Pittura f’enigma

Waħda mill-aktar opri artisitċi famużi madwar id-dinja hija bla dubju ta’ xejn il-pittura ta’ Leonardo da Vinci li turi lil Lisa Gherardini, mart  Francesco Bartolomeo del Giocondo. Wara li qrajt l-artiklu ta’ Fr Norbert Ellul Vincenti (In-Nazzjon 25 ta’ Ġunju 2016) dwar din il-pittura, xtajt jien ukoll ngħid xi ħaġa dwarha bla ma nirrepeti dak li diġà ntaqal. 

Din il-pittura hawn min isejħilha Mona Lisa jew inkella La Gioconda billi hija l-mara ta’ Giocondo. Din hija l-aktar opra ċelebri ta’ da Vinci li saret bejn l-1503 u l-1505. Hemm min jaħseb li dan l-artist kien warrab għal xi snin din il-pittura u kompliha fl-1517. Din hija waħda mill-ftit pitturi ta’ dan il-pittur ġenju li qatt ma kien hemm dubju dwar l-artist tagħha. Fil-fatt insibu żewġ dokumenti li jgħidulna li din il-pittura saret minn Leonardo da Vinci, wieħed tas-sena 1517 u l-ieħor nsibuh fil-ktieb ta’ Giorgio Vasari li jġib l-isem ta’ Le vite de' più eccellenti pittori, scultori e architettori  li ħareġ l-ewwel darba fl-1550. Hemm bosta kurżitajiet dwar din il-pittura li min hu kurjuż jieħu gost ikun jafhom. Kulħadd jaqbel li din hija pittura f’ enigma.

Fiġura misterjuża

Mona Lisa

Ħafna jistaqsu min hija dik il-figura li tidher fuq dan il-kwadru li juri mara bi tbissima enigmatika. Kif għidna qabel, l-aktar ipotesi popolari hija li din il-pittura turi lil Lisa Gherardini . Biss wara l-kitba ta’ Vasari bdew jinbtu xi dubji. Vasari fil-ktieb tiegħu meta jsemmi din il-pittura jsemmi s-suf ta’ għajnejn il-mara u jgħid li huma impittrin sbieħ ħafna. Fil-verità fil-pittura ta’ da Vinci ma jeżitix dan il-partikular. Ħaġa oħra li jsemmi Vasari huma t-toqob fuq ħaddejn il-mara meta din titbissem, partikular ieħor li ma jidhirx fil-Mona Lisa. Jekk infittxu fl-istorja ta’ dan il-kwadru nistgħu naslu biex nifhmu dan in-nuqqas ta’ qbil bejn dak li jgħid vasari u dak li naraw illum fil-kwadru. Leonardo da Vinci baqa’ jbiddel xi dettalji fil-pittura sakemm miet. Tajjeb ngħidu li dan l-artist telaq minn Firenze u mar jgħix ġewwa Franza fejn għada l-aħħar snin ta’ ħajtu. Huwa kien ġarr miegħu din il-pittura u propju għalhekk tinsab ġewwa Franza u mhux fl-Italja. Jista’ jkun li Vasari kiteb dwar din il-pittura minn dak li kien jiftakar qabel ma l-pittura ttieħdet Franza u jista’ jkun ukoll li waqt li l-artist kien jgħix Franza  biddel xi ħaġa minnha. Wara li dan l-aħħar snin sar studju u ttiħdu ritratti tal-kwadu bl-x ray, sirna nafu li hemm tliet verżjonijiet tal-Mona Lisa moħbijin taħt dik li naraw illum.

Fuq wara tal-Giaconda

Il-pont Buriano 

L-isfond tal-pittura juri xena immaġinarja iżda qrib Arezzo hemm tradizzjoni li tgħid li l-pont li jidher sewwasew wara spallet ix-xellugija tal-figura huwa l-pont li jġib l-isem Buriano u li jinsab f’ dik il-belt u li jaqsam ix-xmara Arno li tgħaddi mill-istess belt. Dan il-pont huwa tal-ġebel u nbena fl-1277. Fih seba’ arkati u llum huwa waħda mill-attrazzjonijiet prinċipali tal-belt. Jekk tkun f’ din il-belt u titkellem ma’ xi ħadd minn hemm dlonk jgħidlek li f’ belthom jinstab il-belt tal-Mona Lisa. Ngħid għalija il-fatt li wara spallet il-Giaconda hemm pont sirt nafhu biss meta żort Arezzo.

Għandna mnejn nistaqsu kif spiċċa mpitter hemmhekk dan il-pont. Billi l-artist kien mill-belt ta’ Vinci, madwar mitt kilometru bogħod minn Arezzo, kien midħla tal-post u fil-fatt f’ mappa li huwa għamel u li llum tinsab ġewwa Windsor l-Ingilterra, tidher il-belt ta’ Arezzo. Il-kumplament tal-isfond tal-pittura jixbaħ l-ambjent li nsibu max-xmara Arno, ambjent wisq għal qalb l-artist.

Mona Lisa misruqha

Ġurnal Franċiż iħabbar is-serqa tal-pittura

Nhar it-Tnejn, 21 ta’ Awwissu 1911 l-artist Franċis Luois Louis Béroud mar ġewwa l-mużew ta’ Louvre biex jabbozza pittura li turi l-pittura ta’ da Vinci fil-Louvre. Kif daħal fis-sala Carre, fejn il-Mona Lisa kienet ilha esposta għal ħames snin, kull ma sab kienu erba’ granpuni li magħhom kienet titwaħħal il-pittura. Mar jistaqsi lill-membri tas-sigurtà u dawn ħasbu li l-pittura kienet ittieħdet f’ xi post ieħor biex jittieħdulha xi ritratti. Aktar tard il-kuratur tal-mużew ikkonferma li din il-pittura kienet insterqet. Din kienet l-ewwel darba li pittura ta’ valur daqstant kbir insterqet minn Mużew.

Il-ħalliel tal-pittura kien ċertu wieħed Vincenzo Perrugia li kien jaħdem fil-mużew stess. Huwa staħba fil-mużew u meta dan kien magħluq, qala’ l-kwadru minn postu u ħareġ bih moħbi taħt il-kapott bla nkwiet ta’ xejn. Il-ħalliel kien jemmen li din il-pittura mhix postha fi Franza imma fl-Italja. Kieku kulħadd jirraġuna bħalu! Fl-1956 saru żewġ atti vandali fuq il-pittura, darba twaddbilha l-aċidu u darba oħra twaddbet ġebla lejn it-tila.

Hemm ħafna aktar x’ wieħed iżid ma’ dan li għidna għaliex din hija pittura magħrufa tista’ tgħid minn kulħadd, biss forsi ftit huma dawk li jafu dawn il-kurżitajiet dwarha.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 2 ta' Lulju 2016