Verba volant, scripta manent

Ir-Rumani kellhom qawl li kultant għadna nużawh aħna wkoll: Verba volant, scripta manent. Nistgħu ngħidu li dan il-qawl ifisser li l-kliem itir, jiġifieri jintesa u jintilef imma l-miktub jibqa’ għal dejjem. Tabilħaqq huwa minnu dan il-qawl u tinduna bil-ħtieġa tal-kitba meta tkun qed tfittex xi tagħrif u ssib nuqqas ta’ kitba. Mhux ta’ b’ xejn, minkejja li l-mezzi għall-kitba fi żmien ir-Rumani ma kienux bħal dawk tal-lum, xorta kienu għorrief biżżejjed biex b’ mod jew ieħor isibu kif dak li huwa mportanti jiktbuh.

Aktarx li dan il-qawl kien qalu Caius Titus waqt li kien qiegħed jindirizza lis-Senat ta’ Ruma. Huwa qalilhom li l-kliem mitkellem aktarx jintesa imma dak miktub jibqa’ iddokumentat għal dejjem. Illum għadna nsegwu dan il-parir u meta żewġ persuni, jew aktar, ikunu ftehmu fuq xi ħaġa, dritt iniżżlu dak il-ftehim bil-miktub, jagħmlu kuntratt, għaliex ftehim bil-kliem biss ma jdumx ma jintesa.

Quod scripsi, scripsi

Meta tiġi iftħilha l-bieb ngħidu aħna l-Maltin u la bdejna bil-Latin ftakart fi frażi oħra famuża li kien qalha Ponzju Pilatu u nsibuha mniżżla fl-Evanġelju. Meta fit-tislib ta’ Ġesù, il-Lhud marru għand Pilatu u qaluli li ma kienx imissu kiteb li Ġesù hu s-Sultan tal-Lhud imma li qal li hu s-Sultan tal-Lhud, Pilatu weġibhom u qalilhomm “Quod scripsi, scripsi” – dak li ktibt ktibt! Dak li wieħed ikun kiteb jibqa’ u ma jitħassar ħadd u dak li tkun ktibt ktibt. Huwa għalhekk importatni ħafna li qabel niktbu naħsbu sew fuq dak li nkunu ser niktbu għax għadha mnejn il-kitba tagħna torbotna, għandha mnejn idaħħalna fi sqaq li ma nkunux nistgħu noħorġu minnu, għandha mnejn iġġibna fl-inkwiet. Kuntrarjament għall-kliem mitkellem bla ma jinkiteb, il-kitba hija prova, hija arma li tista’ tintuża favur jew kontra min ikun kitibha.

Nuqqas ta’ kitba

Kultant ikun hemm min ikun qiegħed jagħmel xi riċerka. Biċċa xogħol bħal din tirrikkjedi bosta qari ta’ dak li jkun inkiteb qabel. Jinfetħu kotba li għandu mnejn ikunu ilhom ma jinfetħu jew lanqas qatt ma jkunu nfetħu. Ċerti ħwejjeġ sirna nafuhom b’ kumbinazzjoni għax kien hemm xi ħadd li sab xi ħaġa miktuba fejn forsi qatt ħadd ma basar li se tkun. Fatt bħal dan ġara f’ pajjiżna meta instabet il-Kantilena ta’ Pietru Caxaru – aktar poeżija antika miktuba bil-Malti li nafu biha. Kieku Mikiel Fsadni ma kienx qiegħed iqalleb faxxiklu b’ ktibiet notarli fuq xogħol ta’ riċerka li ma kellu x’ jaqsam xejn mal-letteratura, ma kienitx tinstab.

Sfortunatament ġieli jkollna nieqfu mir-riċerki tagħna għax ma nkunux nistgħu nsibu aktar kitba, aktar dokumenti li jitfgħu dawl fuq dak li nkunu qegħdin infittxu. Inġib eżempju wieħed biss. Kemm-il darba xi statwa titulari jew tal-Ġimga l-Kbira f’ Malta tkun attribwita lil xi artist għax ħadd ma jkun żgur minn min ikun ħadimha. Dan kollu jiġri minħabba n-nuqqas ta’ kitba. Ilum bosta tagħrif insibu billi nqallbu l-paġni tal-gazzetti antiki fil-bibljoteka, imma l-ħajja tal-gazzetti stampati ma nafx kemm fadliha f’ dinja li kollox sar diġitali! Għalhekk tajjeb li jkun hemm il-kitba għax in-nuqqas tagħha toħloq probelmi ’l quddiem. B’ hekk skantajt u bqajt b’ ħalqi miftuħ meta wieħed mis-superjuri tiegħi xi ftit xhur ilu qalli  li hu ma jqisx il-kitba bħala xogħol. Prosit x’ filosofija dik!

Il-Kavallieri

Pajjiżna huwa iffortunat li kien immexxi mill-Ordni ta’ San Ġwann fi żmien meta beda jsir progeress kbir fid-dinja ċċivilizzata. Il-kavallieri taw kultura Ewropeja lil Malta,  anke jekk forsi mhux lill-Maltin. Dawn il-mexxejja kienu jiktbu kollox u sal-lum għadna nistgħu nistudjaw dak li seħħ fi żmienhom grazzi għall-kitbiet li ħallew. Mhux għax kienu qegħdin jiktbu l-istorja imma kienu qegħdin jagħmlu x-xogħol normali tagħhom ta’ bnedmin iċċivilizzati. Imnalla li s-superjuri tagħhom ma kienux iqisu l-kitba bħala ħela ta’ żmien għax kieku llum għadna fid-dlam dwar dawk is-sekli li mexxewna.

Miż-żewġ naħat

Il-kitba tista’ tkun ukoll mod kif wieħed jirrilassa u kif jista’ jesprimi ħsibijietu, xewqatu, l-ideat u l-ideali tiegħu. Il-kitba tista’ tkun svog, tista’ tkun ta’ għajnuna lill-proxxmu li jkun iħobb jaqra. Jekk ma jkunx hawn min jikteb dak li jkun iħobb jaqra ma jsibx x’ jaqra. Mill-banda l-oħra kieku ma jkunx hemm il-qarrej, il-kittieb jikteb għalih biss.  Għalhekk din hija triq li minnha jgħaddi traffiku fiż-żewġ direzzjonijiet. Il-wieħed għandu bżonn lill-ieħor. Hu x inhu it-tnejn għandhom bżonn il-kitba, wieħed biex iwassal ħsiebu u l-ieħor biex jara x’ inhu ħsieb ħaddieħor.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 27 ta' Ġunju 2015

Diskors fil-miġja tar-Relikwija ta' San Ġorġ minn Venezja 15 ta' Lulju 2015

Qabel l-1861, is-sena li fiha saret l-unifikazzjoni tal-Italja, fil-penisola Italika kien hemm bosta renji, prinċipati, stati u repubbliki. Fosthom konna nsibu dik hekk imsejħa Repubblica Serenissima, belt-stat ta’ qawwa navali kbira, belt li kienet iċ-ċentru merkantili tal-Adrijatiku. Meta it-territorjuta’ din ir-repubblika kien integrat mat-teritorjun tar-renju tal-Italja ma bqajnniex nisimgħu aktar bir-repubblika Serenissima imma bdejna nisimgħu bil-belt ta’ Venezja – belt unika fid-dinja fejn il-mezzi tat-trasport huma jew id-dgħajjes u l-gondli jew inkella s-saqajn. Bosta huma dawk li jżuru din il-belt maraviljuża, li għandha ċ-ċentru tagħha pjazza San mark. Meta wieħed isib ruħu f’ din il-pjazza bla ma jrid jilmaħ fuq in-naħa l-oħra tal-hekk imsejjaħ Canal Grande, gżira li fuha hemm ġmiel ta’ knisja. Din hija l-gżira msejħa San Giorgio Maggiore li fuqha hemm il-Bażilika iddedikata lill-qaddis Ġorġi kif ukoll monasteru ta’ patrijeit benedittini. Ġewwa dan il-monasteru flimkien ma’ bosta relikwi oħra insibu din is-sacra reliqua tal-qaddis tagħna, relikwija li hija miżmuma bl-akbar għożża mhux biss mill-patrijiet tal-monasteru imma mill-poplu venezjan kollu. Kien ċertu patri Kalabriż bl-isem ta’ Marku li ġab din ir-relikwija fil-monasterut ta’ Venezja. Mill-ewwel din ir-relikwija ġibdet l-attenazjoni tal-Venezjani u bl-interċessjoni tal-Qaddis Ġorġi u bit-talb quddiem din ir-relikwija, Alla l-imbierek qala’ bosta u bosta grazzji. Il-fama tal-qdusija ta’ Ġorġi ġreit bħal-leħħa ta’ berqa fir-Repubblica Serenissima u Ġorġi sar il-qaddis maħbub ta’ din il-belt.

