Id-dar

Mhux biss il-ħitan u s-saqaf!

Iddur kemm iddur, tmur fejn tmur, illum jew għada lejn id-dar trid terġa’ tmur. Din il-ħaġa tiġini f’ moħħi kull meta nkun qiegħed nirritorna lejn Malta wara żmien li nkun imsiefer. Naħseb fiha aktar meta niltaqa’ ma xi persuna li tkun irritornat lura Malta minn xi pajjiż li tkun emergrat fih bosta snin qabel. Għax id-dar ma ssib imkien bħalha. Mhux id-dar tal-ġebel biss, il-pajjiż li tkun twelidt u trabbejt fih jibqa’ dejjem darek.

Għandu mnejn li l-ħaġa li tiġbidna lejn darna hija l-għadqa, il-ġabra tal-familja. Ħadd ma huwa maħluq biex jgħix waħdu. Il-bniedem maħluq biex jikkomunika mal-oħrajn u din il-komunikazzjoni ssir aktar intima jekk dawk li nikkomunikaw magħhom ikunu familjari tagħna, ħbieb tagħna, persuni li magħhom nieħdu gost, nies li l-kumpanija tagħhom timliena bil-ferħ.

Is-subborgi

Qabel ma bdew jinħolqu is-subborgi kienu jeżistu bliet u rħula. Bir-rivoluzzjoni industrijali u bil-mezzi tat-trasport in-nies ħarġet mill-belt u marret toqgħod fis-subborg. In-nies tal-kampanja ma baqgħetx issib wisq xogħol fir-raba għax il-makkinarju beda jagħmel xogħolha u għalhekk hija wkoll ħalliet l-għodda tar-raba, ħalliet l-għorfa u fittxet dar fis-subborg. Forsi f’ Malta ma tantx kellna effett ta’ dan iċ-ċaqlieq, imma lanqas nistgħu ngħidu li ma sarx ċaqlieq. Bosta snin wara r-rivoluzzjoni industrijali, f’ Malta  inbnew għadd ta’ fabbriki u lukandi li lkoll huma mbiegħda mid-dar tal-ħaddiema li jaħdmu fihom. Dan huwa effett ċkejken meta mqabbel mal-effett li kien hemm f’ pajjiżi kbar fejn id-distanzi ma humiex ta’ ftit kilometri imma ta’ ftit mijiet ta’ kilometri.

Wieħed mill-akbar effetti li ġabet magħhom r-rivoluzzjoni industrijali kien iċ-ċaqlieq tal-massa mill-kampanja lejn is-subborgi, sewwasew kif isemmieh Karl Marx. Dan l-awtur jgħid li l-urbanizzazzjoni toħloq soċjetà ta’ massa u ta’ folla li tisfaxxa l-għaqda tal-familja. Huwa jgħid li issa l-ħaddiem ma għadux imur l-għalqa jew fil-ħanut tax-xogħol tiegħu  u martu tmur miegħu u tieħu lill-uliedha magħhom. Issa t-tfal ma għadhomx jaraw lill-missierhom jaħdem ir-raba jew jinċana l-fallakki jew jagħti bil-mazza fuq l-inkwina. Issa l-familja ma għadiex tinġabar flimkien biex tiekol għax waqt ħin l-ikel kulħadd ikun fuq xogħolu, imbiegħed mill-membri l-oħra tal-familja.

Jackob Hackert u Dun Karm

Il-Ħsad tal-qamħ tal-artist Hackert

Dan il-ħsieb marksita dejjem ifakkarni fil-pittura ta’ Jackob P. Hackert li hemm fil-palazz irjali ta’ Caserta fl-Italja. Dan il-kwadru, li jġib l-isem “Il-Ħsad tal-qamħ” juri bosta ħaddiema fir-raba jaħsdu l-qamħ u taħt tinda magħmula minn liżar kbir hemm in-nisa tal-bdiewa kif ukoll xi tfal iħarsu. Ifakakrni wkoll fil-poeżija ta’ Dun Karm Psaila: “Żjara lil Ġesù”. Silta minn din il-poeżija tgħid:

Ftakart fik żmien ħelu,

Meta kont għadni f’ dar missieri

U mejda waħda kienet tiġborna lkoll f’ rabta ta’ mħabba,

Lili, lil ħuti u ’l dawk li nissluna,

Imma l-aktar fik j’ omm . . . . . . .

