Il-ħobż

Kultant tiskanta kif dal-moħħ tal-bniedem minn ħaġa jispiċċa jieħdok f’ oħra u minn din terġa’ tmur f’ xi ħaġa oħra u oħra u oħra u titbiegħed sewwa minn fejn tkun, kollox f’ sekonda, mingħajr biss ma tkun meddejt pass. Dan huwa xogħol il-fantażija flimkien mal-memorja, żewġ fakultajiet li l-bniedem huwa imżejjen bihom. M’ ilux wisq dawn iż-żewġ fakutaljiet tiegħi ingħaqdu u ħaduni dawra dawrun fil-memorja. Ħalli ngħidilkom xi grali.

Fit-toroq tar-raħal

Kont miexi fit-toroq ta’ Ħal Qormi, sejjer biex naqbad tal-linja. Hekk kif issemmi Ħal Qormi bla ma trid tassoċċjah mal-ħobż u jien li twelidt u trabbejt f’ dan il-post, naf kemm in-numru ta’ fran qabel kien akbar minn dak li għadna nsibu fih illum. Għaddejt minn quddiem forn li llum huwa magħluq u f’ leħħa ta’ berqa ġew quddiem għajnejja għadd ta’ fran oħrajn li llum ma għadhomx jaħdmu, fran li għalqu l-bibien tagħhom għal kollox. Il-memorja ħaditni lura meta kont għadni tifel żgħir; ġibt quddiem għajnejja l-forn tan-nanniet – għax anke jien ġej minn familja ta’ furnara. Illum ma fadal ħadd mill-familja tiegħi li jaħdem fil-forn. Din is-sengħa għalqet il-bibien tagħha fil-familja tiegħi bħalma bosta fran f’ Ħal Qormi, u mhux hemm biss,  għalqu bwiebhom darba għal dejjem. Dan kollu huwa frott il-bidla fl-istil ta’ ħajja li jgħixu l-Maltin. Illum il-ħobż ma għadux element importanti fil-ħajja tal-familja Maltija, anzi hawn min lanqas qatt jixtrih. Ġieli kont mistieden għall-ikel għand xi familji u tant ma humiex imdorrijin bil-ħobż fuq il-mejda li jinsew jixtruh minkejja li jkollhom il-mistednin ġewwa darhom. Allura ladarba l-ħobża naqset minn fuq il-mejda, xi furnara ma kelluhomx għażla oħra ħlief li jagħlqu l-bieb darba għal dejjem.

Terminoloġija

Ftakar b’ bosta kliem li jintuża fis-sengħa tal-furnara.  Jekk per eżempju ngħid “It-tlewwit tat-tensila” żġur li bosta minnkom ma jifhmux xi tfisser. Dan huwa l-proċess tal-ħmira li tintuża fil-ħobża Maltija, biċċa għaġina titħalla tiqras biex issir ħmira għall-jum tal-għada. Hemm ħemel ta’ kliem ieħor li jekk ma tkunx midħla ta’ xi forn ma tkunx taf xi jfisser bħal ngħidu aħna “issaqqi l-għaġna” titfa’ l-għaġna minn ġewwa t-tilari għal ġol- mejjilla jew tkebbeb il-ħobż u “tpassat” titfa’ l-ħobż inkebbeb fit-tilari b’ mod organizzat sakemm isir il-waqt li “jinħabeż”, jew biex tifhmuni jiddaħħal fil-forn. Bosta ismijiet ta’ għodda li nsibu fil-fran ukoll qegħdin jiġu minsijin: ir-raspa, il-ġebbieda, il-palun u oħrajn. Il-aċiss li ma huwa xejn għajr l-irmied li jifdal mill-injam, mill-ħatab, li jitqabbad biex isaħħan il-forn. Dejjem emmint li din il-kelma ġejja mill-Ingliż ashes, għax aħna l-Maltin għandna ħabta ndawru l-kliem barrani biex ikun komdu f’ ħalqna. Dawn huma kollha terminoloġiji użati fis-sengħa tal-furnara li ftit ftit qed jispiċċaw kif qed tispiċċa l-ħobża Maltija.

Fil-kliem ta’ kuljum

Billi l-ħobż kien parti mix-xirja ta’ kuljum, missirijietna daħħluh ukoll fl-għerf li ħallewlna b’ wirt. Insibu għadd ta’ qwiel jew idjomi li fihom il-kelma ħobż. Jekk wieħed ried jara xi jsarraf xiħadd ieħor jgħid li jrid jara x’ ħobż jiekol. Jekk tnejn huma ħbieb kbar ngħidu li huma ħobża u sikkina filwaqt li jekk xi ħaġa ma nkunux kapaċi għaliha ngħidu li dik ma hijiex ħobż għal snienna għax il-qawl jgħid biex il-ħobż tagħtih lil min jaf jieklu. Jekk imbagħad hemm wieħed li dejjem jidħol fil-problemi ngħidu li l-inkwiet jieklu bħall-ħobż.

Din ma hijix xi ħaġa tal-Maltin biss. Niftakar Napli għal bniedem tajjeb kienu jgħidu Buono come l pane – tajjeb daqs il-ħobż. Il-Franċiżi jgħidu li bniedem li jrid il-ħobż lest jagħmel kollox, u jgħidu wkoll biex tieħu gost tiekol il-ħobż imma ma teseġerax fl-inbid. Qawl Ċiniż jgħid li żaqqek ma tinteliex billi tpinġi ħobża filwaqt li dak Ġermaniż jgħid li dak li tiekol ħobżu għandek tgħanni għanjietu. Ir-Rumani kienu jgħidu li aħjar ħobż id-dar milli laħam mixwi bogħod mid-dar. Nistgħu nibqgħu sejrin għaliex f’ kull ilsien jeżisti xi qawl jew xi idjoma li hija marbuta mal-ħobż. Dan kollu juri kemm il-ħobż kien popolari madwar id-dinja kollha u mhux biss f’ Malta.

Ftakart ukoll li Betlehem tfisser belt il-ħobż. L-istess bħalma Ħal Qormi, li qabel kien jissejjaħ Casal Fornaro Betlehem hija magħrufa għall-ħobż tagħha.

Dan kollu għadda minn moħħi fi ftit sekondi imma l-memorja u l-fantażija baqgħu jaħdmu bis-sahra dakinhar u bqajt bqajt biex dan il-ħsieb ktibtu u ridt naqsmu maghkom.

Kemm hija vasta d-dinja tal-ħobż, riċetta mill-aktar sempliċi: ħmira, dqiq, ilma u melħ imma taf tagħti prodott mill-itjeb. Ħasra li bil-mod il mod qed jitlef postu minn fuq il-mejda tagħna.

Fr Reno Muscat

Danl-artiklu deher f' In-Nazzjon fid-9 ta' Jannar 2016