Tmiem

Kultant nibdew xi biċċa xogħol u ma nkompluhiex jew għax ma nsibux ħin biżżejjed jew għax nixbgħu minnha jew għal ħaġa jew għal oħra. Meta nagħmlu hekk inkunu ħallejna x-xogħol nofs leħja. Imma ġieli nduru lura biex inkomplu dak li nkunu bdejna xi darba u għal xi raġuni nkunu warrabnieh. X’ ħin neħilsu dak ix-xogħol bla ma rridu nieħdu nifs twil u b’ sodisfazzjon ngħidu li kull mibdi mitmum.

Hemm sitwazzjonijiet li ma jiddependux minna biex jibdew u jintemmu, bħalma hija is-sena. 356 jum li jgħaddu u tintemm sena, sewwa jekk inkunu rridu u sew jekk ma nkunux irridu għax il-ħin ma jiddependix minna u jibqa’ għaddej bla ma joqgħod jagħti każ ta’ xejn.

Iż-żmien

Meta konna żgħar u kienu jgħaddu l-festi tal-milied u l-ewwel tas-sena konna nħarsu lejn is-sena l-ġdida daqs li kieku kienet l-eternità. Meta konna naħsbu fil-milied li jmiss konna nimmaġinaw li kien ikun fadal ħafna u ħafna żmien. Meta tibda tikber tintebaħ li s-snin jibdew igerbu b’ritmu mgħaġġel u dak li konna naraw jgħaddi bil-mod nibdew narawh jgħaddi sparat, fil-fatt ngħidu li sena ttir! Nafu li s-snin dejjem l-istess numru ta’ jiem ikun fihom, għajr is-snin bisestili, imma aktar ma nikbru aktar nibdew narawhom jgħaddu malajr.

Il-ħin psikoloġiku

Stenna naqra! Is-snin jgħaddu malajr sakemm kollox ikun miexi sewwa. Is-snin ma jgħaddux malajr għal min ikun qiegħed ibati, għal min ikun muġugħ, għal min ikun il-ħabs. Dan huwa l-ħin psikoloġiku, tassew li jum xorta waħda jkun fih 24 siegħa, imma għal min jgħaddihom fil-kwiet kollox sew, u min jgħaddihom inkwietat jew anzjuż ma jkunu jridu jgħaddu b’xejn. Min ikun qiegħed jistenna xi riżultat mediku jew xi riżultat ta’ xi eżami skolastiku ġimgħa tidher itwal minn sena. Fil-kuruturi tal-isptar kemm nies ikun hemm jistennew, jippassiġġaw, iħarsu lejn l-arloġġ tal-polz jew tal-mowbajl kull minuta. Donnu l-ħin ikun waqaf. Mill-banda l-oħra jekk inkunu xi ġimgħa vaganza f’ xi art barranija jew anke Malta stess, ġimgħa tgħaddi bħal ħolma. Dan huwa il-ħin psikoloġiku, jekk inkun kuntent jgħaddi malajr imma meta ma nkunx f’ sitwazzjoni pjaċevoli, il-ħin donnu ma jkun irid jgħaddi b’ xejn.

Tiftakru meta konna żgħar, meta konna nagħmlu xi eżami? Meta konna nkunu nafu sewwa s-suġġett konna nibdew niktbu u nwieġbu d-domandi u ntawlu biex bħallikieku nuru lill-għalliema kemm nafu u f’ ħin bla waqt konna nisimgħu leħen javżana li jkun fadal ħames minuti biss. Imma meta s-suġġett ma kienx ikun wisq faċli u konna nippruvaw niftakru f’ xi ħaġa biex tal-inqas nimlew il-paġna, il-ħin kien donnu jeħel. Dan huwa wkoll ħin psikoloġiku.

Sena mitmuma

  

Wasalna biex intemmu sena oħra. Kien hemm min ra din is-sena twila u kien hemm min bilkemm raha għaddejja. Hu x’ inhu, l-elfejn u erbatax bdiet u waslet fit-tmiem ukoll. Kemm avvenimenti, kemm ġrajjiet, kemm ġlied, kemm biki, kemm ferħ, kemm sitwazzjonijiet li qatt ma bsarna li se ngħixuhom. Kienet is-sena li fiha rajna l-kanonizazzjoni ta’ żewġ papiet, Ġwanni XXIII u Ġwanni Pawlu II, li lkoll niftakru tal-inqas wieħed minnhom. Kienet is-sena fejn rajna t-tim tal-Ġermajna jirbaħ it-tazza tad-dinja. Is-sena fejn segwejna l-għibien ta’ ajruplan tal-linja tal-ajru tal-Malasja. Is-sena fejn rajna l-Papa Pawlu VI jiġi ibbeatifikat. L-2014  kienet is-sena li fiha rriżenja l-Arċisqof  ta’ Malta. Is-sena fejn għall-ewwel darba, navetta spazjali niżlet fuq kometa. Is-sena fejn rajna l-mewt ta’ Robin Williams, Ariel Sharon, Shirley Temple, Mickey Rooney u tant oħrajn.

Dan kollu għadda u tar. Kollu ta’ xejn nibqgħu naħsbu fuqu għax iż-żmien jibqa’ għaddej bla ma jistenna lil ħadd.