Venezja saret ħaġa waħda ma’ San Ġorġ u dan tixhdu l-ġmiel ta’ knisja li nsibu fuq il-gżira li ġġib ismu u li fiha tinżamm b’ tant għożża din is-sacra reliquia. Imma meta jkollok qaddis ta’ kobor bħalma hu Ġorġi, kulħadd ikun jixtiequ. U għalhekk insibu knisjan oħra ddedikata lil-dan il-martri ta’ Kristu. Qed nirrferi għall-Knisja San giorgio degli Schiavoni li kienet il-knisja tal-akkademja, jew skola tal-Dalmazja. Tmiss sewwasew mas-sede tal-kavallieri ta’ Malta, din il-knisja tista’ tiftaħar b’ bosta opri tal-arti u fost oħrajn inisbu il-magħrufa pittura tal-Carpaccio li turi lil san Ġorġ jissielet mad-dragun.  Imma kif ngħidu aħna l-Maltin. Fuq tleita toqgħod il-borma, fil-Belt ta’ Venezja insibu wkoll il-Kattidral tal-Griegi Ortodossi li huwa wkoll iddedikat lil San Ġorġ. Imma dan mhux kollox, donnha li l-borma Venezjana mhux bħal dik Maltija, għax fil-belt ta’ Venezja insibu wkoll il-knisja Anglikana li tagħmel parti mid-djoċesi Anglikana tal-Mediterran li hija wkoll iddedikata lil San Ġorġ Martri.

Dan kollu nsibuh f’ Venezja, għax fl-Italja kollha nsibu madwar 240 parroċċa ddediakti lil prinċep tal-martri, insibu madwar 40 Comune li jġibu ismu bħal San Giorgio a Liri, San Giorgio in Bosco, San Giorgio di Piano, San Giorgio del Sannio, San Giorgio a Cremano, San Giorgio Morgeto u bosta oħrajn. Bosta arem ta’ comuni Taljani jġibu x-xbieha tal-qalbieni kavallier jissielet mad-dragun.

Imma ejjew nerġgħu lura lejn Venezja, Kif għidna minn din il-belt kienu jgħaddu bosta bċejjeċ navali, kemm merkantili kif ukoll militari. Il-baħrin venezjani ġarrew magħhom id-devozzjoni lijen il-qaddis tagħna u dan nistgħu narawh sewwa max-xatt tal-Adrijatiku. Biżżejjed insemmu l-knisja ddedikata lil San Ġorġ li nsibu f# Piran fis-Slovenja, donnha sentinella tgħasses il-golf ta’ Trieste, u aktar l isfel, il-knisja sabiħa ddedikata lil Ġorġi ġewwa Dubrovnik fil-Kroazja, il-gżira b’ isem Ġorġi u l-knisja li nsibu mibnija fuqha fil-bajja ta’ kotor fil-Montenegro. U xi ngħidu għall-Albanija? Wara 50 sena ta’ komuniżmu ateju iċċartet il-purtiera tal-ħadid u f’ din l-art minflok il-minġel u l-martell reġa beda jidher is-salib glorjuz tan-Nazzarenu. U fost l-ewwel knejjes li inbnew mill-Insara insibu dik iddedikata lil san Ġorġ martri, ġewwa Lagja Mirdita, knisja mibnija minn flus benefatturi ulied din il-parroċċa tagħna. Il-greċja hija miżgħuda b’ postijiet iddedikati li san Ġorġ u l-istess ngħidu għat-Turkija, il-Kappadoċja, il-post fejn Ġorġi tagħna ħa l-ewwel nifs tiegħu, il-post fejn Ġorġi tagħna għamel l-ewwel passi tiegħu, il-post fejn Ġorġi tagħna kien imrobbi fid-din Nisrani. U xejn inqas insibu fit-Terra Santa, Iżrael fejn insibu l-qabar tal-qaddis tagħna. U mhux biss imma anke fl-Egittu, qalb l-Insara kopti insibu devozzjoni kbira lejn San Ġorġ, u b għaġeb kbir ta’ bosta, anke fil-Libja, propju ġewwa Tripli fil-Pjazza li qabel kienet tissejjaħ pjazza l-ħadra u wara l-irvellijiet ta’ ftit snin ilu il-pjazza bdiedet tissejjaħ il-pjazza tal-martri insibu xbieha ta’ San Ġorġ minquxha fis-swar tal-Medina. U nistgħu nibqgħu sejrin insemmu, mhux biss il-mediterrran imma d-dinja kollha, imma ejjew nieqfu ftit u nħarsu lejn  il-kult ta’ Ġorġi f’ din Malta tagħna. Din il-parroċċa, antika, xiħa, mgħobbija biż-żmien imma mgħobbija wkoll bir-rikkezzi li jixirqu lit-tempju ta’ Alla, din il-knisja li hija l-mimmi ta’ għajnejn il-Qriema. Aħna l-Qriema lesti niċċaħdu minn kollox, lesti nieklu ħobż u ilma biex indaħħlu idejna fil-but u naraw li dan it-tempju ma jkun jonqsu xejn. U l-istess nistgħu ngħidu għat-tempju Ġorġjan li nsibu fil-gżira ta’ Għawdex. Minbarra ż-żewġ parroċċi iddedikati lil Ġorġi tagħna insibu żewġ bajjiet li jissejħu San Ġorġ, waħda f Birżebbuġa u oħra San Ġiljan. Kappelli f’ Birżebbuġa u fil-Wardija huma tnejn li fadal iddedikati lil Ġorġi u ma nistgħux ma nsemmux l-aktar pjazza importanti fil-pajjiż, li ġġib l-isem ta’ Misraħ san Ġorġ fil-Belt valletta. F’dan il-misraħ, pajjiżna imfarrak mill-attakki tal-għadu, imma sod u qawwi fil-moral, irċieva l-midalja tal-qlubija, is-salib ta’ San Ġorġ, u minn April tal-1942 fuq il-bandiera ta’ art twelidna beda jidher dan is-salib biex illum kull min iħalli xtutna u jmur jirrapreżenta lil Malta f’ xi art barranija, iġorr miegħu il-bandiera tagħna, il-bandiera li turi fiha salib u fih jidher Ġorġi jissielet mad-dragun, id-dragun tal-ħażen infernali li llum aktar minn qatt qabel qiegħed jattakka lid-dinja. U hawn min irid ineħħih dan is-salib minn fuq il-bandiera tagħna u jinħeba wara elf skuża, għax ħawn min iweġġgħu is-sinjal tas-salib, hawn min ma jħossux komdu jġorr is-simbolu tan-Nisrani.

