KODIĊI

Kodiċi

Immaġina li ma tafx taqra bil-Malti, anzi ma tafx l-alfabett Latin. Kieku għalik dak li għandek f idejk bħalissa huwa biss mazz karti imċappsa b’ linka sewda, imma għax taf l-alfabett Latin u għax tgħallimt l-ilsien Malti, dak il-mazz karti li għandek quddiemek huwa gazzetta li se twassallek xi tagħrif ġdid jew se tkompli tkabbarlek dak li diġa taf. Dan kollu jista’ jseħħ għax qegħdin nużaw l-istess kodiċi, l-istess ilsien.

Kliem li ma nafux

Mejlaq

Ma jfissirx li billi qegħdin nużaw l-istess ilsien allura nistgħu nifhmu kull ma jintqal. Nagħmlu mod ikunu qegħdin jitkellmu żewġ ħaddiema, nagħtu każ mastrudaxxi. Dawn għandhom mnejn jibdew jużaw kliem li minkejja li huwa Malti bħal dak li qiegħed ninqeda bih jien biex nikteb u bħal dak li qiegħed tuża inti biex taqra, ma nifhmuhx għax ma jkunx fil-kodiċi tagħna. Jekk f’ ħanut ta’ mastrudaxxa nisimgħu ‘l min jgħid “Ġibli l-mejlaq” għandna mnejn naħsbu li hemm xi ħaddiem kunjomu Meilaq f’ dak il-ħanut. Fis-sew mejlaq huwa għodda jew aħjar ġebla li tintuża biex jinstannu l-furmaturi fuqha. Darba kont qed nippassiġġa ma’ xi ħbieb tiegħi ħdejn il-baħar u wieħed minna qalilna: “Naslu sa ħdejn dik il-ħanżira u nduru lura.” Ħadd minna ma kien fehem sa fejn ried jasal biex idur lura għax għalina ‘ħanżira’ hija il-mara tal-ħanżir, l-annimal li nsibu fir-razzett. Imma dakinhar tgħallima li fik il-blokka tal-ħadid midfuna nofsha fl-art li tinuża biex magħha jintrabtu iċ-ċimi tal-vapuri tissejjaħ ħanżira. Dawn il-każi inkunu fihom meta nisimgħu kliem li ma jkunx fil-kodiċi tagħna.

Jiġri wkoll li biż-żmien l-ilsien jevolvi, jinbidel u fih jidħlu bosta kliem ġodda. Kliem ieħor jintesa u jiġi mwarrab. Lil min għadek tisma’ llum jgħid li se jmur sal-misraħ? Illum kulħadd il-pjazza jmur. U meta nsiefru ma għandiex immorru l-mitjar imma nitilqu mill-ajurport. U lit-tali persuna għamlulu monument minflok mafkar. Ma nistgħux nibqgħu nużaw kliem arkajku għax nispiċċaw ma jifhimna ħadd. Dan il-kliem ħareġ mill-kodiċi tal-Malti tal-lum.

Poeżiji antiki

Il-cantilena

Patri Mikiel Fsadni kien dak li flimkien ma’ Godfrey Wettinger sab l-aktar poeżija antika miktuba bil-Malti; il-Cantilena ta’ Pietru Caxaru. Fittixtha fuq l-internet, u kont ixxurtjat li sibtha, mhux biss miktubha imma wkoll hemm filmat waqt li qegħda tinqara. Meta tisma’ lil xi ħadd jaqraha ma tifhimx b’liema ilsien hija miktuba. Għax il-kliem Malti nbidel u l-kodiċi li kienu jużaw il-Maltin fil-qedem llum intilef. Ladarba dħalt fil-muża tal-poeżija antika ta’ Malta, wara l-Cantilena fittixt it-tieni l-aktar poeżija Maltija antika, dik ta’ Ġan Franġisk Bonamico; Mejju ġie bil-ward u zahar. Bejn il-kitba ta’ Caxaru u dik ta’ Bonamico hemm madwar mitejn sena. Il-kliem fis-sunett ta’ Bonamico minkejja li ma huwiex Malti tal-lum imma jinftiehem sewwa. U dan huwa kodiċi ta’ 400 sena ilu.

Il-moda tal-kliem

Il-kliem nistħajlu bħall-ħwejjeġ jew iż-żraben, jinbidel maż-żmien skont il-moda. Illum donnu ma għadiex moda li tmut, imma saret moda li tgħaddi għall-ħajja ta’ dejjem, tmur tiltaqa’ mal-Mulej, tħalli dan il-wied ta’ dmugħ, tmur fid-dar tas-sema jew tħalli din id-dinja. Dawn huma frażijiet li daħlu fil-kodiċi ta’ kif nitkellmu llum. Ma' dawn il-frażijiet daħlu bosta kliem Ingliż. Ħadd ma jmur f’ ħanut tal-ikel u jordna dawra laħam bil-patata moqlija, imma ngħid għalija jekk mmur ir-restaurant, nordna steak biċ-chips.

B’daqshekk ma rridx noħodha kontra Dun Karm. Il-poeta nazzjonali tagħna, fil-poeżija ‘Għaliex’  jgħidilna “Għaliex tarmih l-ilsien li tatek ommok, u titlef għaqlek wara lsien barrani?” Ħażin jekk narmu dak li jidentifikana bħala Maltin, imma nistgħu nżommu l-progress u l-evoluzzjoni tal-lingwa? Fejn jidħlu termini ta’ teknoloġija illum nużaw l-Ingliż. Ngħidu li nużaw il-keyboard u l-mouse tal-kompjuter. It-Taljani il-keyboard isejħulha tastiera imma l-mouse ma jsejħulux topo imma jibqa' mouse. L-istess apparat it-Taljani jsejħulu computer. Il-Fanċiżi mod ieħor. L-apparat isejħulu ordinateur, il-mouse isejħulu souris u l-keyboard isejħulha Clavier d'ordinateur. L-Ispanjoli il-mouse tal-komjuter isejħulu ratón, li tfisser ġurdien. Dan huwa kollu kliem fil-kodiċi tekniku.

Liema Kodiċi?

Jekk ikollok tistaqsi lin-nies fiex jaħsbu meta jisimgħu l-kelma “Kodiċi” żgur li l-parti l-kbira minnhom isemmulek il-ktieb ta’ Dan Brown: “The Da Vinci Code”. Bir-raġun għax dan huwa ktieb li biegħ miljuni ta’ kopji. Għaliex? Il-kittieb għaraf juża il-kodiċi tal-poplu. Kliem mexxej li jifhmu kulħadd u xejn jew ftit kliem tekniku, kapitli qosra jinqraw fi ftit ħin u fuq kollox qanqal il-kurżità. Issa ħalliha li l-istorja hija waħda fittizja u bla ebda bażi storika, imma n-nies sabet fil-ktieb ta’ Brown l-istess kodiċi li tuża hi.

Semmejt erba’ kittieba, Caxaru, Bonamico, Psaila u Brown. Dawn kollha użaw il-kodiċi taz-zmien li fihom għexu. Jien ukoll ippruvjat nuża l-kodiċi li nużaw aħna l-Maltin tat-tielet millenju. Min jaf jekk xi ħadd jaqra dan li ktibt mitejn sena oħra jkunx jista’ jifhem il-kodiċi li nużaw illum?

Fr Renò Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 2 ta' Mejju 2015