejn il-vizzju tal-Internet u l-benessri mentali u psikoloġiku ta’ individwu.

Biss tajjeb insemmu wkoll li hemm probelmi oħra marbutin mal-internet. Barra mill-ħsara psikoloġika nistgħu nsemmu wkoll il-ħsara fiżika. Billi meta naħdmu fuq l-internet inkunu bilqegħda spiss nibdew nesperjenzaw problemi ta’ wgigħ f’daharna, fi spallejlna u fil-qadd. Tul ta’ ħin quddiem l-monitor tal-computer jagħmel ukoll ħsara lil għajnejn. Bosta jissuġġerixxu li minn ħin għal ħin inqumu minn fuq is-siġġu u nitilqu minn fuq l-iskrivanija biex nibbdlu għal ftit il-pożizzjoni ta’ ġisimna. Dwar l-għajnejn għandna niffukkaw għal ftit ħin fuq xi ħaġa li tkun bogħod minna u hekk inserrħuhom ftit. Din il-ħaġa għandu jifhimha wkoll min iħaddem u jħalli lill-ħaddiema tiegħu jqumu minn posthom kull tant ħin. Tajjeb ukoll li nitkellmu ma’ tabib tal-għajnejn anke jekk ikun għad għandna l-vista tajba biex jekk ikun hemm bżonn nibdew nilbsu nuċċali meta nkunu quddiem il-monitoer tal-computer.

Imma

Fl-aħħar tibqa’ il-mistoqsija: imma llum nista’ ngħaddi bla internet? It-tweġiba mhix faċli. Ħajjitna saret wisq tiddependi minnu u dan rajnieh waqt il-pandemija tal-Covid 19. Minn tagħlim tal-iskejjel sa ċertu xogħol seta’ jibqa’ għaddej grazzi għall-internet. Mela t-tweġiba hija waħda: il-moderazzjoni hija tajba f’kollox u fuq kollox fl-użu tal-internet.

 

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-nazzjon - 11 ta' Mejju 2024

Illum tkun inkurunata l-istatwa tal-Madonna ta’ Fatima fi GwardamanġaTal-Pietà

 

Nhar il-Ħadd, 14 ta’ Mejju 2023, meta l-Arċisqof ta’ Mons. Malta Charles J. Scicluna kien qiegħed iqaddes fis-Santwarju Parrokkjali tal-Madonna ta’ Fatima li nsibu fi Gwardamanġa Tal-Pietà, ħabbar li kien laqa’ t-talba tal-komunità ta’ din il-parroċċa biex l-istatwa tal-Madonna li nsibu fl-apside fuq l-artal tkun inkurunata. Il-poplu preżenti laqa’ din il-bxara b’ferħ u ċapċip għax din ma hijiex xi ħaġa komuni. Ejjew nagħtu ħarsa lejn ir-raħal ta’ Tal-Pietà u din l-okkażjoni.

Is-Santwarju Parrokkjali Madonna ta’ Fatima

Il-knisja parrokkjali tal-Madonna ta’ Fatima tinsab fuq l-għolja ta’ Gwardamanġa u s-santwarju nbena mill- patrijiet Dumnikani fl-1952. Kien bl-għajnuna tal-provinċjal tagħhom, Patri Esmond Klimeck li l-knisja setgħet tinbena u ssir ċentru tal-Kruċjata tar-Rużarju. Il-knisja nfetħet fl-1955 u saret parroċċa fl-1968.

Ix-xbieha tal-Madonna li llum ser tkun inkurunata hija tal-injam. Din l-istatwa sabiħa fiha madwar tliet metri u kwart tul, waslet fid-dwana ta’ Malta fit-tielet ġimgħa ta’ April tas-sena 1956. Hija kienet minquxa mid-ditta Casa Estrella f’Porto l-Portugall. Jingħad li madwar id-dinja kollha 3 biss huma x-xbihat tal-Madonna ta’ Fatima ta’ dak id-daqs maħduma fl-injam. Waħda minnhom tinsab fostna. Kienet imbierka mill-Arċisqof Mikiel Gonzi u sar pellegrinaġġ biha mill-Parroċċa ta’ San Duminku l-Belt sas-Santwarju ta’ Gwardamanġa Tal-Pietà.