Imnalla li hu hekk

Meta nkunu f’ xi okkażjoni fejn nieħdu gost, wara spiss nisimgħu min jgħid li xtaq li l-ħin ma jgħaddi qatt. Imma Alla ħares kien hekk għax jekk ma jgħaddix għal min ikun qiegħed igawdi, ikun ifisser li lanqas jgħaddi għal min ikun qiegħed ibati. Imnalla li l-affarijiet huma kif inhuma. Ikollna nammettu li meta l-Ħallieq ivvinta l-ħin għamlu b’ mod perfett u ġust, bħalma għamel il-ħwejjeġ l-oħrajn kollha fuq kollox!

Jalla s-sena li sejrin nibdew ftit jiem oħra tkun waħda tajba, waħda li fiha nisimgħu inqas aħbarijiet li jkexkxuna, inqas aħbarijiet li jnikktuna. Jalla l-2015 tkun aħjar minn ta’ qabilha.

U hawn nagħlaq għax kultant anke jien ninsa li kull mibdi mitmum, kultant nibda u nkun ser nibqa’ sejjer! Awguri!

Fr Reno Muscat

 Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 27 ta' Diċembru 2014

Quanno nascette Ninno

L-oriġini tal-aktar għanja tal-milied Taljana popolari

Aħna l-Maltin għandna l-għanjiet tal-milied tradizzjonali tagħna, imma l-influwenza tal-Ingliżi fuq pajjiżna nistgħu nsibuha anke f’ dan il-qasam u l-għanjiet tal-milied bl-Ingliż saru jagħmlu parti mill-Milied Malti. Flimkien ma’ dawn insibu xi għanjiet tal-milied bit-Taljan li huma wkoll familjari magħna l-Maltin. Dawn huma ħafna inqas fin-numru minn dawk bl-Ingliż.

Għanja tal-milied Taljana li hija wkoll popolari f’artna hija dik li ġġib l-isem “Tu scendi dalle stelle”. Din l-għanja llum insibuha tradotta f’ bosta ilsna, fosthom bil-Malti, fejn iġġib l-isem “Ħallejt o Alla s-Sema”. Aktarx li din hija l-għanja tal-milied Taljana l-aktar magħrufa madwar id-dinja kollha. Imma għandu mnejn ftit jafu li din l-għanja oriġinarjament ma nkitbitx bit-Taljan.

Il-melodija u l-kliem oriġinali ta’ din l-għanja inkitbu minn Sant’ Alfonz Maria de Liguori. Dan kien qassis Naplitan, li waqqaf l-Ordni tal-patrijiet Redentoristi. Fl-1754 huwa kien jinstab ġewwa għand il-ħabib tiegħu Dun Michele Zambardelli. Hemmhekk huwa kiteb l-għanja tal-milied bl-isem “Quanno nascette Ninno” li tfisser “Meta twieled Ġesù”. Il-kliem u l-mużika tal-għanja inkitbu fuq biċċa karta sempliċi, aktarx biex de Liguori jgħaddi ż-żmien, iżda l-għanja għoġbitu u ried li jgħallimha lill-parruċċani. Dun Michele sema’ dik il-mużika u talab lil Dun Alfonz biex jislifielu ħalli jikkupjaha, imma Alfonz ma riedx. Waqt li Dun Alfonz kien qiegħed jipprietka, Dun Michele daħal fil-kamra tal-qassis l-ieħor u kkopja l-kliem u l-mużika. Jingħad li Sant’ Alfonz kellu viżjoni u sar jaf b’ dak li għamel Dun Michele u waqt il-provi tal-kant, għamel ta’ birruħu li nesa l-kliem u għalhekk talab lil qassis l-ieħor joħroġ minn butu l-karta li kien ikkopja.  Is-sena ta’ wara din l-għanja kienet stampata. Ovvjament Sant’ Alfonz kitibha bin-Naplitan għax dak kien ilsienu u wara kienet stampata wkoll bin-Napitan għax kienet immirata għall-poplu ta’ Napli li sa dak iż-żmien kien għadu jitkellem biss bin-Naplitan. L-unifikazzjoni tal-Italja, li xerrdet id-djalett Fjorentin bħala l-ilsien tal-peninsula kollha, kien jonqosha aktar minn 100 sena.

https://www.youtube.com/watch?v=VqnFV-LjY7o

Minkejja li l-kliem tal-għanja kien bin-Naplitan, il-melodija intgħoġbot minn bosta mużiċisti. Guseppe Verdi stqarr li l-milied Taljan ma jkunx milied mingħajr il-melodija ħelwa li kiteb Sant’ Alfonz. Il-mużika ma fihiex fruntieri u biċċa mużika sabiħa tibqa’ sabiħa kullimkien, imma mhux l-istess nistgħu ngħidu għall-kliem li jakkumpanja l-mużika. In-Naplitan, minkejja li huwa djalett derivat mil-Latin, bħalma huma d-djaletti Taljani kollha, xorta waħda huwa mifhum biss minn numru relattivament żgħir ta’ nies. Għalhekk din l-għanja inqalbet bit-Taljan bl-isem “Tu scendi dalle stelle”. Il-kelma Ninno ma nqalbitx għall-kelma Ġesù. Fin-Naplitan din il-kelma tirreferi għal Ġesù, bħalma fil-Malti meta ngħidu l-kelma “Bambin”, li ħadniha mit-Taljan u tfisser tfajjel, inkunu qegħdin nirreferu għal Ġesù.

