Xahar b’ xorti ħażina

Bdejna ix-xahar ta’ April – ix-xaahr tal-boloh hawn min isejjaħlu u dan kollu għax fl-ewwel jum tiegħu hemm id-drawwa li jsir xi ċajt fuq il-ħbieb. Id-drawwa taċ-ċajta tal-ewwel ta’ April ma hijiex xi ħaġa Maltija iżda nistgħu ngħidu li nsibuha mifruxa sew.

Fir-Renju Unit u l-Irlanda

Fl-Ingilterra, l-Iskozja u l-Irlanda ta’ Fuq isiru bosta ċajtiet f’ dan il-jum iżda aktarx li dawn jieqfu ma’ nofsinhar għax id-drawwa ta’ dan il-poplu tgħid li min jiċċajta jew jidħaq b’ħaddieħor waranofsinhar ikun iblah hu stess. Dawn isejħu dan il-jum April fool, l-iblah ta’ April. Fl-Irlanda hemm id-drawwa li bniedem jagħti ittra lil xi ħadd biex dan joħodha lil xi ħadd ieħor u dan it-tieni wieħed x’ ħin jirċievi l-ittra jerġa’ jibgħat lil dak li jkun iwassalhielu għand xi ħadd ieħor u l-istorja tibqa’ sejra hekk sakemm il-messaġġier tal-ittra taqbiżlu ċ-ċinga u jiftaħ l-ittra u jsib messaġġ li jkun jgħidlu li dik kienet ċajta tal-ewwel ta’ April. Ma nafx kemm hawn wisq boloh li jibilgħu ċajta bħal din. Jekk issir darba ma nafx kemm hawn imzazen fid-dinja li jerġgħu jaqgħu fin-nasba! Insomma fid-dinja ma trid tistgħaġeb b’ xejn għax issib minn kollox.

Hemm min isejjaħ dan il-jum bħala “All fools day” – jum il-boloh kollha.

Il-ħuta ta’ April

F’ xi pajjiżi ċ-ċajt li jsir f’ dan il-jum jissejjaħ “il-ħuta ta’ April”. Għat-Taljani iċ-ċajtt a’ dan il-jum huwa “pesce d’aprile” filwaqt li għall-Franċiżi hu “poisson d’avril”. Għan-nies tal-Olanda dan il-jum huwa “aprilvis” li wkoll ifisser il-ħuta ta’ April. Minkejja li ħadd ma jaf minn fejn oriġina dan l-isem, hemm min jaħseb li dan il-jum beda jissejjaħ hekk għaliex kien hemm id-drawwa li xi ħadd iwaħħal ħuta tal-karti ma’ dahar xi ħadd ieħor bla ma tinduna l-vittma u għalhekk tibqa’ ddur bil-ħuta tal-karti mwaħħla ma’ daharha sakemm xi ħadd jgħidilha. Ċajta bħal din min jaf kemm għamilniha meta konna għadna studenti!

Spanja u l-Portugall

Fil-Peninsola Iberika insibu żewġ ismijiet differenti għal dan il-jum. Il-Portuġiżi jsejħulu “Dia da mentira”, il-jum tal-gidba filwaqt li għall-Ispanjoli dan huwa “Día de las bromas de abril”, il-jum taċ-ċajta ta’ April. Iż-żewġ popli għandhom raġun għaliex bħal-lum spiss ngħidu xi gidba biex nidħqu b’ dak li jkun u nidħqu b’ dak li jkun mhux bi ħsieb ħażin iżda b’ ċajta.

Malta

Aħna wkoll inżommu dan il-jum bħala jum li ċajta tkun mistennija u aċċettata. Bosta minna nsejħu xi praspura li jagħmlulna jew nagħmlu aħna lil oħrajn bħala “Ċajta tal-ewwel ta’ April” Hawn xi partijiet ta’ Malta li din id-drawwa jsejħulha “Il-Ġifa”. Ma nafx għalfejn għaliex il-kelma ġifa tfisser bniedem li jaqta’ qalbu, xi ħadd li jonqsu l-kuraġġ. Min jaf minn fejn bdiet din il-ħaġa.

Nistgħu nibqgħu nsemmu l-pajjiżi għax din hija drawwa mifruxa sewwa.

Ipotesi

Insibu minn ipprova jagħti ħjiel dwar kif origina dan il-jum.

Fl-1582 il-Papa Gregorju XIII introduċa il-kalendarju Gregorjan, dak li nużaw aħna llum. Sa dak iż-żmien kien jintuża l-kalendarju li Ġulju Ċesari kien introduċa ftit anqas minn ħamsin sena qabel Kristu. Il-bidu tas-sena fil-kalendarju Ġuljan kien isir mal-bidu tar-Rebbiegħa bejn l-20 u l-21 ta’ Marzu.  Meta kien introdott il-kalendarju Gregorjan mhux kulħadd kien jaf bih u kien hemm min ma aċċettahx. B’ hekk kien hemm min baqa’ jiċċelebra l-ewwel tas-sena mal-bidu tar-Rebbiegħa li mhix wisq bogħod mill-ewwel ta’ April. Dawk li aċċettaw il-kalendarju l-ġdid kienu jgħaddu biż-żmien lil dawk li ma aċċettawhx jew li ma kienux jafu bih u kienu jsejħulhom “boloh” jew “boloh ta’ April” . Franza aċċettat  dan il-kalendarju mill-ewwel iżda l-Ingilterra qalbet għall-kalendarju Gregorjan fl-1752. L-isem ta’ “April fools” għal din id-drawwa, kien jintuża fl-Ingilterra ħafna snin qabel u għalhekk twaqqa’ din l-ipotesi. Mill-banda l-oħra fi Franza ma tissejjaħx b’ dan l-isem imma bħala “ħuta ta’ April” u għalhekk nistgħu ngħidlu li din l-ipotesi hija żbaljata.

L-Imperatur Kostantinu

Insibu min jgħid li dan il-jum beda fi żmien l-Imperatur Kostantinu. Grupp ta’ buffi ta’ dan l-Imperatur kienu qalulu li huma kienu kapaċi jmexxu l-Imperu aħjar minnu. Biex ikompli ċ-ċajta l-Imperatur ħalla lil ċeru buffu bl-isem ta’ Kugel biex imexxi l-Imperu Ruman għal ġurnata. Il-jum magħżul għal Kugel kien l-ewwel ta’ April. Din l-ipotesi kien ħareġ biha ċertu professur tal-Istorja fl-università ta’ Boston. Iżda l-professur Joseph Boskin ma kellu l-ebda bażi storika jew dokumentata dwar dak li qal u llum nafu li din kienet biss invenzjoni ta’ moħħ dan il-professur.