Il-Parroċċa tal-Madonna ta’ Fatima kompliet tikber. Il-bini tal-qasam tad-djar kompla żied il-ħidma tal-patrijiet li jmexxu din il-parroċċa. Bħal kull parroċċa oħra, bdiet tiġi organizzata festa u biex tagħmel festa trid statwa titulari. Kien imqabbad l-Iskultur Rabti Ġlormu Dingli biex joħloq statwa tal-Madonna ta’ Fatima bħala statwa titulari u proċessjonali. Din waslet fil-parroċċa fl-1971. Berikha l-provinċjal ta’ dak iż-żmien Patri Ewġenju Cachia nhar id-9 ta’ Ottubru tal-istess sena. Fit-13 ta’ Ottubru saret l-ewwel festa biha.

Inkurunazzjoni

Id-drawwa tal-inkurunazzjoni ilha teżisti minn żmien il-qedem. Sultan, Prinċep, Imperatur jew forom oħra ta’ mexxejja kienu jkunu nkurunati. Anke l-Papa kien ikun inkurunat. Fil-Knisja Kattolika din id-drawwa ma kinitx limitata purament għal prinċep jew papa iżda bdew ikunu inkurunati wkoll xbihat. Din il-prattika bdiet fl-Italja. Bi tweġiba għall-moviment ikonoklastiku appoġġjat mill-Kalvinisti, patri Franġiskan Kapuċċin, Girolamo Paolucci di Calboldi di Forlì (1552–1620), ħabrek għall-inkurunazzjoni ta’ xbihat sagri bħala tweġiba għax-xiżmatiċi u fis-27 ta’ Mejju 1601 inkuruna lill-Madonna fis-Santwarju ta’ Santa Maria della Steccata f'Parma, l-Italja. Il-Konti Alessandro Pallavicini kien ta’ għajnuna kbira għal di Calboldi. Qabel mewtu, Pallavicini ħalla legat li assigura li dawn il-prattiċi jkunu ppreservati għas-snin ta’ wara. Fl-1780 ġie stabbilit ritwal għall-inkurunazzjonijiet, bl-isem Ordo servandus in tradendis coronis aureis. Sa dak iż-żmien, it-talbiet għall-inkurunazzjonijiet solenni kienu saru numerużi. Il-Knisja, fil-prudenza tagħha, meta tevalwa t-talbiet, dejjem fittxet tliet karatteristiċi: l-istoriċità (awtentiċità storika) tad-devozzjoni, l-attributi mirakolużi jew il-garanzija tal-preservazzjoni tal-qima lejn ix-xbieha. Mill-1981, id-deċiżjoni jekk xbieha tkunx inkurunata jew le ma baqgħetx f’idejn il-Vatikan imma għaddiet f’idejn l-ordinarju, l-Isqof, l-Arċisqof jew il-Kardinal tad-djoċesi tal-post.

L-ewwel xbieha Marjana, inkurunata b'ċerimonja mingħajr l-approvazzjoni papali diretta, saret mill-Kardinal Orazio Spinola għall-Madonna tad-Dwieli meqjuma fil-Bażilika ta' Santa Maria delle Vigne f'Ġenova fil-5 ta' April 1616. L-ewwel xbieha ta’ Marija li ġiet inkurunata pontifikament kienet il-pittura ta’ Lippo Memmi magħrufa bħala La Madonna della Febbre fis-sagristija tal-Bażilika ta’ San Pietru f’Ruma fis-27 ta’ Mejju 1631. L-ewwel xbieha Marjana inkurunata pontifikament barra minn Ruma kienet il-Madonna ta' Trsat fil-Kroazja fit-8 ta' Settembru 1715. L-ewwel xbieha Marjana nkurunata personalment minn Papa nnifsu kienet il-Madonna del Popolo fit-3 ta' Ġunju 1782 mill-Papa Piju VI fil-Katidral ta' Ċesena.