Kienu bosta dawk il-kantanti li interpretaw din l-għanja u inkludewha f’ xi album tagħhom. Insibu fost oħrajn lil Mina, Edoardo Bennato, Pina Cipriani, il- Piccolo Coro dell’Antoniano, Andrea Bocelli u Luciano Pavarotti. Tu scendi dalle stelle, o Re del cielo hija għanja bi kliem sempliċi imma li saret waħda mill-għanjiet tradizzjonali Taljana magħrufa mad-dinja kollha. Lanqas ħadd jemmen li nkitbet minn qaddis biex jgħaddi ftit ħin!

https://www.youtube.com/watch?v=h7r_hoO5pAM

Fr Reno Muscat

Il-Kurja għandha bżonn tagħmel eżami tal-kuxjenza

Waqt laqgħa li l-Kurja Rumana kellha mal-Isqof ta’ Ruma, il-Papa Franġisku, issemmew 15-il marda, xi wħud minnhom gravi, li skont il-Papa Bergoglio huma morda bihom il-membri tal-Kurja. Fost il-mardiet kollha, l-aktar waħda gravi hija lik li membri tal-kurja jgħixu ħajja doppja.

“Kurja li ma tikkritikax lilha nnifisha, li ma taġġornax, li ma tfittix li titjieb, hija qafas marid” qal il-Papa. Huwa  appella wkoll biex kulħadd iżomm il-moderazzjoni, saħaq fuq l-importanza li s-saċerdot jibqa’ jżomm quddiem għajnejh lil Alla f’dak li jagħmel, u jżomm ‘il bogħod minn devjazzjonijiet fosthom il-vanità, il-vojt spiritwali, u l-għatx għall-karriera. “il-mard u t-tentazzjoni huma ta’ periklu għal kull Nisrani u għal kull kurja, komunità, kongregazzjoni u l-bqija u jistgħu jolqtu kemm fuq livell individwali jew komunitarju.

”

Bosta membri tal-Kurja Rumana minkejja li apprezzaw l-ispirtu kostruttiv u fratern ta’ din l-osservazzjoni, ħadd minnhom ma ddubita li dan kien diskors preparat minn qabel, immirat lejn il-kurja direttament.  Kien hemm min ħass dan id-diskors bħal doċċa kiesħa!

Wara l-udejnza mal-Kurja Rumana, il-Papa iltaqa’ mal-ħaddiema tal-Vatikan. Papa Franġisku temm din il-laqgħa billi skuża ruħu għal xi nuqqasijiet tiegħu jew tal-kolaboraturi tiegħu u għal xi skandli li tant jagħmlu ħsara. “Aħfruli” temm id-diskors tiegħu l-Papa.

Sors: Ansa

Doqqu qniepen doqqu

Fost il-ħafna tiżjin li nsibu armat fi djarna jew fit-toroq tagħna fi żmien il-milied naraw il-qniepen. Il-qanpiena hija strument, biex insejħulha hekk, li għandha bosta ħidmiet: min dik li nsibu mwaħħla mal-ħoġor tal-bieb tad-dar, li tindaqq bħala sinjal li jkun  hemm xiħadd barra l-bieb sal-qniepen tal-ġol-kampnar li jħabbru mhux biss il-ħin imma  jwasslu wkoll bosta messaġġi oħra. U l-milied huwa festa fejn dawn il-qniepen narawhom aktar minn żmien ieħor matul is-sena.

Jingle Bells

Waħda mill-aktar għanjiet tal-milied famużi madwar id-dinja hija bla dubju ta’ xejn dik li ġġib l-isem ta’ “Jingle Bells”. Din l-għanja Amerikana inkitbet minn James Lord Pierpont. Ma nafux fejn u meta nkitbet imma kienet ippubblikata fl-1857 bl-isem “One Horse Open Sleigh”. Pierpont kiteb din l-għanja propjament għal Jum ir-Radd ta’ Ħajr, Thanksgiving Day, li jkun iċċelebrat ta’ kull sena fl-Istati Uniti fir-raba’ Ħamis ta’ Novembru. Billi minn dan il-Ħamis sal-bidu tal-Avvent ftit ikun hemm żmien, l-għanja ġiet assoċċjata wkoll għall-milied, imma jekk wieħed jifli sewwa l-kliem tagħha jinduna li ma hemm l-ebda riferenza għal jum il-milied. Jingħad li l-ħsieb tal-għanja ġie f’ moħħ l-awtur meta kien jisma’ l-qniepen ċkejknin li kienu jintrabtu mal-kappestri taż-żwiemel. Dak iż-żmien ma kienux jeżistu karozzi fit-toroq u għalhekk l-uniku periklu li kien hemm kienu ż-żwiemel, għalhekk biex jevitaw il-periklu kienu jdendlu dawn il-qniepen bħala sinjal li jkun qed joqrob xi wieħed minnhom. Hawn naraw sitwazzjoni fejn il-qniepen jintużaw biex iwasslu messaġġ: Attenti, qed joqrob ziemel!

Il-qanpiena taz-Zar

Qniepen kbar

L-akbar qanpiena fid-dinja li għadna nistgħu naraw, sfortunatament ma nistgħux nisimgħu l-ħoss tagħha. Din hija l-qanpiena magħrufa bħala taż-Żar tar-Russja. Din il-qanpiena tinsab f’ Moska, qrib il-Kremlin. Il-qies tagħha huwa ta’ aktar minn 6 metri għoli u aktar minn 6 metri wisgħa. Din il-qanpiena nqasmet fil-funderija stess u għalhekk qatt ma ndaqqet. Illum tinsab fuq pedestall tal-ġebel u mill-qasma li fiha, bniedem jista’ jidħol jittawwal gewwa fiha. Din tiżen 196,567 kilogramm u kienet saret fis-sena 1735.