Qegħdin taraw ħuti x’ kult għandu San Ġorġ? Dan kollu huwa frott il-qima, frott il-qdusija ta’ dan iż-żagħżugħ qalbieni. Ma nistax ma nsemmix issa lil San Ġwanni XXIII. Bħala kardinal huwa kien patrijarka ta’ Venezja, il-belt li xerdet tant devozzjoni lejn Ġorġi tagħna, il-belt li tikkonserva din ir-relikwa qaddisa. Dan il-qaddis ta’ żmienna wettaq riforma fil-Knisja Kattolika, kellu l-kuraġġ li jsejjaħ il-Konċilju Vatikan II. Dan kien konċilju li ġab rinnovamne, ġab bidla fil-Knisja speċjalment fil-liturġija. Jaħasra il-Konċilju Vatikan II kien interpretat ħażin u qegħdin insofru l-interpretazzjoni ħażina tiegħu llum aktar minn qatt qabel. Intatn il-konċilju biddel xi festi u memorji fosthom il-memorja tat-23 ta’ April. Qabel il-konċilju dan il-jum kien memorja obbligatorja u wara l-konċilju sar memorja fakoltattiva. Kien hemm min ħareġ bix-xnieha li San Ġorġ tneħħa mill-kalendarju għax qatt ma eżista, imma l-verita ma keinetx hekk. Kif jista’ jkun qaddis b kult u devozzjoni daqstant mifruxa ma jkunx eżista? L-istudjużi tal-Knisja jgħidu li min jirraġuna hekk ikun qiegħed juri kemm ma jafx l-istorja tal-knisja. Imma x ġara sew filp-konċilju għandna mnejn nistaqsu. Se nipprova bi kliem ħafif inġib tixbieħa. Nagħmlu mod li meta konna żgħar konna mmorru t-Talkies u npoġġu dejjem fl-ewwel filliera. Meta kbira bdejna nersuq fil-fillieri ta’ wara biex nagħtu post lil ħaddieħor joqgħod fil-filliera ta’ quddiem. U hekk ġara fil-liturġija tal-jum tat-23 ta’ April, ingħata lok għal qaddisin oħra, imma dan ma jfissirx li l-qaddis Ġorġi tilef xi grad mill-qdusija tiegħu!

Illum jeżistu xhieda xjentifiċi dwar l-eżistenza ta’ Ġorġi tagħna, imma jien nixtieq inressaqkom lejn xhieda oħra u nistedinkom tippruvawha. Trid tkun taf x’ qaddis kbir huwa San Ġorġ? Itolbu fil-bżonnijiet tiegħek biex jidħol għalik quddiem Alla l-imbierek. Din hija l-akbar prova tal-qdusija ta’ Ġorġi.

Intom tfal, itolbuh lil Ġorġi biex jgħinkom fl-iskola, fil-familja, fil-logħob tagħkom.

Intom żgħażagħ, duru lejn Ġorġi fil-problemi taħgkom, fid-diffikultajiet tagħkom. Huwa kien żagħżugħ bħalkom u jifhimkom. Tinsewx li ż-żgħażagħ tal-lum u dawk ta’ żmien Ġorġi huma dejjem żgħażagħ. Agħmu l-kuraġġ u iftħu qalbkom ma’ Ġorġi.

Intom ġenituri u familji, duru lejn Ġorġi u itolbuh jidħol għalikom quddiem Alla.

Intom anzjani xerddu dik l-imħabba minn tagħkom lejn Ġorġi ma’ uliedkom u ma’ ulied uliedkom.

Intom morda ressqu talbkom lil Ġorġi sabiex iwasslu għand Alla l-imbierek.

Ilkoll kemm aħna nitolbuh lil Ġorġi. Din hija l-akbar prova tal-qdusija ta’ Ġorġi tagħna, nitolbuh u wara nfaħħruh bi kliem il Qormi Dun Pawl Genovese:

Ġorġi tagħna ħadd mhux bħalek,

La fil-ġmiel la fil-qlubija

Kont u tibqa’ l-ġawhra tagħna

Int biss thenni l-qalb qormija.

Fr Reno Muscat

Dan id-diskors deher ukoll fil-programm tal festa san Ġorġ 2015 maħruġ mill-Kumitat Festi Esterni

Min fejn ħa ismu in-naħa tal-każin

Il-knisja ta’ San Franġisk ta’ Paola f’ Ħal Qormi, kappella li tat l-isem liż-żona magħrufa bħala Fejn San Franġisk. Ninnutaw il-kelma ‘Caritas’ fuq il-fontispizju tal-knisja, il-motto ta’ San Franġisk ta’ Paola.

Fl-ibliet u l-irħula tagħna niltaqgħu ma’ żoni partikolari li jingħataw isem. Ir-raħal tagħna ma huwiex eċċezzjoni u nsibu żoni bħal ‘Ta’ Farsina’, ‘Fejn il-Vitorja’, ‘Fuq tal-blat’, ‘Fejn l-għajn tal-bhejjem’,’ il-Ħandaq’ u nistgħu nibqgħu sejrin. Iż-żona li fiha jinsab il-każin tagħna hija magħrufa bħala ‘Fejn San Franġisk’.

Bla dubju ta’ xejn din l-akkwata ħadet isimha mill-kappella iddedikata lil San Franġisk ta’ Paola. Din hija kappella li nbniet fl-1707 minn ċertu Franġisk Casha li kellu ibnu qassis bl-isem ta’ Ġorġ. Inbniet fuq pjanta ta’ mastru Indri Psaila. Il-bini ta’ din il-kappella kien awtorizzat b’ digriet maħruġ mill-Isqof  ta’ Malta Davide Cocco Palmieri, O.S.Io.Hieros. Il-kappella għadha sal-lum propjetà tal-familja ta’ Franġisk Casha li ħallasha. Knisja li tkun proprjetà privata tissejjaħ ġuspatronat, mil-Latin; jus patronatus, dritt ta’ familja fuq altar, kappella jew knisja bl-obligu li tħarisha, jew aħjar li tieħu ħsieb dak kollu li jkun jeħtieġ.

Din iż-żona hija l-qalba antika tar-raħal ta’ Ħal Qormi u fil-fatt sa ftit snin ilu konna naraw li l-ħajja tar-raħal tagħna ddur kollha kemm hija madwar din il-pjazza. Jingħad li l-ewwel lampa elettrika fit-toroq ta’ raħal twelidna kienet proprju f’ din il-pjazza fl-1927. Il-partiti politiċi kienu jorganizzaw il-mass meetings f’ din il-pjazza u x-xandir tal-aħbarijiet kien jasal permezz ta’ tromba tar-Rediffusion li kien hemm f’ dan il-misraħ. Dan biex ma nsemmux l-armar li bih tkun mimlija l-pjazza fil-jiem tal-festa. Minkejja li l-każin ma jinsabx eżattament fil-pjazza, xorta ngħidu li jinsab ‘Fejn San Franġisk’. Ejjew naraw min hu dan il-qaddis li għalih insejħu n-naħa tagħna.

Ngħidu mill-bidu li dan ma huwiex San Franġisk ta’ Assisi imma San Franġisk ta’ Poala. Paola huwa raħal fil-Kalabrija li llum jagħmel mal-provinċja ta’ Cosenza u li llum jgħixu fih ftit aktar minn sittax-il elf ruħ. Il-qaddis li tiegħu ġġib isimha x-xaqliba tal-każin, twieled hawnhekk fis-27 ta’ Marzu tas-sena 1416.

Sa minn ċkunitu Franġisku kien miġbud lejn il-ħajja reliġjuża u għalhekk daħal fil-kunvent tal-Franġiskani ta’ Cosenza. Hemmhekk huwa għadda sena li fiha ħa l-fama ta’ bniedem qaddis. F’ għeluq is-sena l-patrijiet rieduh jibqa’ magħhom imma huwa ried jesperimenta ħajjiet reliġjużi oħra.