Hu x’inhu, il-bidu taċ-ċajt tal-ewwel ta’ April jibqa’ mistur, iżda dan iċ-ċajt ċappas ix-xorti ta’ dan ix-xahar, xahar li bosta jqisuh bħala “tal-boloh”. Ara veru xahar b’ xortih ħażina miskin!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 1 ta' April 2017

Frangar non flectar

Wieħed mill-filosofi li għexu madwar elfejn sena ilu u li llum għadna naqraw jew nistudjaw kitbiethom huwa Lucio Anneo Seneca, kultant imsejjaħ ukoll bħala Seneca ż-żgħir. Dan kien bniedem attiv ħafna, kittieb, drammaturgu, politku u min jaf x’ aktar. Fost oħrajn dan Seneca ħallielna għadd ta’ aforiżmi, frażijiet qosra mimlijin għerf. L-isem li għażilt illum għal dan l-artiklu huwa frażi ta’ dan il-filosofu.

Min hu

Seneca

Seneca ż-żgħir twieled ġewwa Cordoba fi Spanja fis-sena 4 qabel Kristu. Kien jappartjeni għall-kurrent filosofiku tal-Istojċi – skola ta’ ħsieb etiku u spiritwali imwielda fil-Greċja madwar 300 sena qabel twieled Seneca. Kien attiv fil-ħajja pubblika u laħaq anke senatur kif ukoll maġistrat. Kien riformatur li ma qagħadx jibża’ jintroduċi kunċetti ġodda kull fejn ta sehmu u għalhekk nistgħu nimmaġinaw li kien hemm min ma kienx jarah wisq sabiħ. Ħafna drabi hekk jiġri meta xi ħadd jipproponi xi ħaġa ġdida. L-Imperatur Gaio Cesare Germanico ikkundannah għall-mewt iżda din is-sentenza inbidlitlu ma’ waħda ta’ eżilju taħt l-Impeatur Claudio. Kien eżiljat ġewwa Korsika iżda ftit wara l-istess imperatur reġa’ sejjaħlu lura Ruma. L-Imperatur Neruni għażlu bħala konsulent tiegħu. Dan l-istess imperatur xi snin wara akkuża lil Seneca li kien ħa sehem f’ konġura kontrih u għalhekk kien imġiegħel iwettaq suwiċidju mill-istess Neruni. Dan seħħ fis-sena 65 wara Kristu.

Aforiżmi

Fost il-ħafna frażijiet li ħallielna Seneca hemm waħda famuża li tgħid: Frangar non flectar. Din bejn wieħed u ieħor tfisser: tkissruni, iżda le tgħawġuni. Fi kliem ieħor Seneca ried jgħid li jekk bniedem ikollu prinċipju, l-għedewwa jistgħu jagħmlu minn kollox biex ikissru l-persuna iżda l-prinċipju jibqa’ prinċipju u dan ma jinbidel qatt.

Kemm nistgħu ngħidu li għadu jgħodd għal-lum dan il-kliem? Il-prinċipju tassew jibqa’ prinċipju iżda llum il-ġurnata l-prinċipji donnhom qegħdin insibuhom fuq l-ixkafef tal-ħanut jew fuq it-tilari tal-monti. Anke l-iżjed ħwejjeġ sempliċi jistgħu juruna li llum il-prinċipju sirna nibdluh skont l-esiġenzi. Snin ilu l-mara tad-dar kienet tixtri prodott ta’ ċerta marka u ma tibdlu qatt. Illum billi hawn bosta prodotti fis-suq, billi hawn il-kompetizzjoni, faċli li dik il-mara taqleb minn marka għal oħra. Kien hawn min jemmen biss b’ ditta waħda ta’ karozzi u jekk ikollu jibdel il-karozza ma jixtrix waħda jekk ma tkunx tal-istess marka bħal dik li kellu qabel. Ilum ftit fadal minn dawn in-nies. Iżda b’ daqshekk qed immorru kontra dak li kien qal Seneca? Illum in-nies tbiddel u tibdel. Tibdel mobile, tibdel id-dar, tibdel il-karozza, tbiddel il-gvern u tbiddel skont kif taħseb li jkun l-aħjar. Iżda l-fatt li l-bniedem jibdel huwa frott tal-libertà. Il-bniedem jibdel għax ikun ħieles li jibdel u ma jkollu xejn xi jxekklu milli jagħżel dak li jrid. Jekk il-bniedem ikun imġiegħel jibdel u ma jkollux triq oħra x’ jagħżel allura l-kliem ta’ Seneca jgħodd ħafna f’ dan il-każ; ikolli nixtri min dak il-prodott bilfors iżda xorta f’ moħħi u f’ qalbi naf li l-prodott l-ieħor kien aħjar. Tkissruni iva, imma le tgħawġuni!

Problemi akbar

Dan li semmejt sa issa huma biss problemi żgħar biss. Fil-ħajja ġieli nsibu ma’ wiċċna problemi kbar. Ġieli nsibu quddiemna sur taż-żonqor li jkollna nieqfu quddiemu u nieħdu deċiżjoni. Din hija problema kbira mhux bħal meta jkollna nixtru prodott u mhux ieħor. Din tista’ tkun problema li taffettwalna l-ħajja tagħna, li tista’ tibdlina l-futur. Iżda meta ssib dan is-sur taż-żonqor quddiemek trid tiddeċiedi x’ ser tagħmel. Hawnehkk wieħed ikun irid jagħmel għażla: jew jaħseb li dak is-sur jista’ jkissru bid-daqqiet ta’ ras jew jinduna li iktar hemm ċans li jkisser rasu milli s-sur b’ dawk id-daqqiet. U din hija sitwazzjoni li nistgħu nsibu ruħna fiha lkoll kemm aħna. X’ nagħmel? Is-sur taż-żonqor jista’ jkun l-imgħallem tax-xogħol, il-familja, il-bank, il-gvern jew xi istituzzjoni oħra li tant hi kbira li naraha bħala sur quddiemi. U min dawn l-istituzjonijiet hawn ħafna, aktar milli wieħed jista’ jimmaġina. Jekk inħabbat rasi naf li se naqsamha u se nweġġa’ mela allura jkolli naċċetta r-realtà u nbaxxi rasi. Is-sur ma nistax inkissru allura rrid naċċettah quddiemi. Biss xorta waħda l-ħsieb tiegħi jibqa’ dak li kien: tkissruni, iżda le tgħawġuni.

