Il-Knisja tal-Assunta F’ Esztergom

Mort fejn mort madwar id-dinja, dejjem sibt xi knisja iddedikata lill-Assunta, iżda hemm waħda partikolari li ma ninsa qatt meta żortha. Forsi għax dakinhar kienet kesħa xxoqq il-għadam, iva t-temperatura kienet ta’ madwar 18-il grad taħt iz-zero! Forsi għax f’ din il-knisja hemm l-eħxen ħajt f’ bini  fl-Ewropa Ċenterali. Qiegħed nirreferi għall-Bażilika tal-Assunta ġewwa Esztergom fl-Ungerija.

 Ftit storja

Il-knisja tal-Assunta f' Esztergom

Il-bini tal-knisja li nsibu llum ġewwa Esztergom inbena fuq il-fdalijiet ta’ bosta knejjes oħrajn. L-ewwel knisja li nbniet f’ dan il-post kienet dik li bena s-Sultan Stiefnu I tal-Ungerija bejn is-sena 1001 u l-1010. Din spiċċat għal kollox fil-ħruq li seħħ lejn tmiem is-seklu XII. Inbniet mill-ġdid iżda Vinċeslaw III, Sultan ieħor tal-Ungerija, għamel ħerba minn din il-knisja fis-sena 1304. Reġgħet ġiet irranġata u msebbħa mill-isqfijiet tal-post. Fl-1543 ġarrbet ħsara kbira mit-Torok li ħakkmu l-pajjiż. Fil-fatt l-Ungerija kienet taħt il-ħakma tal-Imperu Ottoman bejn is-snin 1541 u l-1699.  Fl-1820 twaqqfet mill-ġdid l-Arċidjoċesi u l-Arċisqof Sándor Rudnay mill-ewwel ħaseb biex din il-knisja terġa’ tingħata d-dinjità li kellha fil-passat.

Il-bini mill-ġdid ta’ din il-knisja beda fl-1822. Il-kappella imsejħa Bakócz li kienet salvat il-bosta snin u attakki, ġiet żarmata ġebla ġebla u mibnija mill-ġdid madwar 20 metru bogħod mill-post oriġinali tagħha. Il-bini kompla taħt is-suċċessur tal-Arċisqof Rudnay, János Scitovszky.

Il-konsagrazzjoni tal-knisja saret nhar il-31 ta’ Awwissu, 1856. Għal din l-okkażjoni iżżanżnet quddiesa bl-isem ta’ Missa solennis zur Einweihung der Basilika in Gran miktuba apposta mill-kompożitur Franz Listz. Kien dan il-kompożitur famuż li dakinhar mexxa l-orkestra. Dakinhar fuq l-orġni kien hemm kompożitur ieħor famuż, Alexander Winterberger, li kien ukoll ħabib u kollega ta’ Liszt. L-Imperatur Franz Joseph attenda l-konsagrazzjoni ta’ din il-knisja.

Dan ma jfissirx li l-knisja kienet lesta minn kollox meta kienet ikkonsagrata. Fil-fatt ix-xogħol fuqha baqa’ sejjer sas-sena 1869.

Matul it-tieni gwerra dinjija din il-knsija ġarrbet bosta ħsarat, speċjalment fil-kolonnat u fil-koppla. Wara l-gwerra reġa’ sar ir-restawr meħtieġ biex illum nistgħu naraw il-knisja kif suppost. Il-koppla hija għolja 71.5 metru u fiha 12-il tieqa u fuq barra naraw 24 kolonna jżommuha.  Taħt din il-knisja nsibu kripta u jekk ikollna nkejlu l-għoli mill-koppla sal-kripta insibu sewwasew 100 metru u għalhekk dan huwa l-għola bini ta’ dik l-era fl-Ungerija. Il-bażilika hija twila 118-il metru u wiesgħa 49 metru. B’ hekk insibu li din hija l-akbar knisja fl-Ungerija u waħda mill-akbar tad-dinja, akbar minnha nsibu San Pietru fil-Vatikan, il-katidral ta’ Cologne fil-Ġermanja u Saint Paul’s Cathedral f’ Londra. Il-kampnari huma għoljin 57 metru.

