Familja

F’dan l-aħħar Ħadd tas-sena, il-Knisja qegħda tiċċelebra l-festa tal-Familja Mqaddsa ta’ Nazzaret magħmula minn Ġużeppi, Marija u Ġesù. Din il-familja tiġi proġettata bħala mudell għall-familji kollha Nsara, anzi mhux dawn biss imma għal kull familja fid-dinja.

Mill-Evanġelji

Ftit li xejn nafu dwar din il-familja u l-ftit li nafu nafuh mill-Evanġelji. Nafu li kienet familjaosservanti tal-liġi Lhudija billi naqraw il-fatt tal-preżentazzjoni ta’ Ġesù fit-tempju. Nafu li din il-familja kellha taħrab minn pajjiżha, titlaq darha u tmur tistkenn ġewwa l-art tal-Eġittu minħabba li r-re Erodi ried joqtol lil Ġesù. Nafu li din il-familja reġgħet lura lejn artha wara l-mewt ta’ dan is-Sultan li kien ordna l-qtil tat-trabi subien kollha minn sentejn ’l isfel li kien hemm fir-raħal ta’ Betlem. Nafu wkoll li Ġużeppi kellu s-sengħa ta’ mastrudaxxa. Nafu li meta Ġesù kellu madwar tnax-il sena din il-familja kienet marret lura lejn darha għaliex ta’ dik l-età t-tfajjel intilef fit-tempju ta’ Ġerusalemm. Mill-bqija dak li ngħidu dwar din il-familja hu kollu meħud minn kitbiet li ma jagħmlux parti mill-Bibbja jew minn xi presuppożizzjonijiet oħra.

Għaqda

Il-familja li tagħha qegħdin  nagħmlu festa llum hija magħquda minn Ġesù. Huwa Ġesù li għaqqad lil Marija u lil Ġużeppi flimkien. Għalhekk din il-familja tiġi preżentata bħala mudell għal kull familja oħra għaliex Ġesù jista’ jgħaqqad kull familja. Parir li nħobb nagħti jiena waqt li kun qed nipprietka f’xi quddiesa ta’ tieġ huwa biex il-koppja żżomm f’moħħha l-familja mqaddsa u tagħmel bħalha; ma ddaħħal lil ħadd bejn il-koppja ħlief lil Ġesù.

X’inhi familja?

Il-kunċett ta’ familja llum il-ġurnata huwa vast aktar milli kien xi snin ilu. Sa ftit snin ilu meta konna nsemmu familja konna naħsbu fir-raġel flimkien ma’ martu u wliedhom. Imma jekk nieqfu sa hawn biss inkunu qed neskludu bosta realtajiet oħrajn. Jekk koppja ma jkolliex tfal allura ma tistax tissejjaħ familja? Jekk parti mill-koppja tiġi nieqsa, allura l-familja tintemm għal kollox? Jekk aħwa baqgħu d-dar u ma żżewġux ma jistgħux jgħidu li jgħixu fi ħdan familja? U kemm sitwazzjonijiet oħra niltaqgħu magħhom illum?  Illum il-kunċett ta’ familja twessa’ ħafna aktar milli kien qabel anke b’introduzzjonijiet ta’ liġijiet ċivili li jirregolaw sitwazzjonijiet li qabel lanqas biss konna noħolmuhom. Ma nistgħux naċċettaw dak biss li naqblu miegħu aħna, ikollna nżommu saqajna mal-art, ma ndaħħlux rasna fir-ramel u naraw ir-realtajiet anke ġodda li sirna nsibu fejn tidħol il-familja.

Familja hija l-post fejn tħossok milqugħ, aċċettat u maħbub. Jekk jiena ngħix f’komunità u nħossni milqugħ, aċċettat u maħbub allura nkun nista’ ngħid li ngħix f’familja, jekk din il-komunità ma nħossiex taċċettani, la tilqa’ u lanqas tappoġġja l-ideat tiegħi u ma turinix imħabba, allura ma nkun nista’ ngħid qatt li nkun qed ngħix f’familja. Il-familja hija l-bejta li fiha nħossni komdu.

Hi liema kwalità hi l-familja tiegħek, illum qed jiġi preżentat mudell għalik, il-famija ta’ Nazzaret, familja ta’ ħaddiem tal-id, mhux fqar imma lanqas xi sinjuruni. Ħaddiem tas-sengħa bħalma kien San Ġużepp kien meqjus li jista’ jżomm familja fit-triq tan-nofs, bogħod mill-faqar bla ħafna lussu żejjed. Din hija familja li tgħallimna minkejja li ftit li xejn nafu dwarha.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'Il-Mument - 30 ta' Diċembru 2018

Bejn il-festi

Il-Milied għadda, imma b’daqshekk ma nistgħux ngħidu li għaddew il-festi. Il-bidu tas-sena l-ġdida hija festa oħra li nsibu f’dan l-istaġun festiv. It-Taljani jgħidu:  l’epifania tutte le feste porta via, jiġifieri it-tmiem tal-festi li ninsabu fihom jintemmu mal-Epifanija li proprjament tiġi ċċelebrata fis-6 ta’ Jananr iżda f’pajjiżna ilha bosta snin li din il-festa tneħħiet minn festa pubblika u għalhekk l-Epifanija f’Malta tiġi ċċelebrata f’jum ieħor, normalment fl-ewwel Ħadd tas-sena.