Jingħad li l-akbar qanpiena fid-dinja li tindaqq hija dik li nsibu fit-tempju Buddist ta’ Foquan ġewwa Pingdingshan Henan, fiċ-Ċina. Din hija qanpiena relattivament moderna, saret fis-sena 2000 u tiżen 115,800 kilo. Hija tinsab qrib waħda mill-aktar statwi kbar ta’ Budda. Din hija għolja aktar minn 8 metri u fiha aktar minn 5 metri wisgħa. Din tissejjaħ il-qanpiena tar-risq it-tajjeb.

F’ pajjiżna

Ħafna jafu li l-akbar qanpiena fil-knejjes ta’ Malta tinsab fil-bażilika ta’ Santa Liena ta’ Birkirkara. Din saret mid-ditta Baricozzi u żżanżnet fl-1932. Il-qies ta’ din il-qanpiena hija ta’ aktar minn 3 metri għoli u għandha diametru ta’ kważi 2.5 metri. Din tiżen madwar 8 tunellati.

Itqal minn din il-qanpiena, imbagħad insibu dik li tfakkar il-vittmi tal-gwerra. Din il-qanpiena ma tinstabx fi knisja imma tinstab taħt il-barrakka ta’ isfel, fil-Belt Valletta, tħares fuq il-port il-Kbir. Din il-qanpiena kienet inawgurata mir-Reġina Eliżabetta fl-1992. Din inħademt mid-ditta Taylor, fiha għoli ta’ aktar minn 2 metri u diametru ta’ 264 ċentimeru. Tiżen madwar 12-il tunnellata, u skont il-ġurnal The Times, tat-13 ta’ Ġunju, 2012, din hija: the largest bell in Malta.

Ispirazzjoni

Kont miexi max-xatt tal-Birgu x’ ħin daqqet it-tmienja. Kont sewwasew quddiem l-arloġġ li hemm inti u dieħel lejn il-forti Sant’ Anġlu. Dan daqq tmien tokki biex juri l-ħin. Wieġbet il-Bażilika tal-Isla u komplew il-knejjes l-oħra tal-Kottonera. X’ melodija, xi ħlew ta’ daqq. L-iskop li dawn il-qniepen idoqqu fit-tmienja ta’ filgħodu huwa biex min jisma’ jiftakar li Alla tah il-grazzja jerġa jqum u jibda jum ġdid u għalhekk jagħmel sewwa jekk iroddlu ħajr. U fit-tmienja ta’ filgħodu għandna d-drawwa ngħidu l-Angelus. Niftakru fil-bidu ta’ dak li qegħdin niċċelebraw f’ dawn il-jiem, niftakru fit-tnissil ta’ Ġesù li jitwieled fil-milied.

Dawn il-qniepen lili spirawni biex nikteb dan l-artiklu. Hemm min sema’ qniepen u kien ispirat jagħmel xi ħaġa oħra. Albert  Albert Ketèlbey fl-1921 kien jinstab fil-ġżira ta’ Għawdex. Jingħad li darba f’ nofsinhar kien fix-xagħri u beda jisma’ għadd ta’ qniepen minn diversi kampnari ta’ knejjes differenti iħabbru li sar ħin l-ikel. Dan il-kompożitur Ingliż kien ispirat li jikteb biċċa mużika u hekk għamel. Din il-mużika hija l-famuża “Bells across the meadows”. Min jaf kemm oħrajn kienu spirati jagħmlu xi ħaġa wara li semgħu d-daqq tal-qniepen!

Tiskanta ħoss ta’ qanpiena kemm iġorr stejjer, simboli u tradizzjonijiet warajh. Issa huwa żmien il-qniepen, narawhom aktar spissi, nisimgħuhom aktar; ejjew nagħrfu sewwa xi jfissru dawn il-qniepen, il-qniepen tal-milied, ejjew inħalluhom idoqqu sabiex tabilħaqq iwasslu dak li jridu jwasslu, ejjew ngħidulhom: doqqu qniepen doqqu!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 20 ta' Diċembru 2014

Meta se jitħabbar l-Arċisqof il-ġdid ta’ Malta?

Patri Fabio Attard SDB

Xi jiem ilu, minn fuq blog, inxterdet l-aħbar li 99.9% l-Papa Franġisku kien għażel lil Patri Fabio Attard SDB bħala Arċisqof ta’ Malta. Ftit tal-ħin wara li din l-aħbar bdiet iddur fuq l-internet, Attard stess ċaħad din l-aħbar. Xi ġurnali lokali wkoll ħabbru li t-taħbira tal-arċisqof il-ġdid kienet iminenti filwaqt li fuq stazzjon televiżiv intqal li għanda sa kważi l-Għid il-Kbir mingħajr arċisqof. Bosta nies ħasbu li l-pastorali tal-Avvent maħruġa mill-Amministratur Appostoliku l-Isqof Charles J. Scicluna kienet il-pass ta’ qabel jitħabbar li t-temxxija tad-djoċesi għaddiet f’ idejnh. Minn dawn kollha ħadd ma qata’ u nistgħu ngiddbuhom kollha għajr lil dak l-istazzjon (sa issa) li qal li għandna sal-Għid bla Arċisqof.