Il-kappella Bakócz

Aktar qabel semmejna l-kappella Bakócz imma ma għidniex x’ inhi. Din hija kappella mibnija mill-Kardinal Tamás Bakócz, Arċisqof ta’ Esztergom lejn tmiem is-seklu XV. Din hija mibnija minn irħam aħmar u fiha 1,600 biċċa rħama. Il-kappella fiha forma ta’ salib Grieg hija ddedikata lil Marija Annunzjata. L-artal tal-kappella huwa maħdum minn irħam abjad. Fuq nett tal-artal naraw minquxa xbieħa tat-tħabbira tal-anġlu lill-Verġni Marija u aktar ’l isfel insibu ikona tal-Madonna bejn żewġ niċeċ. Taħt l-ikona insibu t-tabernaku. Quddiem dan l-artal hemm  il-mensola tal-artal li hija ta’ rħam aħmar.  Meta fis-seklu XVI kien assedjat il-kastell u din il-knisja, kienet din il-kappella biss li salvat mill-isplużjonijiet li kissru l-kumplament tal-knisja. Din il-kappella hija l-akbar fdal tar-rinaxximent ġewwa l-Ungerija.

Il-kripta

Il-knisja minn ġewwa

Taħt din il-knisja nsibu kripta mibnija fl-1831 li sservi wkoll bħala midfen għal xi persuni prominenti. Il-Kardinal, Arċisqof ta’ Esztergom Sándor Rudnay jinsab midfun hawmhekk. Kien huwa li ta bidu għall-bini tal-knisja preżenti. Kardinal ieħor li nsibu f’ din il-kripta huwa Dénes Szécsi. Dan kien arċisqof ta’ din id-djoċesi bejn l-1440 u l-1465. Ma jistax jonqos li l-Kardinal Tamás Bakócz isib ukoll il-post aħħari tiegħu f’ din il-kripta. Hemm ukoll xi familjari ta’ dan il-Kardinal midfunin hemmhekk. Kardinal ieħor li nsibu huwa Jusztinián György Serédi OSB. Dan il-Kardinal Benedittin kien il-mexxej ta’ din id-djoċesi bejn l-1928 u l-1945. L-aħħar kardinal li nsibu midfun hawnhekk huwa József Mindszenty. Dan kien l-arċisqof ta’ Esztergom bejn l-1945 u l-1971. Huwa oppona bil-kbir il-Komuniżmu li kien hemm f’ pajjiżu. Ħtija ta’ hekk huwa kien ingħata sentenza ta’ għomru l-ħabs fl-1949, ħaġa li ġabet l-istmerrija ta’ bosta pajjiżi u għaqdiet fosthom il-Ġnus Magħquda. Fir-rivoluzzjoni tal-1956 huwa nħeles mill-ħabs u sab kenn politiku ġewwa l-ambaxxata Amerikana f’ Budapest. Hemmhekk huwa għadda 15-il sena sakemm fl-1971 ingħata l-permess li jħalli l-pajjiż. Huwa miet fl-eżilju ġewwa Vjenna fl-1975.  Fl-1991 il-fdalijiet tiegħu ittieħdu ġewwa Esztergom.

Kwadru titulari

Hekk kif tidħol fil-bażilika tilmaħ l-artal maġġur bil-pittura ta’ Marija Mtellgħa s-Sema. Naraw lil Marija Santissima qegħda tiġi mtellgħa lejn is-sema fuq sħaba akku

mpanjata minn għadd ta’ anġli. Fuq tal-kwadru naraw lill-Missier Etern jistenna lil omm Ibnu. Fl-art naraw lill-appostli li donnhom qegħdin jagħtu l-aħħar tislima lil Marija.

Dan il-kwadru tpitter minn Girolamo Michelangelo Grigoletti, artist neo-klassiku Taljan. Huwa meqjus bħala kapolavur ta’ dan l-artist. Fatt interessanti li jkompli jgħolli l-preġju ta’ dan il-kwadru hu li dan huwa l-akbar kwadru fid-dinja impitter fuq tila sħiħa. Fil-fatt dan il-kwadru huwa għoli 13-il metru u nofs u wiesa’ 6.6 metri.

Hemm bosta aktar x’ wieħed jara ladarba jkun f’din il-knisja li hija wkoll is-seda tal-Kardinal ta’ Budapest. Rajna ftit l-aktar ħwejjeġ importanti f’ din il-bażilika ddedikata lil Marija mtellgħa s-sema.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fil-programm tal-festa tas-Socjetà Filarmonika Santa Marija, il-Mosta, 2017