Tant din il-poeżija nara fiha sens profond li fil-mewt ta’ ommi ridt li fuq is-santa tagħha jkun hemm miktub silta minnha, fost oħrajn din is-silta li semmejt hawn fuq.

Identità

Fil-kitba tal-poeta nazzjonali naraw il-ħsieb tal-mejda li tiġbor il-familja. Id-dar tal-missier u l-mejda tal-omm. Din il-poeżija nkitbet fl-1915, dawk iż-żminijiet il-belt jew  ir-raħal Malti kien għadu mhux biss l-espressjoni arkitettonika jew spażjali imma forma distinata tas-soċjetà.  Jekk kont ngħid “Jien Belti” (biex inġib eżempju – għax fil-verità jien minn Ħal Qormi!) kienet tfisser bil-wisq aktar milli twelidt u ngħix il-Belt Valletta. Kienet (u f’ ċertu sens għadha) tfisser “Jien uniku”, jien m’inix Furjaniz jew Ħamruniz jew minn xi pajjiż ieħor. Kienet tagħti identità. Tfisser jiena kantun mill-istruttura tal-belt, jiena wieħed mill-ħafna li nifformaw dak li aħna. Kien żmien meta x-xogħol tal-missier kien għajn ewlenija tal-għejxien tal-familja filwaqt li l-omm kienet tehda żżomm id-dar nadifa xummiema u trabbi lill-uliedha fl-akbar għożża u mħabba; l-omm kienet is-sultana tad-dar. Marx twieled kważi mitt sena qabel ma Dun Karm kiteb il-poeżija li semmejt, sewwasew sebgħa u disgħin sena u miet fl-1883, tnax il-sena wara li twieled il-poeta Żebbuġi. Hackert miet disa’ snin qabel ma twieled Marx. Qatt ma ltaqgħu imma sa ċertu punt ħasbu l-istess ħaġa fuq il-familja. L-artist pitter dak li kien jara spiss, għadnu mnejn hu stess kien imur fl-għelieqi fi żmien il-ħsad. Is-saċerdot kien qiegħed jiftakar fiż-żmien l-imgħoddi, żmien tfulitu li issa ma għadiex iktar għax kiber. Il-filosfu mill-Prussja semma l-familja li ma għadiex tinġabar flimkien minħabba l-progress.

Dinja sub urbana

Illum Malta laħqet ir-ritmu ta’ pajjiżi kbar u f’pajjiżna wkoll insibu d-dinja sub urbana li minkejja li ma hijiex l-istess bħal dik li nsibu fi bliet kbar, xorta ħalla l-effett tiegħu fuq id-dar Maltija. Illum ftit huma dawk li għandhom il-ħanut tax-xogħol tagħhom imiss mad-dar u għalhekk ftit huma dawk li f’ nofsinhar jagħlqu l-bieb u jmorru jieklu xi ħaġa d-dar. U min jaħdem bogħod mid-dar u għandu l-mezzi biex imur jew ma jkollux ħin biżżejjed jew inkella ma jkun hemm ħadd id-dar waqt il-ħin li jieqaf mix-xogħol biex jieħu biċċa ħobż.

Il-vantaġġ ta’ pajjiżna huwa ċ-ċokon tiegħu. Tal-anqas wara ġurnata xogħol kulħadd jista’ jerġa lura lejn daru. Matul dawn l-aħħar snin li ilni ngħix barra minn Malta iltqajt ma bosta li jdumu ma jmorru jaraw lill-familjari tagħhom xhur sħaħ. Għand ikollegi li iżuru lill-familja tagħhom fil-Milied u fl-Għid. Aħna minkejja t-tibdil soċjali kollu għadna ngawdu minn dik il-ħaġa li tgħaqqadna, għadna ninġabru d-dar.

Fr. Reno Muscat OP

In-Nazzjon 2 ta' Mejju 2013