Uisce beatha

Naħseb li parti kbira minnkom ma tafux xi tfisser il-kelma uisce beatha. Jien sakemm qaluli ma kontx naf u għalhekk mhux ser nistgħaġeb li lanqas intom ma tafu x’inhi jew x’ilsien hija miktuba bih.

L-ilma tal-ħajja

Uisce beatha huma żewġ kelmiet Ċeltiċi li jfissru “Ilma tal-ħajja”. Ippruvaw aqraw l-ewwel kelma biss u ppronunzjaw l-U bħala W u ċ-Ċ bħala K. Naħseb li issa indunajtu li l-ilma tal-ħajja għaċ-Ċeltiċi ma kien xejn għajr il-Whiskey.

Huwa maħsub li kienu l-patrijiet, jew aħjar l-irħieb, li daħħlu l-ewwel distillatur, jew l-ewwel lampik fl-Irlanda għall-ħabta tas-sena 1000. Dawn l-irħieb kienu jiddistillaw likwidu biex issir il-fwieħa. L-Irlandiżi mmodifikaw l-ingredjenti iżda żammew it-teknika u minflok fwieħa ħolqu spirtu li jista’ jinxtorob. Huma semmew dan ix-xorb “Ilma tal-ħajja” - Uisce beatha.

L-Irlandiżi jew l-Iskoċċiżi?

Il-whiskey huwa marbut mal-Iskożja u aktarx li meta naħsbu f’ dan ix-xorb f’ moħħna jiġi dan il-pajjiż. Iżda l-fatti juru mod ieħor. L-ewwel dokumentazzjoni li ssemmi dan ix-xorb hija dik li tissejjaħ bħala  Annals of Clonmacnoise, kronaka ta’ dak li ġara fl-Irlanda. Id-data ta’ dan id-dokument hija 1405. F’ din il-kitba nsibu li wieħed mill-kapijiet ta’ tribu Ċeltiku miet wara li kien xorob ammont eċċessiv ta’ Ilma tal-ħajja fil-festi tal-Milied ta’ dik is-sena. L-ewwel dokument Skoċċiż li jsemmi l-Whiskey huwa tas-sena 1494 fejn fil-kitba  Rotuli scaccarii regum scotorum, li kien bħala lista ta’ awditur. Hawn insibu mniżżel x’ kien qiegħed isir mix-xgħir, li ta’ min jgħid li huwa ingredjent importanti fil-manifattura tal-Whiskey. B’ hekk nistgħu naslu għall-konkluzzjoni li l-ewwel whiskey li qatt rat id-dinja ma kienx fl-Iskozja iżda fl-Irlanda.

Mużew tal-Whiskey Irlandiż

Kont għal ftit jiem ġewwa l-Irlanda u mort inżur dan il-mużew li jinsab fil-qalba ta’ din il-belt, sewwasew quddiem Trinity College. L-Irish Whiskey Museum jagħtik esperjenza unika fejn gwida jdawrek madwar il-post u jurik waqt li jispejgalek l-istorja tal-Whiskey Irlandiż, li tajjeb ngħidu li huwa differenti minn dak Skoċċiż. Matul id-dawra tara bosta għodod antiki li kienu jintużaw fil-produzzjoni ta’ dan ix-xorb. Jien inzertajt xi Skoċċiżi mal-grupp li kont qed insegwi id-dawra fil-mużew u hemmhekk ħassejt ir-rivalità li hemm bejn dawn iż-żewġ popli fejn jidħol dan ix-xorb. L-irlandiżi mhux biss jiftaħru li huma kienu dawk li ħolqu l-whiskey iżda wkoll jgħidu li l-whiskey tagħhom huwa superjuri għal bosta fatturi fosthom li biex whiskey jkun jista’ jissejjaħ Irlandiż irid ikun ilu fil-btieti tliet snin u ġurnata filwaqt li dak Skoċċiż irid idum fil-bettija tliet snin biss.

Matul is-snin

Dan il-Mużew fih parti li jurik kif kienet il-ħajja tal-Whiskey Irlandiż. Matul is-sekli XVIII u XIX fl-Irlanda infetħu madwar elf fabbrika tal-whiskey, xi wħud damu ftit u għalqu , oħrajn komplew.  Kien hemm żmien meta madwar il-pajjiż kollu kien hemm xejn anqas minn 30 distillerija tal-whiskey. Matul is-snin dawn naqsu u kien hemm żmien fejn kien fadal biss tliet kumpaniji li jipproduċu dan ix-xorb. Dan ġara minħabba li kienet naqset id-domanda għall-prodott. Il-gwerra għall-Indipendenza tal-Irlanda, bejn l-1919 u l-1921 ma għenet xejn lil din l-industrija għaliex naqqset l-esportazzjoni.

Kif jgħid il-Latin, mors tua, vita mea, il-mewt tiegħek hija l-ħajja tiegħi. Bin-nuqqas ta’ produzzjoni ta’ whiskey fl-Irlanda, l-Iskozja saret l-akbar pajjiż produttur ta’ dan l-ispirtu.

Tgħallem ixrob

Iż-żjara fl-Irish Whiskey Museum tintemm billi ssib ruħek f’ bar fejn jagħtuk idduq xi whiskey differenti. L-ewwel ħaġa jgħallmuk kif għandek tixrob il-whiskey, iddawwar il-grokk fit-tazza, ixxommu ftit, mhux bħall-inbid għaliex il-whiskey fih ħafna aktar alkoħol mill-inbid. Wara dan idduq il-whiskey billi tieħu boqqa żgħira minnu u tiġbed nifs biex iddaħħal l-arja fix-xorb. Insomma hemm teknika sħiħa biex tgawdi t-togħma sħiħa tax-xarba.

Hawnhekk tingħata dduq jew tliet tipi ta’ whiskey jew erbgħa skont il-biljett li tkun qtajt. L-ewwel tingħata whiskey mhux wisq antik u wara tingħata whiskey ta’ għaxar snin. It-tielet tip ikun whiskey ordinarju. Hawn tinduna kemm il-palat ivarja. Jekk tkun qtajt biljett ta’ VIP idduq ir-raba’ whiskey li huwa taħlita tat-tlieta ta’ qabel – niggarantilkom li għandu togħma eċċellenti.

Għalfejn illum qsamt magħkom dan kollu? Ħafna minna jsiefru u ma jitħajrux iżuru ċerti postijiet li jkunu fil-qalba tal-belt.  Żjara bħal din tagħtik ħjiel dwar l-istorja tal-pajjiż, tinduna xi prodotti tipiċi ssib f’ dak il-post u wkoll tkabbar it-tagħrif ġenerali tiegħek.

Jekk tkunu Dublin erħikom mix-xiri, morru s’ hemm. Siegħa jew siegħa u nofs kollox imma li tibqa’ tiftakarha bħala xi ħaġa speċjali fil-vakanza tiegħek.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 11 ta' Marzu 2017