Fl-1430 Franġisku mar pellegrinaġġ ġewwa Assisi mal-familja tiegħu. minn Assisi huma marru Loreto, Ruma u Montecassino, postijiet li wkoll jiġbdu bosta pellegrini. Fl-1435 huwa beda l-bini ta’ kappella u tliet dormitorji u beda jgħix ħajja ta’ eremita. Miegħu ingħaqdu xi żgħażagħ oħrajn u dan kien il-bidu tal-ordni reliġjuz imwaqqaf minn Franġisku, l-ordni li jissejjaħ Il-Patrijiet Minimi. L-ordni ħareġ il barra mill-Kalabrija imma qatt ma nxtered wisq. Matul l-ewwel snin tiegħu kien preżenti fl-Italja, fi Franza, fi Spanja u fil-Ġermanja. Illum il-patrijiet Mininmi ta’ San Franġisk ta’ Poala insibuhom fl-Italja, fir-Repubblika Ċeka, fi Spanja, fl-Ukraina, fil-Brażil, fil-Messiku u fil-Kolumbja. Jidher li Malta qatt ma kien hemmpreżenza ta’ dawn il-patrijiet. In-numru ta’ patrijiet fl-Ordn llumi huwa ta’ madwar 180, numru ċkejken meta mqabbel ma’ n-numru ta’ patrijiet f’ordnijiet oħrajn bħall-Franġiskani jew id-Dumnikani. B’ kollox għandhom 21 dar jew kunvent f’ dawn il-pajjiżi li semmejna. Il-motto ta’ San Franġisk ta’ Paola u tal-Ordni tal-patrijiet imwaqqaf minnu,  huwa il-kelma ‘Caritas’ . Fil-fatt din il-kelma insibuha minquxa fil-fontispizju tal-knisja tiegħu li għandna f’ Ħal Qormi.

Iċ-ċoqqa ta’ dawn il-patrijiet hija sewda jew kannella skura ħafna bil-kapoċċ u b’ċinglu iswed ma’ qaddhom li jkun fih ħames għoqiedi. Fuq għandhom skapular qasir. Dan huwa l-abitu li ried li jilbsu San Franġisk ta’ Paola u hekk għadhom jilbsu l-patrijiet tiegħu llum.

San Franġisk miet fil-belt Franċiża ta’ Lyon fit-2 ta’ April tas-sena 1507.

Hekk rajna fuq fuq min huwa dak li nirreferu għalih kull darba li nsemmu x-xaqliba ta’ Ħal Qormi magħrufa bħala ‘Fejn San Franġisk’.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fil-programm tal-festa San Ġorġ Ħal Qormi 2015, maħruġ mill-għaqda Mużikali San Ġorġ Martri 

Il-knisja ta’ San Ġorġ f’ Piran

Id-devozzjoni tal-poplu Venezjan lejn il-qaddis Ġorġi tidher l-aktar fil-fatt li f’ dik il-belt insibu erba’ knejjes iddedikati lill-qaddis ta’ Lidda. Dwar dawn il-knejjes tkellimna fil-ħarġiet ta’ dan il-programm fl-erba’ snin li għaddew. Billi Venezja kienet repubblika għaliha, kellha l-armata u l-flotta tagħha u b’ hekk kienet taħkem u takwista artijiet lil hinn mix-xtut ta’ din il-belt unika fid-dinja. Fejn kienu jinżlu l-baħrin jew is-suldati Venezjani kienu jġorru magħhom ukoll id-devozzjoni lejn San Ġorġ u dan narawh sewwa fin-numru ta’ knejjes iddedikati lil dan il-qaddis fl-artijiet li jmissu mal-baħar Adrijatiku. Fost dan il-knejjes insibu dik ta’ Piran, illum fis-Slovenja.

Il-belt ta’ Piran hija waħda b’ arkittetura medjevali, toroq dojoq u djar tipiċi, belt li llum saret waħda mill-aktar atrazzjonijiet turistiċi tas-Slovenja. Hija tinsab sewwasew fil-ponta tal-golf ta’ Trieste fil-baħar Adrijatiku. Fil’belt tinħass sewwa l-influwenza Venezjana u din il-ħaġa tagħmel lil Piran belt differenti minn tant oħrajn fis-Slovenja, hija belt li kienet imdawra bis-swar biex tilqa’ mill-ħbit tal-għadu u llum għadna naraw xi ftti min dawn il-ħitan. Iċ-ċentru tal-blet hija l-pjazza imsemmija għal Gużeppi Tartini, vjolinist u kompożitur Taljan li għex bejn l-1692 u l-1770. Qrib tal-pjazza nsibu d-dar ta’ dan il-kompożitur kif ukoll munument għalih. Minn din il-pjazza wieħed jilmaħ il-kampnar għoli tal-aktar knisja importanti tal-belt, il-knisja ta’ San Ġorġ Martri.

L-ewwel knisja fuq il-quċċata tal-għoljiet ta’ Piran kienet diġà mibnija fis-seklu XII. Din kienet fuq stil gotiku. Fil 1592 beda l-bini  ta’ knisja ġdida  fl-istess post, li ħadet post il-qadima. Il-bini tal-knisja l-ġdid kien lest fl-1614. Il- kampnar, li ma huwiex parti mill-knisja, li huwa wkoll replika tal-kampnar ta’ San Mark f'Venezja, kien lest fis-sena 1608. Meta kien lest il-bini tal-knisja beda x-xogħol fuq id-dekorazzjoni minn ġewwa u dan kien lest fl-1637 meta l-knisja ġiet ikkonsagrata.  Minħabba li l-pedimenti tal-knisja ma humiex wisq b’saħħithom, fis-seklu XVII inbnew ħitan sabiex isaħħu l-bini tal-knisja. U aktar rafforzi saru fis-seklu XIX biex jipproteġu lill-knisja milli ssirilha l-ħsara. Minn dak iż-żmien saru bosta restawri fiha.

Il-knisja minn ġewwa fiha navata waħda b’ saqaf tal-injam impitter b’ siltiet mill-ħajja ta’ San Ġorġ. Lejn nofs il-knisja hemm l-istatwa kbira ta’ San Ġorġ fuq iż-żiemel, xogħol tal-injam tas-seklu XVII ta’ skultur mhux magħruf. Faċċata ta’ din l-istatwa nsibu statwa ta’ San Nikola. Fil-knisja nsibu statwa oħra, żgħira, maħduma fil-fidda xogħol ta’ arġentier li ma nafux ismu imma nafu li huwa minn Piran stess. Bħala pitturi nsibu xogħol ta’ artisti ta’ skola Venezjana, xogħol tas-seklu XVII tal-artist  Angelo De Coster, pittur Taljan li għex bejn l-1680 u l-1736. Dawn juru l-patroċinju ta’ San Ġorġ fuq Piran u l-miraklu ewkaristiku li sar fil-knisja ta’ San Ġorġ f’ Bolsena (l-Italja) fl-1263.  Insibu wkoll pittura oħra li turi l-martirju tal-qaddis impittra mill-artist Taljan ukoll, Giovanni Pagliarini li għex bejn l-1809 u l-1878.

Minkejja li ma huwiex parti mill-bini tal-knisja, il-kampnar xorta jagħmel parti mill-kumpless. Dan huwa kopja fiċ-ċokon tal-kampnar famuż li naraw fi Pjazza San Marco f’Venezja. Dan huwa għoli 46 metru u nofs. Dak ta’ Venezja huwa għoli 96 metru u nofs.  Il-kampnar ta’ Piran kien mibni fi żmien meta hawnhekk kien dominat mir-Repubblika Serenissima, jew aħajr minn Venezja. Fuq il-ponta tal-kampnar naraw statwa ta’ San Mikiel. Fil-kampnar insibu qanpiena tas-seklu XV. Fl-2013 żewġ qniepen li kienu fil-knisja ta’ San Konrad f’ Berlin il-Ġermanja ingħataw sabiex jitpoġġew f’ dan il-kampnar. Wieħed jista’ jitla’ fuq dan il-kampnar u minn hemm jara veduta mill-isbaħ tal-golf ta’ Trieste u tal-Alpi Ġulji u d-Dolomiti.

L-aħħar parti minn dan il-kumpless huwa l-battisterju f’ forma ottagonali. Dan huwa mibni wara l-kampnar u nbena fis-seklu XVII minflok ieħor li kellu l-istess forma. Dan huwa l-uniku bini ta’ dan it-tip li fadal fis-Slovenja. Huwa fih stil barokk u l-banju tan-nofs huwa sarkofagu Ruman. Mal-ħajt tal-battisteru nsibu kurċifiss tal-injam tas-sena 1310 maħdum f’ ħanut ġewwa Venezja.