Hu x’inhu, l-isem ta’ min sejjer jokkupa s-siġġu tat-tmexxija tad-Djoċesi ta’ Malta huwa mistenni minn kulħadd. Ħalli ma ngħidx kulħadd, imma ma naħsibx li nkun niżbalja jekk ngħid li huwa mistenni mill-maġġoranza tal-Maltin. U bla ma trid tistaqsi għaliex. Fl-opinjoni tiegħi il-persuna tal-Arċisqof għall-poplu Malti hija mportanti ħafna. U hija mportatni għax għall-Maltin il-Knisja għadha importanti ħafna. Ma jistax ikun li mhux hekk għax kieku ma hawnx din l-istennija kollha. Għalhekk ma naqbilx ma’ dak li qalet il-President tar-Repubblika fid-diskors ta’ Jum Ir-Repubblika.Tassew li r-reliġjon Nisranija f’ Malta ma għadiex dik li kienet 40 sena ilu imma lanqas li spiċċat għal kollox. Kieku l-Maltin se joqgħodu jistaqsu meta sejrin ikollna arċisqof ġdid? Fl-opinjoni tiegħi il-President Coleiro Preca ma’ taqbilx mija fil-mija ma’ dak id-diskors u qalitu għax hekk kitbilha xi ħadd. Nemmen li l-fidi Nisranija għadha soda f’ qalbha, imma fil-pożizzjoni tagħha ma tistax tesprima dak li tħoss għax hija l-president tal-Maltin kollha u mhux tal-Maltin Insara biss.

Xi wħud jistaqsuni min sejjer ikun is-suċċessur ta’ Monsinjur Pawlu Cremona. Meta ngħidilhom li ma nafx u lanqas għadni x’ naqsam fid-deċiżjoni, ħafna jħarsu lejja b’ ħarsa suspettuża. Dawn jaħsbu li għax tkun saċerdot ikollok xi informazzjoni li l-poplu inġenerali ma jkollux. Wieħed raġel ġabli paragun tal-miraklu tat-tieġ ta’ Kana meta għidlu li jiena m’ inix minn “ta’ ġewwa” f’ dil-biċċa xogħol. Dan qalli li fit-tieġ ta’ Kana dawk li kienu fil-kċina kienu jafu x’ ġara filwaqt li l-mistiednin u l-għarajjes lanqas biss indunaw x’ kien għaddej. Serraħt ras dal-ħabib li f’ dan il-każ jien la mal-qaddejja u lanqas mal-mistiedna ma ninsab.

Fr Reno Muscat

Res publica

Res publica huma żewġ kelmiet Latini li bejn wieħed u ieħor ifissru ħaġa li tkun tan-nies. Fi żmien l-Imperu Ruman kienu jiddistingwu dak li kien res privata, jew aħjar il-propjetà privata ta’ dak li jkun u res publica jew aħjar dawk il-ħwejjeġ li jkun aċċessibbli għal kulħadd bħal toroq jew ġonna pubbliċi. Minn dawn il-kelmiet ħarġet il-kelma repubblika. Il-kelma repubblika fid-dinja ta’ żmien il-Griegi u Rumani ma kienitx tfisser eżatt dak li nifhmu biha llum, imma hija l-għeruq tal-kunċett ta’ dak li nifhmu b’ repubblika llum. Dawk iż-żminijiet b’ repubblika aktarx kienu jifhmu dak li llum insejħulu bħala commonwealth.  Illum bil-kelma repubblika kulħadd jifhem stat indipendenti li jitmexxa miċ-ċittadini tiegħu stess billi jiffurmaw gvern.

Pajjiż Repubblika

San Marino

L-aktar repubbliki antiki kienu dawk ta’ Ateni u Ruma li bdew madwar 500 sena qabel Kristu. Dawn spiċċaw maż-żmien. L-aktar repubblika antika li għadna nsibuha llum hija dik ta’ San Marino, l-istat enclave, cioè geografikament imdawwar mill-Italja. Ir-Repubblika ta’ San Marino twaqqfet fis-sena 301 u għadha teżisti sal-lum. Qabel l-unifikazzjoni tal-Italja, li seħħet fl-1861, kienu bosta dawk l-ibliet li kienu jiffurmaw repubbliki għalihom. Insemmu l-aktar waħda famuża, dik ta’ Venezja. Repubbliki oħrajn konna nsibuhom f’ Amalfi, Pisa, Lucca, Siena, Genova, Firenze u Ragusa. Illum dawn kollha jagħmlu parti mir-Repubblika Taljana imma r-Repubblika ta’ San Marino baqgħet awtonoma u ma ngħaqditx mal-Italja.

Aktar stati

Fl-1776 twaqqfet ir-Repubblika tal-Istati Uniti, repubblika oħra li għadha teżisti sal-lum.  Fis-seklu XIX bosta kienu dawk il-pajjiżi li kienu ddikjarati repubblika l-aktar fl-Amerika ta’ Isfel. Nistgħu nsemmu l-Arġentina, l-Paragwaj, iċ-Ċili, il-Kolombja, il-Costa Rica, El Salvador, il-Gwatemala, il-Peru, il-Messiku, il-Bolovja, l-Urugwaj u l-Veneżwela fost oħrajn. Dawn għadhom ilkoll kemm huma repubbliki eżistenti.