 L-aħħar ħsieb

Ma nafx kif ġie f’ moħħi dan l-aforiżmu ta’ Seneca llum. Forsi qed niftakar snin l-istudju tal-filosofija fl-awli tal-Fakultà Teoloġika ta’ Posillipo f’ Napli? Ma nafx! Dan il-ħsieb ġabli quddiem għajnejja kemm il-bniedem jibqa’ dejjem bniedem u dak li ġara jew kien jiġri elfejn sena ilu fi żmien Seneca għadna nistgħu nsibuh illum ukoll. Seneca tkellem dwar il-prinċipju ta’ dak li jkun. Illum ukoll għad hawn nies bħal Senca, nies ta’ prinċipju. Inbidelt ix-xena, imma l-palk għadu l-istess wieħed.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 25 ta' Marzu 2017

Ġimgħa Mqaddsa b’ differenza

Issa li r-Randan qtajna biċċa minnu sewwa, tajjeb inħarsu lejn it-tmiem tiegħu, jiġifieri il-festi tal-Ġimgħa l-Kbira u l-Għid il-Kbir.

Il-festi tal-Ġimgħa l-Kbira u l-Għid il-Kbir huma festi tant mistennija minn dawk dilettanti tal-wirjiet, statwi, purċissjonijiet u dak kollu li dawn il-jiem għeżież iġibu magħhom. Id-drawwiet li aħna l-Maltin għandna għal dawn il-jiem huma bosta u jvarjaw minn drawwiet reliġjużi, kulturali kif ukoll fejn jidħol l-ikel. F’ pajjiżna verament ikun hawn x’ tara f’ dawk il-jiem u huma bosta dawk li jistennew dawn il-festi bil-ħerqa jew biex jesebixxu dak li jkunu għamlu matul is-sena jew biex jieħdu sehem f’ xi attività li ssir għadd ta’ postijiet f’ pajjiżna.

Mod ieħor

Illum il-ġurnata s-safar sar ħaġa faċli. Ilum ma għadux dak iż-żmien li biex issiefer trid torganizza xhur twal minn qabel. Illum, grazzi għat-teknoliġija kollox sar mgħaġġel. Dan l-iżvilupp għen ukoll fil-qasam li dwaru qegħdin nitkellmu llum. Ħafna Maltin qegħdin jgħaddu l-Ġimgħa Mqaddsa f’ xi pajjiż barrani fejn jaraw il-kultura ta’ dak il-pajjiż u jieħdu sehem fil-funzjonijiet li jsiru. Dawn it-talin ikunu jistgħu jgawdu vaganza waqt il-jiem li ma jkunux xogħol u fl-istess waqt jesperjenzaw dak li jiġri f’ dawn il-jiem barra mix-xtut ta’ artna. Ejjew naraw ftit fejn wieħed jista’ jmur jekk jiddeċiedi li jqatta’ l-Ġimgħa Mqaddsa b’ differenza.

Spanja

Malaga

Art li fil-jiem tal-Ġimgħa l-Kbira għandha bosta drawwiet li jixbħu lil tagħna hija Spanja. Biex ngħidu d-dritt aktarx li huma d-drawwiet tagħna li jixbħu lil tagħhom għax xi wħud minnhom ġabuhom magħhom minn hemm jew il-Kavallieri ta’ San Ġwann jew il-baħrin Maltin li kienu jbaħħru lejn xi port Spanjol.

Ħafna minn dawk li jkunu Spanja f’ dawn il-jiem imorru ġewwa Malaga biex isegwu l-purċissjoni famuża li ssir hemmhekk. Xejn inqas famuża u mfittxija hija l-purċissjoni li ssir ġewwa l-belt ta’ Sevilja. Ġewwa Barċellona ssir purċissjoni sabiħa oħra li bosta jmorru għaliha. Fil-kapitali Madrid ukoll issir purċissjoni għalkemm ma hijiex popolari daqs it-tlieta l-oħra li semmejna qabel.

F’ dawn il-purċissjonijiet naraw bosta elementi differenti minn dawk li aħna mdorrijin bihom aħna l-Maltin u dan huwa li jagħmel żjara lilhom daqstant interessanti.

Italja Meridjonali

Lapio

Tiskanta kemm id-drawwiet mill-Italja ta’ fuq għal dik ta’ isfel ivarjaw. Fin-Nofsinhar ta’ dan il-pajjiż hemm bosta drawwiet għall-Ġimgħa Mqaddsa. Niftakar sewwa f’ raħal fuq il-muntanji, qrib Avellino, rajt għadd ta’ statwi tal-Ġimgħa l-Kbira. Il-kappillan ta’ Lapio, għax hekk jismu l-post, qalli li fil-jum tal-Ġimgħa l-Kbira dawn l-istatwi jinħarġu fil-pjazza ta’ quddiem il-knisja u hemm issir il-Via Sagra.

Fi Sqallija hemm bosta parroċċi li jorganizzaw il-purċissjoni bid-Duluri u bi Kristu mejjet, bħal Cefalu, Augusta u Agrigento. Hawnhekk wieħed jista’ jara drawwa li forsi ħadna mingħandhom aħna l-Maltin. F’ dawn il-purċissjonijiet jieħdu sehem il-baned idoqqu l-marċi. F’ xi wħud minn dawn il-postijiet f’ Ħadd il-Għid terġa’ toħroġ purċissjoni bid-Duluri u bi Kristu Rxoxt. Dawn joħorġu minn żewġ knejjes differenti u meta l-istatwa tal-Madonna tiltaqa’ ma’ dik ta’ Kristu Rxoxt jitneħħielha l-mant iswed minn fuqha biex in-niket jinbidel f’ ferħ. Sewwa jgħidu Taljani: paesi che vai usanze che trovi, kull fejn tmur issib id-drawwiet tal-post!

Din is-sena

Billi din is-sena qegħdin niċċelebraw il-mitt sena mid-dehriet tal-Madonna ġewwa Fatima, nassumi li jkun hawn min f’ dawn il-jiem jitħajjar iżur il-Portugall. Ladarba wieħed iżur Fatima tajjeb imur ukoll Braga fil-Ġimgħa l-Kbira. Hemmhekk issir waħda mill-aktar avvenimenti reliġjużi importanti fil-Portugall, purċissjoni li għaliha jattendu bosta nies b’ devozzjoni kbira.

L-aktar popolari

Magħna l-Maltin l-aktar post popolari f’ dawn il-ġranet jibqa’ Lourdes.  Hawnhekk ma hawnx id-drawwiet li naraw Malta jew Spanja jew Sqallija. Huwa propju dan li jagħmel dan il-post speċjali fil-jiem tal-Ġimgħa Mqaddsa. Hemmehkk tmur biex issib lilek innifsek, issib ftit ħin għalik innifsek bogħod mid-dinja mgħaġġla li aħna mdawrin biha.

