Il-Prinċipat ta’ Monaco

It-tieni l-iżgħar stat li nsibu fid-dinja huwa dak imsejjaħ bħala l-Prinċipat ta’ Monaco. Dan huwa stat imdawwar għal kollox minn Franza u għandu xtajta mal-Baħar Mediterran. It-territorju tiegħu huwa strixxa dejqa ta' art fuq il-Côte d'Azur fl-Alpi u l-ogħla punt tagħha jinsab fil-quċċata ta' Chemin des Révoires, 163 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar, fuq il-kosta tal-Baħar Ligurjan, 18-il kilometru fil-lvant ta’ Nizza u 14-il km fil-Lbiċ ta' Ventimiglia u fuq il-fruntiera mal -Italja. Bħala stat sovran indipendenti, twieled biss fl-1815 imma għandu storja bil-wisq itwal. Il-kostituzzjoni ta’ dan l-istat stabbilixxiet li l-lingwa uffiċjali tal-Prinċipat hija l-Franċiż. Madankollu, it-Taljan huwa wkoll użat ħafna; id-djalett Monegask, għalkemm mitkellem sewwa wkoll, huwa biss it-tielet lingwa wara t-tnejn imsemmija. Iċ-ċittadini tal-Prinċipat jissejħu Monegasques. Il-popolazzjoni ta’ Monaco tlaħħaq ftit aktar minn 38,000 ruħ. Meta tqis li dan il-Prinċipat ma fihx aktar minn żewġ kilometri kwadri, jew ftit aktar, tinduna li mhux ta’ b’xejn huwa l-aktar pajjiż dens fid-dinja. Minkejja li ma huwix membru tal-Unjoni Ewropea, il-munita tal-post hija l-Ewro

Storja

Dawn l-inħawi kienu abitati sa mill perjodu Neolitiku, il-fortizza u l-port naturali li hemm kienu joffru kenn għall-popolazzjonijiet primittivi. Wara l-preżenza tal-Feniċi  it-territorju Monegask kien maħkum mill-Griegi, li sejħulu Monoïkos (Μόνοικος), li minnu ħareġ l-isem "Monaco". Dan l-isem aktar tard ġie Latinizzat f’Portus Herculis Monoeci mir- Rumani, li ħadu din ix-xaqliba u l- inħawi tal-madwar b’mod permanenti fis-sena 122 qabel Kristu. It-territorju kien parti mil-Ligurja taħt l-Imperu Ruman u sar jagħmel parti mir-Renju Lombard fi żmien Karlu Manju. Kien biss fl-1489 li r-Re Karlu VIII ta’ Franza rrikonoxxa l-awtonomija tat-territorju Monegas, u uffiċjalment iggarantixxa l-protezzjoni militari tiegħu. Madankollu, fl-1524 , ir-Re Spanjol Karlu V impona l-ħakma Spanjola fuq Monaco, iżda ftit għexieren ta’ snin wara r- Renju ta’ Franza reġa’ kien il-garanti tiegħu.

Fl-1612 il-familja Grimaldi ngħataw it-titlu ta' Prinċpijiet u Monaco sar Prinċipat leġittimament. Dak iż-żmien it-territorju Monegask kien aktar estensiv milli hu llum. Fl- 1911, wara sensiela ta' protesti fit-toroq, magħrufa bħala r- rivoluzzjoni Monegaska, il-Prinċipat irreveda s-sistema ta' gvern tiegħu u waqqaf il-forma ta' monarkija kostituzzjonali. Il-pajjiż inqasam fi tliet muniċipalitajiet ta' Monaco Vieux , Monte Carlo u La Condamine. Wara l-1917 it-tliet muniċipalitajiet saru erba' distretti, biż-żieda ta' Fontvieille u reġgħu ingħaqdu fil-muniċipalità waħdanija  ta’ Monaco. L-aktar trasformazzjoni riċenti u radikali tal-Prinċipat hija dovuta lill-Prinċep Ranieri III li, wara li tela’ fuq it-tron fl- 1949, kompla bit-twettiq tal-proġett ambizzjuż li jinħoloq minn Monaco ċentru turistiku internazzjonali ta’ livell għoli. Din l-intenzjoni saret aktar faċli wara l-laqgħa tiegħu mal-famuża attriċi Amerikana Grace Kelly, li saret martu fl- 1956.