Is-seklu XX ra l-akbar numru ta’ pajjiżi jsiru repubblika. Fatturi bħad-dekolanizazzjoni min-naħa tal-Imperu Brittaniku, minn Franza u minn pajjiżi oħra li telqu kolonji minn taħt idejhom, kif ukoll ix-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika u l-waqgħa tal-Komuniżmu, kollha għenu biex in-numru ta’ repubbliki jiżdied sewwa. Fost ir-repubbliki ġodda li twaqqfu f’ dan is-seklu nsibu l-Kuba, l-Panama, l-Portugall, il-Finlandja, it-Turkija, l-Irlanda, l-Italja, l-Indja, l-Egittu, l-Pakistan, Ċipru, l-Kenja, l-Alġerija u bosta u bosta oħrajn. Fost dawn ma nistgħux ma nsemmux lill-pajjiżna li llum qiegħed jiċċelebra l-40 anniversarju minn meta Malta saret repubblika. Kien seklu fejn il-pajjiżi stati, uffiċjalment telgħu minn kważi 60 għal kważi 200.

Minn kemm ilu li beda dan is-seklu li qegħdin fih twaqqfu wkoll li repubbliki ġodda. Dawn huma it-Timor tal-Lvant, is-Samoa, in-Nepal, il-Kosovo u s-Sudan t’ Isfel. Għadna fil-bidu tas-seklu, għalhekk min jaf kemm  għad iridu jitwieldu repubbliki oħrajn sakemm jintemm.

Sokrate u Platun (mużew tal-Vatikan)

Kittieba u ħassieba

Kienu bosta dawk il-kittieba jew ħassieba li kkummentaw fuq il-kunċett ta’ repubblika. Fid-dinja antika insibu lil Ċiċerun bid- De re publica. Plinu x-xiħ ukoll isemmi ir- rei publicae fit-trattat tiegħu Naturalis Historiae u Santu Wistin isemmi kemm-il darba l-kelma res publica fil-kitba tiegħu bl-isem  Civitate Dei - Il-Belt ta’ Alla. Ma jistax jonqos li nsemmu l-opra ta’ Platun bl-isem  De Republica fejn jiddjaloga ma’ Sokrate dwar il-karattru ta’ belt-stat ġusta, immexxija min-nies ġusti.

Matul is-snin kienu bosta dawk il-ħassieba li aġġornaw jew elaboraw il-ħsibijiet ta’ dawn l-ewwel kittieba li niżżlu ħsibijiethom dwar stat li jitmexxa miċ-ċittadini stess f’forma ta’ repubblika.

Malta

Sir Anthony Mamo l-ewwel president ta' Malta

Wara li nkisbet l-Indipendenza, pajjiżna għamel pass ieħor fejn anke l-kap tan-nazzjon beda jkun wieħed minna stess. Bit-twaqqif tar-Repubblika ta’ Malta fit-13 ta’ Diċembru, 1974, artna ingħaqdet mal-lista ta’ repubbliki li kienu diġà jiżistu. 40 sena ilu pajjiżna ma kienx dak li huwa llum. F’ kull qasam li tista’ timmaġina, Malta tas-snin sebgħin kienet differenti għal kollox. Jiena ftit niftakar minn dawk is-snin imma jkolli ngħid li meta nisma’ min jitkellem dwarhom inħoss bħal nostalġija u dlonk jiġu f’ moħħi l-kliem li Ġan Anton Vassallo: “O Żmien ħelu kif għaddejtli”, kliem li l-poeta jibda l-poeżija tiegħu “iż-Żgħorija”.

Jekk għalija 40 sena bidluni minn tifel għal raġel, lil pajjiżna minn tarbija bidilha f’ żagħżugħa fl-aqwa tagħha. Illum insellmu lil Malta tagħna f’ dan il-jum importanti fl-istorja tagħna, storja millenarja li hija mħawra b’ għadd ta’ ingredjenti differenti, minn ħakma sa jasar, minn oppressjoni sa libertà, tappi li nisġu l-istorja biex illum għandha pajjiż repubblika, res publica, ħaġa tan-nies, ħaġa tagħna. Iva bid-difetti kollha li jista’ jkollna, aħna poplu, poplu li ngħixu f’ nazzjon li huwa repubblika. Illum Malta hija nazzjon li huwa numru daqs nazzjonijiet oħra fid-dinja, huwa ħolqa fil-katina tad-dinja.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon - 13 ta' Diċembru 2014

Fuq tlieta toqgħod il-borma

Għal darba oħra indur dawra mal-port tal-Kottonera

Fis-sajf li għadda ktibt żewġ artikli dwar ix-xatt tal-Kottonera. Fit-2 ta’ Awwissu deher, f’ danil-ġurnal, l-artiklu bl-isem “Il-Port” u fid-19 tal-istess xahar ktibt “Parti oħra tal-port”. It-Taljani jgħidu li Non c’ è due senza tre u aħna l-Maltin ngħidu li fuq tlieta toqgħod il-borma. Tabilħaqq għax erġajt żort din il-parti tal-port u ħassejt li kelli nerġa’ nikteb xi ħaġa oħra dwar dak li kont ktibt fis-sajf.