Il-belt  ta’ Venezja minbarra li hija fil-qrib, ma għenitx biss biex ittieħdu l-aspetti karatteristiċi imma xerdet fuq kollox id-devozzjoni lejn San Ġorġ Martri li huwa l-Patrun ta’ Piran.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fil-programm tal-Festa San Ġorġ Ħal Qormi maħruġ mill-Għaqda Soċjo Mużikali Anici

San Ġorġ fuq l-arma Nazzjonali tar-Russja.

L-istemma araldika tal-Federazzjoni Russa  li naraw illum hija meħuda minn arma oħra, sewwasew dik tal-Imperu Russu li ġie imneħħi mis-setgħa bir-Rivoluzzjoni Russa fl-1917 u minn dak iż-żmien spiċċat ukoll l-arma tal-Imperu.  Wara l-kriżi kostituzzjonali tal-1993, ir-Russja biddlet l-arma tagħha u bdiet tuża arma ġdida li tixbaħ lil dik ta’ qabel ir-rivoluzzjoni. Minkejja li sa minn żmien Ivan III li mexxa r-Russja bejn l-1462 u l-1505, din l-arma kienet modifikata aktar minn darba, l-istemma attwali hija derivata minn dik oriġinali. Din turi ajkla b’żewġt irjus u tarka fuq sidirha, liema tarka ġġib fuqha lil San Ġorġ fuq iż-żiemel. L-ajkla hija inkurunata u għandha l-ġwienaħ miftuħin u f’ sieq minnhom għandha x-xettru u fl-oħra għandha globu imperjali. L-ajkla b’ żewġt irjus hija simbolu li nsibuh użat sa minn żmien l-Imperu Biżantin (c. 330 – 1204). It-tifsira ta’ dan is-simbolu huwa li l-Imperatur għandu s-setgħa kemm fuq ħwejjeġ materjali kif ukoll fuq ħwejjeġ reliġjużi. Fil-fatt bosta imperaturi kienu jiddeċiedu huma liema fidi jħaddnu is-sudditi tagħhom. Hekk għamel per eżempju Karlu Manju, imperatur tas-Sagru Imperu Ruman bejn is-sena 800 u 815 u l-istess ħaġa ordna r-Re Enriku VIII, li rrenja fuq l-Ingilterra bejn l-1509 sakemm miet fl-1547. Dan meta kisirha ma’ Ruma u waqqaf il-Knisja Anglikana sar il-Kap tal-Knisja u ordna li s-sudditti jidħlu f’ din i-Knisja ġdida.

Intant fuq l-arma tar-Russja nistgħu ngħidu li l-forma tal-ajkla li nsibu llum hija bħalma konna nsibu fl-arma ta’ Pietru l-Kbir li bejn Tżar u Imperatur mexxa r-Russja bejn l-1682 u l-1721. Id-differenza ewlenija hija biss fil-lewn. F’ dik tal-Imperatur konna naraw l-ajkla sewda filwaqt f’ dik tal-Federazzjoni Russa hija ta’ lewn dehbi. L-elementi prinċipali f’ din l-arma dejjem kienu l-ajkla u San Ġorġ. L-arma attwali kienet iddisinjata mill-artist  tal-araldika minn Leningrad (illum San Pietruburgu) Yevgeny Ukhnalyov (1931 - ). L-arma saret uffiċjali fit-30 Novembru, 1993 b’ digriet presidenzjali ta’  Boris Yeltsin u affermata permezz ta’ liġi federali iffirmata mill-President Vladimir Putin fl- 20 Diċembru, 2000.

Il-kuruna jew aħjar it-tliet kuruni magħqudin li nsibu fuq l-irjus tal-ajkla, llum ma għadhomx simboli imperjali imma jissimbolizzaw l-għaqda u s-sovranità tar-Russja fuq ir-reġjuni kollha tal-federazzjoni. Ix-xettru u l-globu bis-salib fuqu, li qabel kien iffisser is-setgħa tal-Kristjaneżmu, illum tħallew fl-arma għax huma simboli tradizzjonali fl-araldika u jfissru awtorità u poter sovran. Dawn is-simboli fis-sewwa kollha huma simboli ta’ monarkija u r-Russja llum ma hijiex aktar monarkija. Għal dan il-fatt oġġezzjonaw il-Komunisti Russi u qalu li l-arma ma għadniex ikollha simboli imperjalisti jew monarkiċi. Madanakollu dawn is-simboli arardiċi baqgħu jidhru fl-arma.

L-istemma nazzjonali Russa nistgħu ngħidu li għaddiet minn tliet fażijiet u bidliet. L-ewwel fażi kienet dik tal-Imperu fejn dejjem konna naraw l-ajkla bit-tarka li ġġib lil San Ġorġ fuqha. Dan is-simbolu jmur lura sal-1472 meta Ivan Vasilyevich, magħruf bħala Ivan il-Kbir jew Ivan III, beda juża l-ajkla b’ żewġt irjus u San Ġorġ fuq iż-żiemel jissielet mad-dragun bħala s-siġill tiegħu. Minbarra s-siġill din l-arma saret ukoll l-istemma tal-pajjiż.

Bejn l-1721 u l-1917, jiġifieri żmien l-Imperu Russu, kien hemm tliet verżjonijiet ta’ din l-arma. L-ewwel waħda kienet l-aktar waħda elaborata li kienet turi l-arma bl-ajkla sewda u San Ġorġ miżmuma minn żewġ anġli u mdawra bil-ħmistax-il arma tat-territorji li kienu jiffurmaw l-Imperu. Fuq l-arma ċentrali kien jidher baldakkin bil-kliem  Съ Нами Богъ li jfisser “Alla huwa magħna”. It-tieni verżjoni hija l-istess bħall-ewwel waħda imma mingħajr il-parti ta’ fuq. F’din l-arma jidhru disa’ arem ta’ territorji Russi. Jidher ukoll il-kliem li jidher fuq l-arma l-oħra. It-tielet verżjoni insibu l-ajkla b’ San Ġorġ u arem ta’ tmien territorji li din id-darba ma humiex imdawrin mal-arma imma nsibuhom fuq il-ġwienaħ tal-ajkla. Hemm xi varjanti oħrajn li għandhom xi differenzi żgħar skont iż-żmien jew l-artist tal-araldika li jkun pittirhom imma dejjem jidhru l-ajkla u San Ġorġ.

Fl-1917 id-dinja rat bosta avvenimenti. Ir-Russja ħarġet mill-ewwel gwerra dinjija li kienet ilha sejra sa mill-1914. F’ dik is-sena l-Amerika daħlet fil-gwerra. Fit-13 ta’ Mejju ta’ dik is-sena il-Madonna dehert għall-ewwel darba lil tliet tifal f’ Cova da Ira ġewwa Fatima fil-Portugall.  Dik is-sena r-Russja rat sensiela ta’ rivoluzzjonijiet. Fi Frar seħħet rivoluzjoni f’ San Pietruburgu. Lenin reġa lura lejn pajjiżu u nistgħu ngħidu li l-qofol tar-rivoluzzjoni  Bolxevista seħħet bejn is-7 u t-8 ta’Ottubru.

Fl-1918, bil-ħolqien tar-Repubblika Soċjalista Federali Sovjetika  l-arma tar-Russja bdiet turi l-minġel u l-martell u l-istilla ħamra. Wara x-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika fl-1991, l-arma Russa reġgħet bdiet turi lil San Ġorġ fuq iż-żiemel jissielet mad-dragun. Minkejja li l-Komuniżmu ħadem biex ineħħi kull sens reliġjuż minn qalb u ruħ il-poplu, xorta waħda meta dan spiċċa, il-poplu għażel simbolu li fih element reliġjuż, il-qaddis Ġorġi.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fil-programm tal-festa San Gorg Ħal Qormi 2015, tal-Għaqda tan-Nar 23 ta' April

Xogħol fiċ-ċimiterju

Wieħed mill-aktar postijiet għeżież li għandha fil-parroċċa bla dubju ta’ xejn huwa ċ-ċimiterju għaliex fih hemm il-fdalijiet tal-għeżież tagħna mejtin u fih illum jew għada rridu mmorru aħna wkoll.  Kien ilu jinħass il-bżonn li dan iċ-ċimiterju jkun irranġat għaliex iż-żmien kien qiegħed iħalli l-effett tiegħu. L-art kienet qegħda tisfronda f’ għadd ta’ partijiet, il-ħadid u l-kanċell kellhom bżonn attenzjoni immedjata u l-kappella li nbniet fl-1991, ukoll kellha l-ħsara. Minkejja x-xewqa li ċ-ċimiterju jkun irranġat, il-parroċċa kellha spejjeż kbar dawn l-aħħarr snin. Minn kemm ilu li beda r-restawr tal-knisja parrokkjali, aktar minn 15-il sena ilu, l-ispejjeż ma qatgħu qatt. Bejn ir-restawr inġenerali tal-knisja kollha, il-proġett tal-uffiċċju parrokkjali, il-proġett tad-dar tal-arċipriet, il-proġett tad-damask tal-knisja u issa r-restawr tal-istatwa u n-niċċa ta’ San Ġorġ is-somma titla’ għal bosta mijiet ta’ eluf ta’ euro.   