Lourdes

Ġewwa Lourdes il-funzjonijiet reliġjużi isiru bl-akbar devozzjoni. Hawnhekk nies minn kull parti tad-dinja tingħaqad flimkien biex nhar il-Ġimgħa l-Kbira tieħu sehem fil-funzjoni tat-tlieta. Wara bosta minn dawk li jkunu f’ dan ir-raħal dakinahr, jagħmlu il-Via Crucis li hemm fil-qrib. Hija esperejnza unika li trid tgħixha biex tifhem sewwa x’ inhi.

Ħadd il-Għid ġewwa Lourdes huwa wkoll sepeċjali. Il-viġilja u l-quddiesa tal-jum fil-Bażilika ta’ San Piju X hija xi ħaġa fenominali. Hemmhekk tara l-universalità tal-Knisija. Hemmhekk ma tħossokx Malti, Franċiż, Taljan, Spanjol. Hemmhekk tħossok parti minn xirka li ma tafx bi fruntieri, ma tafx b’ pajjiżi , ilsna, kontinenti jew lewn tal-ġilda. Hemmhekk kulħadd isir l-istess. Hemmhekk wieħed verament jesperjenza l-misteru tal-Għid li nkunu qed niċċelebraw. Mhux ta’ b’ xejn li Lourdes huwa post daqstant imfittex fil-Ġimgħa Mqaddsa, u hemm min mar u jerġa’ jmur. Dan huwa post ideali għax issib Tours organizzati għal dawn il-jiem bla ma dak li jkun għandu għalfejn iħabbel rasu.

Dawn huma l-aktar postijiet popolari magħna l-Maltin fil-jiem tal-Ġimgħa l-Kbira. Jekk għadek qed itella’ u tniżżel għandekx iżżur xi post minnhom ix-xahar id-dieħel, x’ qed taħsibha?

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 18 ta' Marzu 2017

Kif għandhom jaraw lir-refuġjati l-Insara?

Ħaġa li sa issa donnha ntrabtet mas-seklu XXI hija l-kriżi globali tar-refuġjati minħabba l-gwerer, ġenoċidji u oppressjoni f’ diversi postijiet madwar id-dinja. Xi wħud jikkalkulaw li n-numru ta’ dawk li kellhom iħallu djarhom jilħaq madwar 60 miljun ruħ fid-dinja kollha. Fis-Sirja l-gwerra ilha sejra mill-2011 u hemmhekk madwar 14-il miljun persuna telqu minn djarhom, bi kważi 5 miljuni minnhom isibu kenn f’ pajjiżi barranin. L-Istati Uniti laqgħet kważi 85,000 refuġjat minn madwar id-dinja kollha fis-sena 2016. Ir-refuġjati jġibu magħhom opportunitajiet, riskji u dibattiti dwar kif in-Nisrani għandu jġib ruħu quddiem din is-sitwazzjoni.

L-ewwel nett, l-Insara kollha għandhom jaqblu li l-kwistjoni tar-refuġjati li aħna mdawrin biha hija aktar kumplessa milli kif qed turiha l-media soċjali. Hemm xi Nsara li minħabba l-kompassjoni jemmnu li għandna niftħu l-fruntieri kollha, jkunu xi jkunu. Hemm xi Nsara oħrajn li f’ dan iż-żmien ta’ terroriżmu, jemmnu li bwiebna għandhom jingħalqu għall-parti l-kbira tar-refuġjati. Għal dawk tal-ewwel, ħaġa bħal din hija anti-Kristjana jew nuqqas ta’ mħabba jew ħaġa razzista. Jekk wieħed jaħseb li teżisti possibilità waħda fuq din il-kwistjoni la hija ħaġa realistika u lanqas ħaġa li tgħin. Din mhix kwistjoni bejn imħabba u mibgħeda jew kompassjoni kontra s-sigurtà. Hemm ħafna x’ wieħed iġib qudddiem għajnejh. Hemm bosta fatturi li Nisrani għandu jġib jżomm quddiemu fil-qasam tar-refuġjati.

It-tieni ħaġa meta naħsbu dwar il-kriżi tar-refuġjati, irridu nifhmu li t-twemmin personali tagħna dwar ir-refuġjati huwa ħaġa separata mill-politika tal-gvern. L-Insara għandhom mnejn ikollhom  għadd ta’ prioritajiet li jkunu xorta, imma l-mod kif wieħed jaħdem fuq dawn il-prioritajiet jista’ jvarja minn persuna għal oħra. Gvern, anke jekk ikollu prinċipji Nsara, għandu prioritajiet differenti. Il-gvern irid jaħseb għas-sigurtà nazzjonali anke jekk l-Insara ma jagħtux każ tas-sigurtà personali. Jista’ jkun li jkun hemm Nisrani li jkun lest jipperikola kollox biex jgħin lir-refuġjati, iżda dan in-Nisrani ma jistax jikmanda lill-għajru jagħmlu bħalu. Irridu nsibu bilanċ bejn ir-responsabilità li nuru ħniena, kif irid minna Alla, u r-responsabilità li ċ-ċittadin ikun protett, ħaġa li jridha Alla wkoll.

Tajjeb li nqallbu ftit il-paġni tal-Bibbja biex naraw xi eżempji ta’ nies li telqu djarhom. Ġakobb flimkien mal-familja tiegħu jistgħu jitqiesu bħala refuġjati ġewwa l-Eġittu għax telqu pajjiżhom minħabba l-ġuħ f’ art il-Kangħanin. (Ġen 46: 1-4) Meta Mowab sab ma’ wiċċu l-qerda tal-Assirjani, huwa ħa lil niesu ġewwa Iżrael biex isibu kenn (Is 16:3) Edom kien ikkundannat talli ma għenx lir-refuġjati Iżrealin. (Għab 1:14) F’ Salm 146:9 insibu: “il-Mulej li jħares lill-barranin.” Rut aktar kienet imigranta milli refuġjata, laqgħuha f’ Ġuda iżda araw ftit fi kliemha lil Nagħomi ir-rieda tagħna li ssir tixbaħ lill-kultura Lhudija: “niesek, niesi; Alla tiegħek, Alla tiegħi.” (Rt 1:16)

Il-liġi tat-Testment il-Qadim tgħid hekk dwar ir-refuġjati u l-imigranti f’ Iżrael: “Taħqarx il-barrani; int taf xi jħoss il-barrani, għax barrani int kont fl-art tal-Eġittu.” (Eż 23:9) Dan il-prinċipju nerġgħu nsibuh fil-ktieb tal-Levitiku, 19:33, “Jekk jiġi jgħammar miegħek f'artek il-barrani, la taħqrux.”