F’Malta l-ewwel xbieha Marjana inkurunata hija dik li nsibu fis-santwarju tal-Karmnu fil-Belt Valletta li saret fl-1881. Hemm numru ieħor ta’ xbihat Marjani oħra inkurunati; L-Imdina, fil-Belt Valletta, Il-Mellieħa, Bormla, L-Isla, ir-Rabat Malta, Birkirkara, Ħaż-Żabbar, il-Mosta kif ukoll l-aħħar xbieha inkurunata f’Tas-Sliema. Għawdex insibu l-Madonna inkurunata L-Għarb, Ir-Rabat, Iż-Żebbuġ, Kerċem, il-Qala u x-Xagħra. Illum ma’ din il-lista tiżdied dik ta’ Tal-Pietà.

Programm ta’ festi

Għal din l-inkurunazzjoni tħejja programm li beda nhar is-Sibt 13 ta’ April billi l-istatwa li ser tkun inkurunata ttieħdet fis-Santwarju tal-Mellieħa. Il-Ħadd 21 ta’ April sar pellegrinaġġ bil-muturi li akkumpanja din l-istatwa mis-Santwarju tal-Mellieħa sal-Bażilika ta’ San Duminku fil-Belt Valletta. Is-Sibt 27 ta’ April din ix-xbieha nġarret f’pellegrinaġġ mill-Belt sa Tal-Pietà. Matul il-ġimgħa li għaddiet saru bosta attivitajiet reliġjużi fis-Santwarju tal-Madonna ta’ Fatima f’Tal-Pietà filwaqt li l-qofol tal-festi jilħaq illum meta l-Arċisqof ta’ Malta Mons. Charles J. Scicluna jpoġġi l-kuruna fuq ras il-Madonna. Din il-kuruna saret fuq disinn tal-Artist Gabriel Farrugia filwaqt li x-xogħol tal-arġenterija fuqha sar mill-artist stess u mis-Sur Joe Duca. Il-festi jkomplu wara u t-Tnejn 13 ta’ Mejju, li jkun il-jum tal-Ewwel dehra ta’ Fatima, isir pellegrinaġġ bl-istatwa inkurunata. Il-festi jagħalqu nhar is-Sibt 18 ta’ Mejju bil-premier tal-Oratorju li jġib l-isem “Is-Sultana ta’ Raħal il-Ħniena” li għandu lirika ta’ Patri Reno Muscat O.P. u mużika ta’ Mro. Ray Sciberras. Teseġwixxi dan l-oratorju l-banda tas-Soċjetà Filarmonika Madonna ta’ Fatima tal-istess lokalità taħt it-tmexxija ta’ Mro Andrea Cassar. Jieħdu sehem is-Sopran Christine Dalli, it-Tenur Alan Sciberras, il-Baritonu Albert Buttigieg kif ukoll il-Kor  Mirabitur. In-narratur ta’ dan l-oratorju jkun Edward Camilleri.

Minn hawn nixtieq nistedinkom tattendu għal dawn l-attivitajiet li qed isiru għal din l-inkurunazzjoni – okkażjoni unika mhux biss għar-raħal u l-parroċċa ta’ Tal-Pietà imma għal Malta kollha.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'Il-Mument - 5 ta' Mejju 2024

Għada tkun inkurunata l-Madonna ta’ Fatima

Forsi smajtu bl-avveniment li ser iseħħ għada fil-Knisja Parrokkjali ddedikata lill-Madonna ta’ Fatima fir-raħal ta’ Tal-Pietà u Gwardamanġa. Jien ktibt dwar din l-inkurunazzjoni xi ġimgħat ilu. Jiena, li nagħmel parti mill-komunità li tmexxi lil din il-parroċċa ma nistax ma naqsamx magħkom dak li jkolli f’qalbi, għalhekk illum ser nikteb xi ħaġa dwar l-inkurunazzjoni.