Kien qiegħed jinħass ukoll li ċ-ċimiterju parrokkjali kien sar żgħir wisq għall-popolazzjoni tal-parroċċa li kibret b’ mod konsiderevoli dawn l-aħħar deċenji. Spiss kien ikun hemm min jixtieq jixtri qabar iżda din kienet saret ħaġa impossibli. Għalhekk l-Arċipriet, il-kanonku Dun Anton Cassar ħa d-deċiżjoni kuraġġuża li jibda l-proġett taċ-ċimiterju minkejja l-ispejje l-oħra kollha. Kien deċiż li jiġu skavati numru ta’ oqbra ġodda fil-post fejn kien hemm il-ħamrija u li jsir ix-xogħol neċessaru biex dan il-post għażiż, jerġa’ jkollu d-dinjità li tixraqlu.

Beda x-xogħol fuq l-oqbra l-ġodda. Sar l-iskavar, ingħatat sodda tal-konkos u nbew għadd ta’ oqbra ġodda. Inbniet ukoll kannierja kbira sewwasew quddiem il-kappella. Saret sistema ta’ katusi għall-ilma tax-xita u l-passaġġi ta’ bejn l-oqbra ingħataw il-konkos. Iċ-ċint ta’ barra ġie rrestawrat u l-ħadid ta’ fuq iċ-ċint u l-kanċell inqala’ biex seta’ jkunu trattat kontra s-sadid u miżbugħ mill-ġdid.

Il-kappella kellha wkoll bżonn min jieħu ħsiebha. Xi partijiet mis-saqaf kienu bdew jaqgħu u bdiet tidher ix-xibka. Għalhekk twaqqa’ dak kollu li kellu jaqa’ u nżebagħ il-ħadid. Sar sapport tal-ħadid taħt is-saqaf u tħejja suffit beix jagħtti x-xogħol li sar.

B’ dan ix-xogħol kollu llum nistgħu ngħidu li reġa’ għandna ċimiterju diċenti fejn nistgħu nidfnu lill-għeżież tagħna bl-akbar dinjità. 

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fil-fuljett Bejnietna, festa San Ġorġ Martri Qormi 2015

Destinazzjoni Lourdes

Pellegrinaġġ – ġita popolari mal-Maltin

Ta’ kull sajf, eluf kbar ta’ Maltin saru jħallu gżiritna u jmorru jqattgħu xi ftit żmien f’ xi pajjiż barrani. Hemm minn dawn il-vaganzi li huma twal u mbegħda u hemm oħrajn iqsar u tista’ ssejħilhom ukoll qrib. Waħda mill-aktar destinazzjonijeit popolari magħna l-Maltin hija l-belt ta’ Lourdes fi Franza. F’ dan il-post jingħaqad l-ispiritwali mal-profan u hemmhekk wieħed jista’ jgawdi ftit jiem ta’ mistrieħ kif ukoll iqatta’ ħin ta’ meditazzjoni spiritwali f’ post mill-isbaħ.

Bernardette Soubirous

Sal-1858 ir-raħal fil-muntanju Pirinej imsejjaħ Lourdes ftit kienu jafu bih. Kienet iċ-ċkejkna Bernardette Soubirous li bla ma kienet taf kellha tbiddel dan ir-raħal minsi f’ post magħruf mad-dinja kollha. Din it-tifla marradija kellha dehriet ta’ Sinjura liebsa l-abjad b’ faxxa kaħla ma’ ġenbejha. Billi t-tifla kienet marradija u moħħa ftit li xejn kien tajjeb għall-iskola u l-istudju, bosta ddubitaw minn dawn id-dehriet u minħabba f’ hekk kellha tgħaddi minn bosta umiljazzjonijet kif ukoll tbatija. Illum il-Knisja Kattolika tagħraf li f’ dawk id-dehriet kienet il-Madonna li dehret lit-tfajla. Id-devozzjoni lejn dan il-post imxtredet mad-dinja kollha u t-titlu tal-Madonna ta’ Lourdes żdied mal-bosta titli oħrajn li kellna qabel. Anke Malta insibu żewġ parroċċi ddedikati lil Marija taħt dan it-titlu, waħda f’ San Ġwann u oħra f’ Raħal Ġdid, u ma nistgħux ma nsemmux il-kapella ħelwa li nsibu ġewwa l-Furjana li hija wkoll iddedikata lil Madonna ta’ Lourdes.

Liebsa l-abjad b’ faxxa kaħla

Il-kwadru titulari ta' Bormla 

L-istatwa tal-Madonna fil-grotta ta' Lourdes

Ħaġa interessanti u forsi ftit huma dawk minna li jafuha hija li l-ilbies li dehret liebsa l-Madonna ġewwa Lourdes, jiġifieri libsa bajda b’ faxxa kaħla madwar ġenbejha, huwa l-istess ilbies li l-Madonna tidher liebsa fil-kwadru titulari tal-Immakulta Kunċizzjoni ta’ Bormla. Forsi jkun hawn min min jaħseb li l-artist tal-kwadru kien sema’ kif dehret il-Madonna ġewwa Lourdes, imma dan ma jistax ikun għaliex il-kwadru tpitter qabel id-dehriet. Fl-1828, jiġifieri 30 sena qabel id-dehriet ta’ Lourdes, Dun Ludovik Mifsud Tommasi kien qabbad lill-artist Pietru Pawl Caruana biex ipitter kwadru tal-Kunċizzjoni sabiex jirregalah lill-kolleġġjata ta’ Bormla. Wara dan il-kwadru kellu jieħu post il-kwadru titulari tal-artist Carlo Gimach u jsir il-kwadru titulari li għadnha nsibu llum. Sa dak iż-żmien il-Madonna dejjem konna narawha mpittra b’ libsa ħamra li tfisser l-umanità, b’mant ikħal li jfisser il-qdusija – Marija bniedma imma qaddisa. Forsi koinċidenza, forsi kumbinazzjoni jew forsi Dun Ludovik kellu xi sinjal mis-sema. Ma nafx!

Pellegrinaġġ – ġita

Biex wieħed imur ġimgħa Lourdes u jibqa’ hemmhekk 24 siegħa kuljum, il-pelleġrinaġġ isir xi ftit jew wisq tedjanti għaliex minkejja li l-parti tas-santwarju hija kbira, imma xorta waħda ddur kemm iddur dejjem fl-istess post tibqa’. Għalhekk l-organizzaturi tal-gruppi jaraw li f’dawk il-jiem li fihom isir dan il-pellegrinaġġ, matul il-jum il-pellegrini jittieħdu jżuru xi postijiet ta’ interess kemm marbutin mal-grajjiet ta’ Lourdes kif ukoll postijiet oħrajn. Filgħaxijiet dejjem isiru attivitajiet fis-santwarju, fil-grotta jew fil-madwar. B’ hekk min imur ma’ dawn il-gruppi jkun jista’ jgawdi l-ġmiel naturali ta’ dawn l-inħawi ta’ Franza kif ukoll iżur postijiet ta’ interess fil-qrib u fuq kollox isib ħin għall-meditazzjoni u spiritwalità.