Illum dan il-Prinċipat huwa mmexxi mill-Prinċep Albert Alexandre Louis Pierre Grimaldi li huwa l-uniku iben tal-Prinċep Ranieri u Grace Kelly. Ilu jmexxi dan l-istat mis-6 ta’ April tas-sena 2005.

Il-Palazz tal-Prinċpijiet

Il-Palazz tal-Prinċep ta’ Monaco jinsabu fuq il-quċċata tal-għolja, fid- distrett ta' Monaco-Ville, xi drabi jissejjaħ il-Palazz Grimaldi iżda huwa magħruf mill-Monegaski bħala l-Palais Princier u huwa r-residenza uffiċjali tal-prinċep. Oriġinarjament inbena fl-1191 bħala fortizza. Mill-1297 saret ir-residenza tal-antenati tal-familja Grimaldi li ħakmet fuq l-inħawi, l-ewwel bħala sidien fewdali u mbagħad mis- seklu 17 bħala prinċpijiet sovrani. Għal din ir-raġuni, filwaqt li l-maġġoranza tas-sovrani Ewropej bnew palazzi lussużi Rinaxximentali u Barokki, il-politika u s-sens komun tas-sovrani Monegaski wassluhom biex isaħħu darhom u jagħmluha bħala fortizza. Taħt il-gvern ta’ Ranieri III sar tibdil kbir fil-bini tal-palazz, ġew restawrati xi strutturi meqruda matul ir-rivoluzzjoni Franċiża u sar il-bini mill-ġdid ta’ parti mill-appartamenti fejn tgħix il-familja prinċiparja. Illum sar attrazzjoni ewlenija ta’ dan il-Prinċipat.

Grand Prix u aktar

Kull min hu dilettant tat-tlielaq tal-Formula One, jaf li hawn issir ukoll waħda mit-tlielaq. L-ewwel Grand Prix ta’ Monaco sar fl-14 ta’ April 1929. Forsi jkun hawn min jaħseb u jgħid kif f’żewġ kilometri kwadri li jokkupa dal-pajjiż hemm korsa għat-tlielaq tal-karozzi? Fil-fatt ma hemmx u din it-tellieqa ssir fit-toroq ta’ dan il-prinċipat.

Monaco huwa fuq kollox post turistiku. Wieħed ikun jista’ jżur parti mill-palazz tal-Prinċep, biss dan jista’ jsir meta l-Prinċep ma jkunx fil-palazz. Jekk il-bandiera tal-pajjiż tkun qed tittajajr fuq il-palazz ikun ifisser li l-prinċep ikun id-dar. Quddiem il-palazz isir il-bdil tal-gwardja li hija spettaklu li wieħed żgur jieħu gost jara. Il-Casino de Monte Carlo huwa wieħed mill-casinos l-aktar famużi fid-dinja li wieħed ta’ min iżuru wkoll. Jardin Exotique huwa ġnien pubbliku mill-isbaħ. Il-Katidral ta’ Monaco jispikka minħabba l-ġebel abjad li ntuża fil-bini tiegħu. Huwa mibni fuq l-istil Ruman-Biżantin, il-katidral fih il-fdalijiet tal-ex prinċpijiet ta’ Monaco inkluż il-Prinċep Rainier.

Insomma veru Monaco huwa post is-sinjurni, imma wieħed jista’ jżuru mqar għal ġurnata waħda biss.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 21 ta' Ottubru 2023