It-Testment il-Ġdid ma jitkellimx dwar ġnus li jilqgħu refuġjati. It-Testment il-Ġdid ma nkitibx bħala ktieb ċiviku jew kostituzzjoni. Li nsibu fih huwa kmand ta’ kif għandna nġibu ruħna mal-oħrajn. Ġesù qal li l-akbar kmandament, wara li tħobb lil Alla huwa li tħobb lill-proxxmu bħalek innifsek. (Mk 12:31) Fil-ġudizzju universali, Ġesù ser ifaħħar lil dawk li għenu lil min kien bil-ġuħ, bil-għatx u l-barrani. (Mt 25:35) Mela bla dubju, n-Nisrani għandu mandat li juri ħniena ma’ min hu fil-bżonn.

 It-tweġiba tan-Nisrani għall-kriżi tar-refuġjati għandha jkollha fiha l-imħabba. Tajjeb niftakru li l-imħabba Biblika dejjem iġġib magħha r-riskji. Mhux possibbli tħobb bħalma ħabb Ġesù bla ma jkollok riskji. Huwa propju r-riskju li jidentifika l-imħabba Nisranija u għalhekk irridu noqgħdu attenti meta nfasslu politka nazjonali. Kull nazzjon li jilqa’ lir-refuġjati jkun qed jiftaħ biebu għall-possibiltà li xi terroristi jidħlu fih. L-attakk li sar f’ Pariġi f’ Novembru 2015 u dak tal-Maratona ta’ Boston fl-2013 ifakkruna kif it-terroristi jistgħu jidħlu f’ xi pajjiż.

Għalhekk biex Nisrani jitratta din il-kriżi jrid jagħmel bosta passi:

1.       Juri mħabba u kompassjoni meta jilqa’ refuġjati f’ daru jew fil-knejjes tiegħu sabiex fih tidher l-imħabba ta’ Alla kif hemm fl-Evanġelju. Quddiem it-tron tal-Ħaruf għad ikun hemm “minn kull ġens u tribù, minn kull poplu u lsien” (Apok 7:9)
2.       Jitlob għall-mexxejja tad-dinja. Il-mexxej għadu responsabilità divina “biex jikkastiga u jitħallas minn min jagħmel il-ħażen.” (Rum 13:4) u li jassigura li aħna “inkunu nistgħu ngħaddu ħajja fil-kwiet u  fis-sliem, fit-tjieba u kif jixraq.” (1Tim 2:2). Nisrani għandu jitlob li l-mexxejja jkollhom l-għerf ta’ Danjel jew ta’ Ġużeppi.
3.       Jgħin lil dawk l-għaqdiet li jassistu lir-refuġjati. Hemm bosta għaqdiet Insara li jgħinu lir-refuġjati biex jintegraw, jitħarrġu fix-xogħol, jitgħallmu l-lingwa jew xi sengħa u jadattaw ruħhom għall-kultura tal-post.
4.       Jippromovi politika tal-gvern li jgħarbel lir-refuġjati biex dawk li jkollhom intenzjoni ħażina ma jidħlux fil-pajjiż. Għandna nuru ħniena ma’ dawk fil-bżonn iżda rridu nuru ħniena ma’ ħutna ċ-ċittadin wkoll u ma npoġġulhomx ħajjithom fil-periklu.
5.       Jitlob għar-refuġjati u għall-familji tagħhom u għall-pajjiżhom. “O Alla! Uri l-glorja tiegħek fuq l-art kollha! (Salm 57: 6)
6.       Ifittex l-aħjar mod kif jgħin lil dawk li jħallu djarhom. Hemm għadd ta’ opinjonijiet li ta’ min jagħti kashom bis-serjetà.

Ġesù qalilna biex immorru madwar id-dinja nxandru l-Evanġelju (Mt 28: 18-20). B’ dawn ir-refuġjati kollha, il-missjoni qed tigi għandna, u bosta minn dawk li qed jiġu għandna ġejjin minn pajjiżi tal-missjoni. Min jaf kieku nagħmlu bħal Alla, sitwazzjoni ħażina nibdluha f’ waħda tajba u mimlija bil-glorja?

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' Xandar il-Kelma, Marzi 2017

Uisce beatha

Naħseb li parti kbira minnkom ma tafux xi tfisser il-kelma uisce beatha. Jien sakemm qaluli ma kontx naf u għalhekk mhux ser nistgħaġeb li lanqas intom ma tafu x’inhi jew x’ilsien hija miktuba bih.

L-ilma tal-ħajja

Uisce beatha huma żewġ kelmiet Ċeltiċi li jfissru “Ilma tal-ħajja”. Ippruvaw aqraw l-ewwel kelma biss u ppronunzjaw l-U bħala W u ċ-Ċ bħala K. Naħseb li issa indunajtu li l-ilma tal-ħajja għaċ-Ċeltiċi ma kien xejn għajr il-Whiskey.

Huwa maħsub li kienu l-patrijiet, jew aħjar l-irħieb, li daħħlu l-ewwel distillatur, jew l-ewwel lampik fl-Irlanda għall-ħabta tas-sena 1000. Dawn l-irħieb kienu jiddistillaw likwidu biex issir il-fwieħa. L-Irlandiżi mmodifikaw l-ingredjenti iżda żammew it-teknika u minflok fwieħa ħolqu spirtu li jista’ jinxtorob. Huma semmew dan ix-xorb “Ilma tal-ħajja” - Uisce beatha.

L-Irlandiżi jew l-Iskoċċiżi?

Il-whiskey huwa marbut mal-Iskożja u aktarx li meta naħsbu f’ dan ix-xorb f’ moħħna jiġi dan il-pajjiż. Iżda l-fatti juru mod ieħor. L-ewwel dokumentazzjoni li ssemmi dan ix-xorb hija dik li tissejjaħ bħala  Annals of Clonmacnoise, kronaka ta’ dak li ġara fl-Irlanda. Id-data ta’ dan id-dokument hija 1405. F’ din il-kitba nsibu li wieħed mill-kapijiet ta’ tribu Ċeltiku miet wara li kien xorob ammont eċċessiv ta’ Ilma tal-ħajja fil-festi tal-Milied ta’ dik is-sena. L-ewwel dokument Skoċċiż li jsemmi l-Whiskey huwa tas-sena 1494 fejn fil-kitba  Rotuli scaccarii regum scotorum, li kien bħala lista ta’ awditur. Hawn insibu mniżżel x’ kien qiegħed isir mix-xgħir, li ta’ min jgħid li huwa ingredjent importanti fil-manifattura tal-Whiskey. B’ hekk nistgħu naslu għall-konkluzzjoni li l-ewwel whiskey li qatt rat id-dinja ma kienx fl-Iskozja iżda fl-Irlanda.