Ambjent mill-isbaħ

Ħadd ma jista’ jmeri l-fatt li l-proġett tax-xatt tal-Kottonera huwa proġett li jistħoqqlu kull tifħir, proġett li se jgħolli l-livell ta’ din in-naħa ta’ Malta. Kollox kien ippjanat b’ mod professjonali u nittama li kollox jitwettaq professjonalment. L-ambjent li nħoloq kemm ilu li twaqqa’ l-ħajt tat-tarzna huwa verament wieħed mill-isbaħ fejn dak li jkun jista’ jqatta’ siegħa bilqegħda jew jagħmel passiġġata li bla ma jkun bogħod mid-dar, fl-istess waqt ikun iħossu f’ dinja differenti minn dik li tinsab tefa’ ta’ ġebla bogħod.

Xi rimarki

Wieħed ma jistax ma jindunax li l-proġett għadu mhux lest għal kollox u jonqos ħafna xogħol, l-aktar fil-parti fejn kienu jinstabu l-ħwienet tax-xogħol tat-tarzna. Madanakollu kollox jindika li dan il-post huwa ġdid għax kollox għadu f’ kundizzjoni tista’ tgħid perfetta. Imma jaħasra hemm min ma jafx igawdi hu u jħalli lil min jiġi warajh igawdi wkoll. Possibbli li fid-DNA Malti hemm il-vandaliżmu? Possibbli għadna ma ndunajniex li kull ċenteżmu ħsara li nagħmu fil-propjetà pubblika rridu nħallsu għaliha aħna stess? Dawn huma ħsibijiet li ġew f’ moħħi jiena u nippassiġġa max-xatt.

Vandaliżmu

Imxejt minn taħt Sant’ Anġlu lejn l-Isla. Hemmhekk imiddu l-ewwel passi fuq gżiritna xi wħud mill-aktar nies għonja tad-dinja li jaslu f’ pajjiżna bil-jottijiet lussużi tagħhom. Ix-xatt tal-Birgu sar post denju li jilqa’ lil dawn it-talin, kif ukoll lil bosta Maltin li jmorru jippassiġġaw fih bħalma nħobb nagħmel jien. Hemmhekk rajt bank nofsu nkisser. Il-bankijiet ta’ hawnhekk għandhom il-wiċċ tal-plastik. Wieħed minnhom kien nofsu maqlugħ.

Faċċata, taħt il-gardjola tal-Isla, inti u sejjer lejn il-ponta, sar poġġaman tal-istainless steel. Dan il-poġġaman jagħtik l-impressjoni li tkun qiegħed fuq il-gverta ta’ xi bastiment li jkun dieħel jew ħiereġ mill-port il-kbir. Innutajt li biċċa minnu kien mgħawweġ u parti mqaċċta. X’ ħasra! Ħasra mhux biss għall-ispejjes li jinvolvi x-xogħol biex dan l-att vandalu jkun imħassar u l-ħsara tkun irranġata, imma ħasra wkoll għal dak il-moħħ li ħaseb li jwettaq dan l-att. Jiena u ħiereġ lura għaddejt mix-xatt tal-Isla. Hemmhekk innutajt li saru xi bankijiet ġodda bil-wiċċ tal-injam. Fuq l-injama tad-dahar tal-bankijiet twaħħlu faxxi tal-aluminjum b’ xi frażijiet jew idjomi li għandhom x’jaqsmu mal-baħħara. Bank minnhom kellu l-injam imkisser u bank ieħor ma kellux il-faxxa bl-idjoma fuqha. Din nassumi inqalgħet minn xiħadd għax il-marki tal-kolla kienu juru li xi darba kien hemm faxxa mwaħħla. Nerġa’ ngħid jaħasra! Xi dnub li qegħdin fuq l-għatba tal-2015 u għadna nsibu dawn il-ħwejjeġ madwarna.

Iż-żamma tal-post

Kollu ta’ xejn li jkollok dar sabiħa imma ma tkunx kapaċi żżommha sew. L-istess ikolli ngħid għall-proġett tal-Kottonera. Fil-mixja tiegħi innutajt li saru reċipjenti ġodda, u ngħid id-dritt tabilħaqq oriġinali u sbieħ, biex fihom jintefa’ l-ħmieġ tal-klieb kemm-il darba dawn jiddeċiedu li jħammġu hemmhekk. Madanakollu fil-mixja tiegħi ma stajtx ma ninnutax l-ammont kbir ta’ ħmieġ tal-klieb. Bosta joħorġu l-kelb għad-dawra u joħorġu magħhom il-boroż biex inaddfu fejn iħammeġ, għax hekk tgħid il-liġi, imma ladarba ma jkunx hemm min jista’ jħarrikhom il-ħmieġ tal-kelb ma jiġbruhx. Mhux sewwa, naħseb li jekk il-kelb iħammiġlek fis-salott ma tħallix il-ħmieġ hemmhekk! Allura għalfejn tħallih mal-art meta jħammeġ ix-xatt?