Xi ħbieb tiegħi, Taljani marru Lourdes u qaluli li għamlu ħamest ijiem hemmhekk bla ma marru mkien aktar. Qaluli li ħamest ijiem huma ħafna għal il-post mhux wisq kbir u f’ ġurnata jew tnejn idduru kollu. Dan huwa żball li l-organizzaturi tal-gruppi Maltin ma jagħmlux. Biex wieħed ma jiddejjaqx dawn il-gruppi jmorru jżuru postijiet kulturali wkoll.

Ġewwa u barra

It-toroq ta' Lourdes barra s-santwarju

Lourdes tista’ titqies bħala belt li fiha żewġ realtajiet. L-ewwel realtà hija dik li hemm ’il ġewwa mill-kanċelli ta’ San Ġużepp u ta’ San Mikiel. Fis-santwarju u ż-żona tiegħu hemm sens profond ta’ qdusija. Hemm tara minn kollox, hemm tara lil kulħadd, hemm tara l-fqir, tara s-sinjur, tara l-bniedem b’ saħtu u tara l-marid, tara ż-żgħir u tara l-kbir. Hemm kulħadd l-istess hemmhekk kulħadd ikun għal għan wieħed. Is-santwarji, l-grotta, il-banjijiet, il-bażilika ta’ San Piju X, kollha huma postijiet sagri.

Barra mill-kanċelli tas-santwarju hemm dinja oħra; ħwienet tal-ikel, ħwienet li jbiegħu kull xorta ta’ tifkiriet, ħwienet mimlijin żgħażagħ u oħrajn mimlijin b’ nies adulti. Barra hemm ħajja oħra li anke matul il-lejl tibqa’ attiva daqs binhar. Forsi dan huwa s-sigriet ta’ Lourdes, forsi għalhekk bosta Maltin li jmorru darba jgħidulek li jerġgħu jmorru.

Lourdes tista’ tkun destinazzjoni għal vaganza qasira u li ma tiswiex wisq flus l-anqas, tista’ tkun vaganza b’ differenza fejn wieħed jista’ jieħu gost f’ ambjent nadif f’ kull sens.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 20 ta' Ġunju 2015

X’ riħa ta’ perklorat!

Il-logħob tan-nar f’ pajjiżna

Xi ftit ġimgħat ilu, f’ Malta ħareġ rapport li jgħid li l-ammont ta’ perklorat fit-trab ta’ pajjiżna jiżdied fix-xhur tas-sajf, jiġifieri matul ix-xhur li fihom ikunu ċċelebrati l-festi. Fil-festi tagħna jinħaraq ammont konsiderevoli ta’ nar u l-perklorat huwa ingredjent importanti fix-xogħol pirotekniku. Bosta jgħidulek li festa bla nar ma hijiex festa. U tabilħaqq hu hekk għax illum mhux il-festi parrokkjali biss jaħarqu n-nar imma ma jkollniex xi attività nazzjonali li fiha ma jkunx hemm il-logħob tan-nar.

Nar

L-arti piroteknika ta’ Malta għadna sal-lum nassaoċjawha mal-festa titulari. Sa minn żmien l-Ordni ta’ San Ġwann, iċ-ċelebrazzjonijiet il-kbar kienu jkunu akkumpanjati mill-isparar tal-kanuni. Il-Maltin ikkuppjaw din l-idea u fil-festi tagħhom bdew jisparaw il-maskli. Dawn kienu jkunu kontenituri tal-metal li jimtlew bil-porvli u jinħarqu waqt il-purċissjoni. Biż-żmien il-Maltin bdew jitgħallmu s-sengħa tal-piroteknika mingħand sħabhom Sqallin. Din l-arti tant ipperfezzjonaw fiha d-dilettanti Maltin li naslu ngħidu qabżu lill-Isqallin.

Bit-teknoloġija moderna din l-arti wkoll kompliet tissebbaħ u llum nistgħu naraw wirjiet ta’ nar sinkronizzat mal-mużika grazzi għall-apparat kompjuterizzat li l-għaqdiet tan-nar jinvestu fih.

Ma hemmx warda bla xewka, u f’din l-arti wkoll hemm il-waqtiet tan-niket. Ġieli nisimgħu bi traġedji fost ħaddiema tan-nar. Dlonk jibdew id-diskussjonijiet, min jgħid ħaġa u min jgħid oħra. Tajjeb li ma ninsewx kemm dawn it-talin ikun paxxewna b’xogħolhom.

Ipaxxi l-għajn

Hemm min igorr minħabba l-ħsejjes esegerati li ċerti murtali jagħmlu. Dawn it-talin spiss ikollhom raġun għaliex mhux kulħadd ikun jiflaħ għal dawk il-ħsejjes. Meta wieħed ikun għadu b’ saħtu tista’ tgħid li xejn ma jdejqu,imma meta wieħed jikber u ma jibqax li jkun, kull ħoss jibda jdejqu. Imma l-arti piroteknika toffri spettaklu ta’kuluri li ma jagħmilx storbju. Il-murtali tal-kulur huma xi ħaġa li kulħadd jitpaxxa jħares lejhom u dawn ma jagħmlux storbju bħal mutali oħrajn.

Tant huwa minnu dan li qiegħed ngħid li kull meta jkun hemm xi spettaklu tan-nar, bħal fil-każ tal-festi nazzjonali li ċċelebrajna s-sena l-oħra kif ukoll fil-festival tan-nar, dejjem ikun hemm eluf kbar li jmorru biex jaraw dan ix-xogħol jinħaraq. Illum qisna sirna nistennew li fil-festi jkun hemm xi nar x’ jinħaraq. In-nar donnu jagħti timbru Malti lill-festi tagħna.

L-ewwel tas-sena

Sa ftit snin ilu f’ pajjiżna ma kellniex il-kultura li l-bidu ta’ sena ġdida niċċelebrawh fil-pjazez. F’ pajjiżi barranin din id-drawwa hija waħda antika. Tista’ tgħid li kull fejn ikun hemm ċelebrazzjoni bħal din, issib il-logħob tan-nar. New Zealand u l-Awstralja huma l-ewwel artijiet li jiċċelebraw il-bidu tas-sena. Hemmhekk ukoll jinħaraq għadd ta’ nar biex joħloq atmosfera festiva f’ dan il-lejl. Fl-Italja dan il-lejl ikun iċċelebrat bil-kbir u fi Sqallija ssir il-festa tan-nar – fejn ovvjament ikun hemm ħafna u ħafna logħob tan-nar. U xi ngħidu għal Napli. Darba inzertajt f’ din il-belt fl-ewwel tas-sena. Sa nofsilejl kollox kien kwiet, kultant tisma’ xi tfaqqiegħa ta’ xi stoppin, f’nofsilejl sewwa jiftħu x-xampajna u minuta wara jibda spettaklu ta’ nar artifiċjali li ma tistax tiddeskrivih bil-kitba. Qatt f’ħajti ma rajt daqstant nar. Minn fuq kull bejt jibda jinħaraq nar ikkulurit li fi ftit sekondi jibdel is-sema mudlam f’ qawsalla ta’ kuluri – xi ħaġa li trid tkun hemm biex tifhem sewwa. Darba kont Durazzo l-Albanija u tħajjart immur fiċ-ċentru biex nara kif tibda s-sena hemmhekk. In-nar ma naqasx u kulħadd kellu f’ idu stoppini li bdew jinħarqu mal-ewwel tokki li ħabbru s-sena l-ġdida. Il-Millennju bdejtu ġewwa Budapest, l-Ungerija. Xi ġmiel ta’ spettaklu pirotekniku kien hemm! Ma nistax ninsa l-ispettaklu ta’ dak il-lejl – dawl u logħob tan-nar. Lejl li ma ninsa qatt - bħalma ma nistax ninsa wkoll li dak il-lejl kelli nistenna 5 sigħat biex qbadt taxi  biex mort lura l-lukanda għax minħabba l-biża’ tal-millennium bug, il-ferroviji kienu twaqqfu kollha!