Inkurunazzjoni

Id-disinn tal-Kuruna 

Id-drawwa tal-inkurunazzjoni ilha teżisti minn żminijiet il-qedem. Sultan, Prinċep, Imperatur jew forom oħra ta’ mexxejja kienu jkunu nkurunati. Anke l-Papa kien ikun inkurunat. Fil-Knisja Kattolika din id-drawwa ma kinitx limitata purament għal prinċep jew papa iżda bdew ikunu nkurunati wkoll xbihat. Din il-prattika bdiet fl-Italja. Bi tweġiba għall-moviment ikonoklastiku appoġġjat mill-Kalvinisti, patri Franġiskan Kapuċċin, Girolamo Paolucci di Calboldi di Forlì (1552–1620), ħabrek għall-inkurunazzjoni ta’ xbihat sagri bħala tweġiba għax-xiżmatiċi u fis-27 ta’ Mejju 1601 inkuruna lill-Madonna fis-Santwarju ta’ Santa Maria della Steccata f'Parma, l-Italja. Il-Konti Alessandro Pallavicini kien ta’ għajnuna kbira għal di Calboldi. Qabel mewtu, Pallavicini ħalla legat li assigura li dawn il-prattiċi jkunu ppreservati għas-snin li ta’ wara. Fl-1780 ġie stabbilit ritwal għall-inkurunazzjonijiet, bl-isem Ordo servandus in tradendis coronis aureis. Sa dak iż-żmien, it-talbiet għall-inkurunazzjonijiet solenni kienu saru numerużi. Il-Knisja, fil-prudenza tagħha, meta tevalwa t-talbiet, dejjem fittxet tliet karatteristiċi: l-istoriċità (awtentiċità storika) tad-devozzjoni, l-attributi mirakolużi jew il-garanzija tal-preservazzjoni tal-qima lejn ix-xbieha. Mill-1981, id-deċiżjoni jekk xbieha tkunx inkurunata jew le ma baqgħetx f’idejn il-Vatikan imma għaddiet f’idejn l-ordinarju, l-Isqof, l-Arċisqof jew il-Kardinal tad-djoċesi tal-post.

Bidu

L-ewwel xbieha Marjana, inkurunata b'ċerimonja mingħajr l-approvazzjoni papali diretta, saret mill-Kardinal Orazio Spinola għall-Madonna tad-Dwieli meqjuma fil-Bażilika ta' Santa Maria delle Vigne f'Ġenova fil-5 ta' April 1616. L-ewwel xbieha ta’ Marija Bambina li ġiet inkurunata pontifikament kienet il-pittura ta’ Lippo Memmi magħrufa bħala La Madonna della Febbre fis-sagristija tal-Bażilika ta’ San Pietru f’Ruma fis-27 ta’ Mejju 1631. L-ewwel xbieha Marjana nkurunata pontifikament barra minn Ruma kienet il-Madonna ta' Trsat fil-Kroazja fit-8 ta' Settembru 1715. L-ewwel xbieha Marjana inkurunata personalment minn Papa nnifsu kienet il-Madonna del Popolo fit-3 ta' Ġunju 1782 mill-Papa Piju VI fil-Katidral ta' Ċesena.

F’Malta

Il-kuruna li għada ser titpoġġa fuq ras il-Madonna f'Tal-Pietà
Disinn ta' Gabriel Farrugia u xoghol tal-artist u ta' Joseph Duca 

Sal-lum f’Malta għandna 22 xbieha Marjana inkurunati uffiċjalment, għada bl-inkurunazzjoni tal-Madonna ta’ Fatima f’Tal-Pietà isiru 23. Meta ktibt uffiċjalment kont qed nifhem dawk ix-xbihat li ġew inkrunati b’digriet. 