Il-latrina tat-toqba

Fis-sajf kont ktibt li l-latrina tat-toqba tal-Birgu għandha tabella li għandha aċċess għal persuni b’ diżabilità, imma biex persuna tasal quddiem il-bieb tal-latrina hemm xi tarġiet li persuna b’ diżabiltà għandha mnejn ma tkunx tista’ titlagħhom. Qaluli li din il-ħaġa sejra tkun irranġata. Sa issa għadha kif kienet, naħseb li dix-xitwa jkun jaqbel li jitneħħa dan l-inkonvenjent. Aċċess għal persuni b’ diżabilità huwa aċċess eħfef għal kulħadd. Illum jew għada lkoll kemm aħna sejrin ikollna xi diżabiltà.  Ladarba qegħdin insemmu d-diżabilità ma nistax ma nsemmix dak li nnutajt ukoll fix-xatt tal-Kottonera. Fil-festa tal-Kunċizzjoni jitwaħħal arblu tal-festa f’ post fejn jagħlaq l-aċċess għal min ikun għaddej b’siġġu tat-tfal, aħseb u ara għal dak li jkun irid jgħaddi b’ siġġu tar-roti! Fuq il-każin tar-regatta ta’ Bormla sar speċi ta’ taraġ wiesa u sabiħ, imma min pjantah ma ħasibx li fil-festa hemmhekk jintrama bl-antarjoli u għalhekk ħareġ il barra xi ftit iżżejjed. Tgħid hemm tama li din il-ħaġa ma tibqax kif inhi? Biex ngħid kollox, hawn insibu aċċess ieħor għal siġġu tat-tfal jew siġġu tar-roti, imma jrid isir xi dawrien li għal persuna b’ diżabilità jista’ jkun ta’ inkonvenjenza kbira.

Jiddispjaċini li fit-tielet darba li ktibt dwar din in-naħa kelli nkun daqstant negattiv, imma għandu mnejn ikun hemm min jaqra u joqgħod aktar attent biex dak li sar biex jitgawda minn kulħadd jieħu ħsieb li jħallih kif sabu. Hekk ikun jista’ jerġa jgawdih darba oħra huwa wkoll.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fin-Nazzjon, 6 ta' Diċembru 2014

Mużew f’ gieħ persuni mill-Kottonera

Spiss ngħaddi minn Bormla, fejn sa ftit snin ilu kien hemm il-baċir numru wieħed. Ix-xogħol miexi ġmielu u jidher li ma jdumx wisq ma jibda r-restawr ta’ dawk li kienu ħwienet tax-xogħol tat-tarzna. Naf li l-Kunsill Lokali ta’ Bormla diġà sema’ xi suġġerimenti mingħand ir-residenti; kien hemm proposti tajbin u oħrajn forsi ftit inqas tajbin. Post storiku bħal dan għandu jintuża bl-akbar għaqal biex ma ssirx ħsara li wara ma tkunx tista’ tissewwa. Il-ħsara tista’ ssir mhux biss fl-istruttura imma fil-mod ta’ kif jintuża l-post.

Minkejja li jiena minix mill-Kottonera, imma hemmhekk ngħix. Nixtieq inressaq dan il-ħsieb tiegħi kemm lill-Kunsilli Lokali tat-tliet ibliet kif ukoll lill-għaqdiet ta’ kull għamla li jinstabu fil-Kottonera. Nissuġġerixxi li parti minn dan il-bini jintuża biex fih issir wirja permanenti dwar nies prominenti jew mill-Kottonera jew li għexu hemmhekk.

Din il-parti ta’ Malta tat bosta nies kbar li għamlu gieħ mhux biss għalihom u għall-Bliethom imma għal Malta kollha. Jekk insemmu l-politika ma nistgħux ma nsemmux numru politiċi li ħarġu minn hawnhekk: Carmelo Mifsud Bonnici l-Gross, Pawlu Boffa, Duminku Mintoff, Karmenu Mifsud Bonnici, Ugo Mifsud Bonnici u tant oħrajn. Jekk insemmu kjeriċi ma nistgħux ma nsemmux lil Monsinjur Ludovico Mifsud Tommasi, l-Arċisqof Mikiel Gonzi,  Patri Mikiel Fsadni OP, ż-żewġ kardinali Maltin  Fabrizio Sceberras Testaferrata u Prospero Grech u bosta oħrajn. Jekk insemmu nies tal-palk, nistgħu ma niftakrux lil Vitorin Galea jew lil Charles Clews? U Pawlu Tanti? Jekk insemmu artisti mill-ewwel jiġi f’ moħħna Melchiorre Gafà. Nistgħu nibqgħu sejrin u l-lista titwal sewwa għax hemm bosta sportivi, kittieba, mużiċisti u oħrajn li għamlu isem u li kellhom rabta mal-Kottonera.

Naqbel mas-suġġeriment li smajt, li parti oħra minn dan il-bini ssir mużew tat-tarznari. Sa minn żmien l-Ordni tal-kavallieri dan il-bini serva għat-tiswija tal-vapuri. Matul is-snin it-tarzna għaddiet minn bosta jdejn u dejjem kienet l-għejxien ta’ eluf u eluf ta’ familji. It-tarzna wkoll dejjem kienet fil-Kottonera u għalhekk bix-xieraq li tibqa’ titfakkar biex b’ hekk kemm aħna kif ukoll dawk ta’ warajna nkunu nafu x’ kien hemm u x’ kien isir f’ dak il-post.

Nemmen li issa huwa l-waqt opportun fejn parti mill-bini, wara li jiġi rrestawrat, jibda jintuża bħala wirja dwar persuni prominenti li twieldu jew għexu fil-Kottonera u mużew tat-tarzna. Dawn għandhom ikunu postijiet fejn il-Malti jkun jista’ jeduka ruħu u fejn il-barrani jkun jista’ jżur u jduq parti mill-istorja ta’ pajjiżna.

Fr Reno Muscat

Din il'kitba dehret fl-Orizzont 3 ta' Diċembru 2014