Perklorat

Ir-rapport li sar dwar it-trab f’ Malta jgħid li fis-sajf il-perklorat jiżdied. Mela dan ir-rapport qiegħed jgħid li l-perklorat jinstab magħna anke meta ma jkunx qiegħed jinħaraq nar. Allura din il-kimika tinstab ukoll fi prodotti oħra minbarra x-xogħol pirotekniku. Fl-2008 instab li fuq il-pjaneta Mars hemmukoll traċċi ta’ perklorat, u fuq Mars ma naħsibx li jinħarqu murtali.

Ma rridx innaqqas il-mertu ta’ dawk li wettqu l-istudju biex taw ir-rapport dwar it-trab f’ Malta. Anzi, dawn fetħu tieqa fuq din il-problema. Iżda ma nemminx li għandna  nallarmaw  iżżejjed lin-nies u lanqas għandna naħsbu li din hija xi problema tagħna biss.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 13 ta' Ġunju 2015

Ġejja l-banda

Il-benniena tal-kultura mużikali f’ Malta

Bla ebda dubju, l-akbar għajn ta’ kultura mużikali f’ Malta hija l-każin tal-banda. Dan ma jfissirx li il-każini tal-banda huma l-uniċi postijiet fejn tiġi pprattikata l-arti mużikali f’pajjiżna, għaliex għandna l-orkestra nazzjonali, għandna orkestri oħrajn li jieħdu sehem f’ ċelebrazzjonijiet varji, għandna gruppi mużikali li xi żmien ilu kienu aktar popolari mil-lum u kont issibhom f’ kull restaurant f’ Malta. Iżda l-akbar numru ta’ mużiċisti narawh dejjem fil-baned. Bosta drabi jkunu l-baned li jwelldu l-imħabba lejn il-mużika u fi ħdanhom bosta jibdew l-ewwel tagħlim mużikali tagħhom. Dan huwa wirt kbir.

Baned

Bla ebda dubju, l-attività ewlenija ta’ kull banda Maltija hija l-festa li magħha tkun marbuta dik il-banda partikolari. Il-festi Maltin huma kkaratterizzati bl-attivitajiet li jsiru fit-toroq u l-pjazzez tal-belt jew raħal. Il-banda hija sinonimu mal-festi ta’ barra. L-ewwel għamla ta’ banda fil-purċissjonijiet tagħna jmorru lura għas-seklu XVI. Dawn kienu jkunu daqqaqa ta’ tanbur u fifra.  Meta Malta kienet kolonja tar-Renju Unit ġieli kien ikun hawn xi baned militari f’ pajjiżna u dan nissel ix-xewqa li aħna wkoll ikollna l-baned tagħna. Bdew jitwaqqqfu baned żgħar, aktarx gruppi mużikali b’madwar għaxra min-nies imma lejn l-aħħar deċenji tas-seklu XIX dawn il-gruppi bdew aktar jorganizzaw irwieħom sabiex twaqqfu l-ewwel soċjetajiet filarmoniċi. Kienet moda li l-għaqda mużikali tissemma għal xi persuna politika prominenti tal-passat u għalhekk insibu l-baned imsemmija għall-Gran Mastri, L’ilse Adam, La Vallette, Vilhena, Pinto, Rohan, De Paole. Oħrajn għal nies fl-Imperu Brittaniku bħal Queen Victoria, King’s Own, Queen’s Own, Prince of Wales, Duke of Conaught, Imperial u sa ftit snin ilu Prince of Edinbugh. Imma l-ikbar numru ta’ baned Maltin iġibu l-isem tal-qaddis jew qaddisa patruna tal-parroċċa.

Mhux tat-titular biss

Għandna każi fejn baned ma humiex involuti fil-festa parrokkjali imma huma l-baned tal-festa sekondarja li toħroġ mill-parroċċa. Għandna mbagħad parroċċi b’ aktar minn banda waħda li jieħdu sehem fl-istess festa. Għandna realtà oħra fejn baned kienu mwaqqfin għal festa li ssir fi knisja konventwali li ma hijiex parroċċa. Għandna każ fejn banda twaqqfet f’parroċċa u bit-twaqqif ta’ parroċċa ġdida sabet ruħha fil-konfini tal-parroċċa ġdida u għalhekk biddlet il-qaddis patrun tagħha. It-twaqqif ta’ baned ġodda ma waqafx u sa llum insibu baned li għadhom fil-bidu tal-ħajja tagħhom.

Nistgħu ngħidu li kull banda Maltija tistenna l-ġimgħa tal-festa sabiex toffri lill-pubbliku mhux biss il-marċi imma wkoll il-programm mużikali fuq il-planċier. Bosta drabi dawn il-programmi jsiru lejlet il-festa, imma hemm każi fejn isiru fl-aħħar jum tat-tridu. Dan il-programm huwa l-post fejn wieħed jista’ jitpaxxa b’ siltiet mużikali  mhux biss lokali imma anke dawk internazzjonali. Xi drabi f’ dawn il-programmi jieħdu sehem anke kantanti jew korijiet. Huma l-parti “gala” tal-festa tagħna, huma s-serati li juru t-talenti tal-mużiċist Malti.

Għaqda Każini tal-Banda

Fl-1947 twaqqfet l-Għaqda Każini tal-Banda biex torganizza aħjar lil dan is-settur lokali li joffri opportunità fejn wieħed jista’ jiżviluppa t-talenti mużikali tiegħu. Kull sena din l-għaqda tieħu ħsieb torganizza l-festa ta’ santa Ċeċilja, qaddisa patruna tal-mużika u l-mużiċisti. Din issir fix-xahar ta’ Novembru u ssir kemm f’ Malta kif ukoll f’ Għawdex. F’ Malta wara li tkun iċċelebrata quddiesa, jsir marċ minn waħda mill-baned membri fl-għaqda. F’ Għawdex issir il-quddiesa imma ma jsirx marċ. Mhux il-baned Maltin kollha huma imsieħba f’ din l-għaqda iżda 95% tal-għaqdiet mużikali huma membri.

Nisa fil-banda 

Sas-snin sebgħin tas-seklu li għadda il-każin tal-banda kien il-post tar-raġel. Bandisti kienu kollha maskili sakemm il-Banda San Ġorġ Martri ta’ Ħal Qormi ħarġet l-ewwel bandisti tfajliet. Illum il-mara sabet postha mhux biss bħala bandista imma bosta għaqdiet tal-Banda għandhom fi ħdanhom fergħa għan-nisa li jaħdmu biex jiġbru fondi b’risq l-għaqda u jagħtu wkoll sehem fiż-żamma tal-każin. Mhux hekk biss imma llum insibu baned li għandhom mara bħala President. Donnhom il-Qriema dejjem fl-avangwardja għax il-Banda Anici ta’ dan ir-raħal għandha mara bħala President.

Attivitajiet mhux mużikali

Illum il-baned ma għadhomx attivi biss fil-jiem tal-festa. L-ewwel ħaġa biex jinġabru l-flus għas-servizzi li jsiru fil-festa jkollhom isiru attivitajiet is-sena kollha u t-tieni ħaġa hi li llum il-każini tal-banda saru għaqdiet soċjali. Isiru wkoll għadd ta’ attivitajiet ta’ benefiċenza organizzati minn dawn is-soċjetajiet. Il-każini huma l-benniena tal-mużiċisti Maltin, imma mhux biss, huma jagħtu opportunità fejn bosta jistgħu jiżviluppaw it-talenti kulturali tagħhom anke jekk ma jkunux talenti mużikali. Hija ħasra li xi kultant jiġru xi inċidenti li jitfgħu dell ikrah fuq dawn is-soċjetajiet imma 99% tal-każi, dawn l-inċidenti ma jsirux ħtija ta’ membri tal-każin imma minn min qatt ma jkun jersaq lejn is-soċjetà.

Dan huwa parti mill-wirt kulturali ta’ pajjiżna għalhekk tajjeb nibżgħu għalih sewwa.

Fr Reno Muscat 

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 6 ta' Ġunju 2015