Mużew tal-Whiskey Irlandiż

Kont għal ftit jiem ġewwa l-Irlanda u mort inżur dan il-mużew li jinsab fil-qalba ta’ din il-belt, sewwasew quddiem Trinity College. L-Irish Whiskey Museum jagħtik esperjenza unika fejn gwida jdawrek madwar il-post u jurik waqt li jispejgalek l-istorja tal-Whiskey Irlandiż, li tajjeb ngħidu li huwa differenti minn dak Skoċċiż. Matul id-dawra tara bosta għodod antiki li kienu jintużaw fil-produzzjoni ta’ dan ix-xorb. Jien inzertajt xi Skoċċiżi mal-grupp li kont qed insegwi id-dawra fil-mużew u hemmhekk ħassejt ir-rivalità li hemm bejn dawn iż-żewġ popli fejn jidħol dan ix-xorb. L-irlandiżi mhux biss jiftaħru li huma kienu dawk li ħolqu l-whiskey iżda wkoll jgħidu li l-whiskey tagħhom huwa superjuri għal bosta fatturi fosthom li biex whiskey jkun jista’ jissejjaħ Irlandiż irid ikun ilu fil-btieti tliet snin u ġurnata filwaqt li dak Skoċċiż irid idum fil-bettija tliet snin biss.

Matul is-snin

Dan il-Mużew fih parti li jurik kif kienet il-ħajja tal-Whiskey Irlandiż. Matul is-sekli XVIII u XIX fl-Irlanda infetħu madwar elf fabbrika tal-whiskey, xi wħud damu ftit u għalqu , oħrajn komplew.  Kien hemm żmien meta madwar il-pajjiż kollu kien hemm xejn anqas minn 30 distillerija tal-whiskey. Matul is-snin dawn naqsu u kien hemm żmien fejn kien fadal biss tliet kumpaniji li jipproduċu dan ix-xorb. Dan ġara minħabba li kienet naqset id-domanda għall-prodott. Il-gwerra għall-Indipendenza tal-Irlanda, bejn l-1919 u l-1921 ma għenet xejn lil din l-industrija għaliex naqqset l-esportazzjoni.

Kif jgħid il-Latin, mors tua, vita mea, il-mewt tiegħek hija l-ħajja tiegħi. Bin-nuqqas ta’ produzzjoni ta’ whiskey fl-Irlanda, l-Iskozja saret l-akbar pajjiż produttur ta’ dan l-ispirtu.

Tgħallem ixrob

Iż-żjara fl-Irish Whiskey Museum tintemm billi ssib ruħek f’ bar fejn jagħtuk idduq xi whiskey differenti. L-ewwel ħaġa jgħallmuk kif għandek tixrob il-whiskey, iddawwar il-grokk fit-tazza, ixxommu ftit, mhux bħall-inbid għaliex il-whiskey fih ħafna aktar alkoħol mill-inbid. Wara dan idduq il-whiskey billi tieħu boqqa żgħira minnu u tiġbed nifs biex iddaħħal l-arja fix-xorb. Insomma hemm teknika sħiħa biex tgawdi t-togħma sħiħa tax-xarba.

Hawnhekk tingħata dduq jew tliet tipi ta’ whiskey jew erbgħa skont il-biljett li tkun qtajt. L-ewwel tingħata whiskey mhux wisq antik u wara tingħata whiskey ta’ għaxar snin. It-tielet tip ikun whiskey ordinarju. Hawn tinduna kemm il-palat ivarja. Jekk tkun qtajt biljett ta’ VIP idduq ir-raba’ whiskey li huwa taħlita tat-tlieta ta’ qabel – niggarantilkom li għandu togħma eċċellenti.

Għalfejn illum qsamt magħkom dan kollu? Ħafna minna jsiefru u ma jitħajrux iżuru ċerti postijiet li jkunu fil-qalba tal-belt.  Żjara bħal din tagħtik ħjiel dwar l-istorja tal-pajjiż, tinduna xi prodotti tipiċi ssib f’ dak il-post u wkoll tkabbar it-tagħrif ġenerali tiegħek.

Jekk tkunu Dublin erħikom mix-xiri, morru s’ hemm. Siegħa jew siegħa u nofs kollox imma li tibqa’ tiftakarha bħala xi ħaġa speċjali fil-vakanza tiegħek.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 11 ta' Marzu 2017

Sejba ta’ pjaneti oħra

L-aħbar li smajna dan l-aħħar li n-Nasa ħabbret li nstabu seba’ pjaneti ġodda, bejn wieħed u ieħor id-daqs tad-dinja tagħna qajmet bosta domandi. Dawn il-mistoqsijiet, li anke staqsew lili, bagħtuni lura fil-ħsibijiet tiegħi u bdejt nipprova niftakar dak li xi darba studjajt.

Kemm huma bogħod minna?

Ix-xjenzjati qalulna li dawn il-pjaneti ġodda jinstabu madwar 39 sena dawl bogħod minna. Imma b’ daqshekk kemm hawn minna li fehmu xi ħaġa? Irridu nagħmlu ftit kalkoli biex nifhmu.

Id-dawl jivjaġġa b’ veloċità ta’  299,792,458 metru fis-sekonda. Kważi tliet mitt miljun metru fis-sekonda. Issa kull 60 sekonda tagħmel minuta, kull sittin minuta tagħmel siegħa u kull 24 siegħa jiffurmaw gurnata li 265 minnhom jagħmlu sena. Irridu nimmultiplikaw dawn in-numri kollha flimkien biex inkunu nafu f’ sena kemm-il metru jagħmel id-dawl. In-numru jiġi 9,454,254,955,488,000, disa’ kwadriljun, erba’ mija u erba’ u ħamsin triljun, mitejn u erba’ u ħamsin biljun, disa’ mija u ħamsa u ħamsin miljun u erba’ mija u tmiena u tmenin elf. Jekk jirnexxielek timmultiplika dan in-numru b’ 39 issib kemm dan il-pjaneti li nstabu dan l-aħħar huma bogħod minna. Jekk tneħħi l-aħħar tliet numru minflok metri jiġu kilometri!