L-ewwel xbieha Marjana inkurunata f’Malta kienet dik tal-Madonna tal-Karmnu fil-Belt Valletta. Meta l-Karmelitani poġġew saqajhom fil-Belt Valletta fl-1570, bnew knisja ddedikata lill-Madonna tal-Karmnu li tlestiet fl-1591. Sa mill-ħolqien tal-pittura titulari, id-devozzjoni lejn il-Madonna kienet kbira kemm fin-numru ta’ nies li kienu jżuru l-knisja kif ukoll f’dak li għandu x’jaqsam mad-donazzjonijiet mogħtija, bħal ġiżirajjen, imsielet u kuruni tad-deheb u fidda li ġew mogħtijin lil din il-pittura. L-ewwel darba li tissemma din il-pittura tal-Madonna tal-Karmnu fis-Santwarju Bażilika fil-Belt Valletta, kien waqt iż-żjara pastorali tal-Inkwiżitur Ġenerali Mons Gregorio Salviati f’Ġunju tal-1755. L-inkurunazzjoni tal-Madonna tal-kwadru titulari saret fil-15 ta’ Lulju, 1881, mill-Isqof ta’ Malta Carmelo Scicluna b’digriet tal-Papa Ljun XIII u tal-kapitlu tal-Bażilika ta’ San Pietru f’Ruma, fid-19 ta’ Ġunju 1880. Dak iż-żmien kienu qed jiġu inkurunati bosta pitturi antiki madwar id-dinja, pitturi li l-fidili kellhom devozzjoni kbira lejhom, bħalma kellha l-Madonna tal-Karmnu f’Malta.

Nixtieq kieku nagħti tagħrif imqar qasir dwar kull xbieha inkurunata li għandna f’pajjiżna imma l-ispazju ma jippermettix għalhekk ser insemmihom skont kif ġew inkurunati. F’din il-lista nsibu xbihat tal-Madonna, kemm statwi kif ukoll pitturi.  Wara l-Madonna tal-Karmnu tal-Belt insibu l-Madonna ta’ San Luqa l-Imdina, il-Madonna tal-Mellieħa, il-Kunċizzjoni ta’ Bormla, il-Madonna tal-Ħerba f’Birkirkara, il-Bambina tal-Isla, il-Madonna ta’ Damasku magħrufa bħala tal-Griegi fil-Belt Valletta, il-Madonna Ta’ Pinu, il-Madonna tas-Saħħa, tal-Grazzja Ħaż-Żabbar, tal-Grazzja r-Rabat Għawdex, il-Kunċizzjoni tal-Qala, il-Madonna ta’ Caraffa fil-Belt Valletta, il-Madonna tal-Għar, il-Madonna ta’ Pompei fir-Rabat Għawdex, il-Bambina tax-Xagħra, Santa Marija l-Mosta, Santa Marija tal-Katidral tar-Rabat Għawdex, il-Viżitazzjoni tal-Għarb, Santa Marija taż-Żebbuġ Għawdex, il-Madonna tas-Sokkors Kerċem u l-Madonna tal-Qalb ta’ Ġesù jew kif nafuha aktar tas-Sacro Cuor f’Tas-Sliema. Għada tiżdied magħhom il-Madonna ta’ Fatima ta’ Gwardamaġa Tal-Pietà li ser ikollha fuw rasha kuruna mill-isbaħ disinn tal-artist Gabriel Farrugia.

Dan huma x-xbihat Marjani inkurunati fil-gżejjer tagħna imma tajjeb ngħid li hemm xbihat oħra bħalma huma dawk ta’ San Ġużepp fir-Rabat ta’ Malta, magħruf bħala San Ġużepp ix-Xiħ u dak tal-Qala Għawdex. Barra minn dawn insibu wkoll oħrajn inkurunati imma mingaħjr digriet.

Tal-Pietà

L-inkurunazzjoni ta’ għada sejra ssir fil-Knisja Parrokkjali tal-Madonna ta’ Fatima stess, f’Tal-Pietà Gwardamanġa mill-Arċisqof ta’ Malta Mons. Charles J. Sciluna waqt quddiesa li tibda fis-6,30 ta’ filgħaxija. Minn qalbi nistdinkom tingħaqdu magħna għal din l-okkażjoni speċjali mhux biss għalina imma għal Malta kollha.

Narakom

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 4 ta' Mejju 2024