North American X-15

Issa ejjew naraw ftit liema huwa l-aktar ajruplan fid-dinja li jiġri. Jingħad li dan huwa n-North American X-15. Dan jista’ jilħaq veloċità massima ta’ 7,274 kilometru fis-siegħa jew ftit aktar minn 20 kilometru fis-sekonda. Il-veloċità tad-dawl hija bejn wieħed u ieħor ħmistax-il elf darba aktar minn din il-veloċita.

Għalfejn dawn in-numri u kalkoli kollha? Sempliċiment biex naraw kieku bniedem kellu jfettillu jaqbad dan l-ajruplan biex imur sa fuq xi pjaneta minn dawn il-ġodda, idum sejjer aktar minn nofs miljun sena. Mela aħsibha qabel tfattarha!

Hemm ħajja fuq dawn il-pjaneti?

Ix-xjenzjati qalulna li fuq dawn il-pjaneti jista’ jkun hemm preżenza ta’ ilma f’ forma likwida li jagħti lok għall-ħajja. Iżda rridu niftakru li l-ilma mhux biżżejjed għall-ħajja. Jekk dawn il-pjaneti ma għandhomx atmosfera mhux possibbli ħajja bħal tagħna. Għandna nżommu f’ moħħna li dak kollu li qed jgħidu x-xjenzjati huwa ipotesi u ma hemm xejn ċert għaliex ħadd minn din id-dinja għadu ma rifes fuq xi waħda minn dawn il-pjaneti. Nafu li jinstabu f’ sistema solari differenti minn dik tagħna, aħna nduru max-xemx, huma jduru ma’ stilla oħra. Din is-sistema tajnieha l-isem ta’ Trappist 1. Is-sena d-dieħla n-Nasa sejra titfa’ teleskopju enormi ieħor fl-ispazju li jkompli jagħtina aktar tagħrif dwar dawn il-pjaneti li tlieta minnhom qed jgħidu li possibli jkun hemm il-ħajja fuqhom. Iżda sa issa ma nafu xejn aktar dwarhom.

U xi tgħid il-Knisja

Xi wħud staqsewni jekk il-Knisja ssibx diffikultà taċċetta li jkun hemm ħajja barra din id-dinja. Jien ma rridx inkun prużuntuż u lanqas jiena xi awtorità tal-Knisja f’ dan il-qasam, iżda biex twieġeb din il-mistoqsija ma hemmx għalfejn tkun awtorità, biżżejjed tiftakar dak li tkun tgħallimt.

Il-Knisja tgħallem li Alla ħalaq id-dinja u kulma jinsab fiha. Issa aħna għandna r-rakkont tal-ħolqien tad-dinja fil-ktieb tal-Ġenesi. Meta nkiteb dan il-ktieb, bejn il-ħames mitt sena u l-elf sena qabel Kristu, ix-xjenza ma kinitx dik li hi llum, anzi x-xjenza li għandna llum lanqas kienet għadha twieldet. Madanakollu l-bniedem minn dejjem staqsa kif ġie, minn fejn ġie u bosta mistoqsijiet oħra li ried iwieġeb permezz tal-fidi għaliex ma kellux toroq oħra x’ jaqbad. Għalhekk għandna l-istorja tal-ħolqien fil-Bibbja. Dan ma huwiex rakkont storiku iżda huwa rakkont li ssodisfa lil dak li ried ikun jaf xi ħaġa dwar il-bidu tad-dinja.

Illum mhux biss nafu li r-rakkont tal-ħolqien li nsibu fil-Ġenesi huwa immaġinarju iżda hawn xi wħud li lanqas jemmnu f’ dak li dan il-ktieb jgħid li ħalaq kollox. F’ dan il-każ immur għall-metafiżika, fergħa tal-filosofija li titrratta dak li huwa lil hinn mill-fiżika. Aristotile jsemmi l-mutur li jċaqlaq iżda li hu ma jiċċaqlaqx. Dan il-filosfu Grieg għex kwazi 400 sena qabel Kristu u għalhekk żgur ma kienx Kristjan. Lanqas kien Lhudi iżda kien jemmen bl-allat Griegi. Huwa jgħid li biex sar il-ħolqien ried ikun hemm l-ewwel spinta, xi ħaġa li toħloq imma li hi qatt ma kienet maħluqha. Dak li Aristotile sejjaħ l-ewwel mutur immobbli għal San Tumas ta’ Akwinu kien Alla. Mela kemm dawk li jemmnu f’ Alla kif ukoll dawk li ma jemmnux jaqblu li l-ħolqien sar, issa dwar l-isem ta’ min ħalaq ma naqblux iżda naqblu li l-ħolqien seħħ. Imbagħad hemm dawk li lanqas il-ħolqien ma jaċċettaw!

Dan ma kienx il-ħolqien tas-sistema solari tagħna biss, ma kienx ħolqien tal-galassja tagħna biss, jeżistu sistemi solari oħrajn, jeżistu galassji oħra li kollha nħolqu flimkien minn l-istess mgħallem. Din hija l-pożizzjoni tal-Knisja dwar din is-sejba.

Dan għadu biss il-bidu, min jaf kemm gaħd irridu nisimgħu aktar dwar dan!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 4 ta' Marzu 2017

Il-qaddisin fuq fommna

Sfortunatament fostna l-Maltin hawn il-vizzju ikrah tad-dagħa. Insemmu l-isem ta’ Alla, tal-Madonna jew tal-qaddisin mhux b’ mod xieraq. Ma jien qed ngħid xejn ġdid, dan mhux xi sigriet! Iżda l-qaddisin aħna nsemmuhom ukoll fil-kliem ta’ bejnietna. Għandna rħula msemmijin għall-qaddisin, djar, toroq u waqfiet tal-karozzi tal-linja. Għandna espressjonijiet, idjomi u qwiel li ndaħħlu l-qaddisin fihom.

Santa Luċija għandha raħal f’ Malta u ieħor f’ Għawdex li jġibu isimha. Il-festa ta’ din il-qaddisa taħbat fit-13 ta’ Diċembru. Missirijietna kienu jibdew iżommu l-irwiegel f’ dan il-jum  għax dan huwa sewwasew 12-il jum qabel il-Milied. San Ġorġ għandu żewġ bajjiet, waħda f’ Birżebbuġa u oħra f’ San Ġiljan, raħal ieħor li hu msemmi għal qaddis. U la qed insemmu l-postijiet Maltin, insemmu li post mill-aktar imfittex għall-villeġġjatura huwa San Pawl, il-Baħar. Il-villaġġ li fl-antik kien jissejjaħ Imsieraħ, illum kulħadd jafu b’ San Ġwann. Santa Venera u San Lawrenz huma żewġ postijiet oħra b’isem il-qaddisin patruni tagħom. Tal-Pietà huwa sewwasew it-titlu tal-Madonna tad-Duluri. Fin-naħa ta’ isfel ta’ Malta nsibu l-bajja ta’ San Tumas u St Peter’s Pool filwaqt li n-naħa tas-Siġġiewi nsibu Għar Lapsi. Fil-gżira ta’ Kemmuna għandna l-bajja ta’ San Niklaw u dik ta’ Santa Marija. F’ Għawdex insibu l-Bajja ta’ San Blas u dik ta’ San Filippu in-naħa ta’ Daħlet Qorrot.

Bosta qatgħet fil-kampanja, fi  bliet jew irħula Maltin ukoll issemmew għal xi qaddis bħalma huma San Martin limiti tal-Imġarr u San Pawl il-Baħar. Ġebel San Martin fiż-Żejtun. Fuq San Pawl u Santa Margerita Bormla kif ukoll Santa Margerita fil-Mosta.  Bormla nsibu ż-żona magħrufa bħala San Ġwann t’ Għuxa. Fil-Qrendi nsibu n-naħa ta’ San Niklaw u San Mattew tal-Maqluba filwaqt li fis-Siġġiewi niltaqgħu ma’ San Lawrenz tas-Salib. Fin-Naxxar għandna lil San Pawl tat-Tarġa, filwaqt li fil-Mosta hemm San Ġużepp tat-Tarġa. In-Naxxarin l-aqwa għax għandhom it-telgħa ta’ Alla u Ommu! Ħ’ Attard insibu ’l San Anton filwaqt li fil-Mellieħa għandna Santa Marija estate. Parti mir-Rabat ta’ Malta tissejjaħ Il-Kunċizzjoni filwaqt li parti minn Ħal Qormi hija magħrufa bħala l-Vitorja. Ir-Rabat għandu wkoll il-Lunzjata u Santa Katarina (tad-daħla) Ġewwa Ħaż-Żabbar u fl-Għarb Għawdex hemm iż-żoni magħrufa bħala San Pietru filwaqt li ’l ġewwa minn Kerċem insibu l-għadira ta’ San Rafflu. Kerċem ukoll għandu l-wied tal-Lunzjata. F’ Ħaż-Żebbuġ għandna lil San Blas, l-Isla fejn San Filippu u Raħal Ġdid ħdejn Santa Ubaldeska. Hemm oħrajn żgur!

Ejjew naraw xi qwiel li jsemmu lill-qaddisin: Meta tiġi l-Gandlora (2 ta’ Frar), it-temp jitlaq u jvora (jinbidel). Nhar San Pawl (10 ta’ Frar) it-temp iqalleb seba’ darbiet.  Ix-xita ta’ San Ġorġ (23 ta’ April)megħuda (kelma li tfisser imwiegħda). Ix-xita f’San Mark (25 ta’ April) nar fl-art, jew inkella; Wara San  Mark, min jitlob ix-xita jkun jixtieq in-nar fl-art. Għal San Mattija (14 ta’ Mejju), il-jum jagħmel pass ta’ tarbija. Qabel il-ħġejjeġ (San Ġwann, 24  ta’ Ġunju) tbiddilx ħwejjeġ, u hawn min jgħid; Qabel jiġi San Ġwann tneħħix is-suf minn fuqek. Ix-xita għal Sant’Anna (26 ta’ Lulju) bikrija. San Bartilmew (24 ta’ Awwissu) għandu il-muftieħ tax-xita. Għal San Mikiel (29 ta’ Settembru)lesti l-gandlier. Is-sajf ta’ San Martin (11 ta’ Novembru), il-biedja tifraħ bih. Sant’Andrija (30 ta’ Novembru), il-jiem jiqsaru pass ta’ tarbija. Nhar Santa Luċija (13 ta’ Diċembru) l-jum jitwal pass ta’ tarbija. Jekk taqa’ n-nida lejlet Santa Luċija l-qoton jitrabba bla tbatija. Sal-Milied la bard u lanqas ksieħ.  Dawn huma kollha qwiel li għandhom x’ jaqsmu maż-żmien tas-sena u t-temp. Hemm qwiel oħrajn li jsemmu l-qaddisin.

Għandna wkoll xi idjomi li fihom indaħħlu lill-qaddisin: Mill-Milied sa San Stiefnu (26 ta’ Diċembru) ngħiduha għal xi ħaġa li ma ddumx wisq. Il-Flus ta’ Santa Liena hawn min jirreferi għalihom għal dawk il-flus li ma jaslu qatt. Meta wieħed imur xi mkien bil-mixi jgħid li mar B’ ta’ San Franġisk u hawn min jgħidlek li fid-dinja trid  Paċenzja ta’ Ġobb. U meta titlef din il-paċenzja ngħidu li tela’ San Filep. Ma nafx liema San Filep hu, hux l-Appostlu, ta’ Agira, Filippu Neri jew xi Filippu ieħor mill-ħafna li hemm b’ dan l-isem!

Qiegħed niftakar li l-bużnanna tiegħi ma kinitx taf l-ismijiet tax-xhur. Għalxejn kont tgħidilha li twelidt fit-tali xahar għax ma kinitx tifhmek. Ix-xhur għaliha kienu marbutin mal-qaddisin. Għaliha Jannar kien ix-xahar tal-Istrina u Frar ta’ San Pawl. Marzu ta’ San Ġużepp u billi hi kienet Qormija, April għaliha kien ix-xahar ta’ San Ġorġ. Mejju kienet issejjaħlu tal-Madonna, Ġunju tal-Qalb ta’ Ġesù. Lulju għall-bużnanna kellu żewġ ismijiet, jew ta’ Sant’ Anna imma aktar kienet issejjaħlu tal-Karmnu. Awwissu ta’ Santa Marija, Settembru tal-Vitorja u Ottubru tar-Rużarju. Ma jistax jonqos li Novembru kienet issejjaħlu tal-Erwieħ kif bosta għadhom isejħulu sal-lum u Diċembru tal-Milied. Kollox kien marbut mal-qaddisin għall-bużnanna tiegħi u għal dawk kollha bħalha li d-dinja tagħhom kienet tibda mill-bank tal-kċina tad-dar u tispiċċa sas-siġġu tal-knisja.

X’ dawra dorna mal-qaddisin u l-użu ta’ isimhom. Min  jaf kemm-il darba insemmuhom bla ma nindunaw li qed insemmu qaddis jew qaddisa!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' Dawl Franġiskan ta' Marzu 2017