Għadna niċċelebraw

Ħafna minna għadhom għaddejjin bil-vaganzi. Mhux kulħadd għax hawn setturi ta’ xogħol lima jippermettux li jittieħdu vaganzi fit-tul jew li jingħalaq il-post tax-xogħol għal tul ta’ żmien. F’xi każi ma jistax isir shut down, u llum billi l-industrija f’Malta ma għadiex dik li kienet għoxrin jew tletin sena ilu, aktarx li n-numru ta’ postijiet tax-xogħol li jagħlqu bejn il-Milied u l-Ewwel tas-Sena huwa iċken milli kien ikun dari. Madanakollu xorta għadna fi żmien iċ-ċelebrazzjonijiet.

Il-ħwienet għadhom mimlijin bin-nies jieklu u jixorbu, jiddevertu u jiltaqgħu. Għax dan huwa ż-żmien li dak li jkun jiltaqa’ ma’ min ikun ilu ma jiltaqa’ jew li joħroġ jiekol ma’ dawk li matul is-sena jiltaqa’ magħhom spiss imma f’ambjent ta’ xogħol jew f’postijiet  bħal għaqdiet jew kumitati. Għalhekk f’dawn il-jiem għandna d-drawwa li noħroġu nieklu biex ma nħallux dawn il-festi għaddejjin qisu ma ġie xejn. Il-ħaġa hi li ġieli jkollok aktar minn okkażjoni waħda fl-istess jum u ħin billi minbarra l-ħruġ mal-ħbieb, bħalissa huwa wkoll żmien l-istedin mill-għaqdiet li tkun tifrekwenta jew li jkollhom stima jew obbligazzjoni lejk. Għiduli intom: fejn se tibda tmur? Jien ngħid għalija nħossni mħawwad meta jiġrili hekk għax ma nkun nixtieq nonqos lil ħadd u fl-istess waqt ħin ġieli jkun impossibbli żżur żewġ jew tliet postijiet wara xulxin fl-istess jum. Tiskanata kif anke okkażjoni soċjali ta’ ferħ tista’ toħloqlok problema.

Epifanija u Strina

Fil-bidu ta’ dan l-artiklu semmejt il-festa tal-Epifanija, it-tifkira ta’ meta s-Slaten Maġi marru joffru r-rigali tagħhom lil Ġesù Tarbija. Din tilfet id-data tagħha f’pajjiżna u forsi anke tilfet ħafna mis-sinifikat. Għat-Taljani iżda dan huwa jum importanti għax fih jitqassmu r-rigali tal-Milied. Il-ġirien tagħna għandhom id-drawwa ta’ La Befana. F’Malta ir-rigali meta kienu jkunu għotja ta’ flus kienu jingħataw fl-ewwel tas-sena. Din id-drawwa kienet tissejjaħ Strina. Mad-dħul tal-programm ta’ ġbir ta’ flus b’risq il-Community Chest Fund l-għada tal-Milied, programm li ssemma Strina, tlifna s-sens li l-Istrina hija dik id-donazzjoni monetarja li kienet issir fl-ewwel ta’ kull sena min-nanniet jew zijiet lin-neputijiet. Wisq nibża’ li jekk illum ikollok tistaqsi meta hi l-Istrina, il-maġġoranza jgħidulek: “L-għada tal-Milied”. Mela mhux biss tlifna l-Epifanija imma tlifna l-Istina wkoll!

Meta kont għadni ngħix l-Italja ġieli ċċelebrajt l-Epifanija darbtejn għax kont inkun Malta għall-vaganzi u ssir qabel nitlaq lura biex inkompli ħajti, u jekk kont nasal qabel is-6 ta’ Jannar kont nerġa’ niċċelebraha hemmhekk. Din il-ħaġa kienet issir meta f’pajjiżna niċċelebraw din il-festa qabel is-sitta ta’ Jannar. Fis-sena 2019 f’pajjiżna ser niċċelebraw l-epifanija fis-6 ta’ Jannar billi dan se jkun il-Ħadd.

Żmien ta’ tħejjija

Iż-żmien ta’ bejn il-festi ma huwiex biss żmien ta’ ċelebrazzjonijiet imma jista’ jkun żmien ta’ tħejjija. Niftakar meta kont għadni nistudja l-Università dan kien ikun żmien li fih inlesti għall-eżamijiet tat-tmiem l-ewwel semestru. Billi jiena studjajt f’Universitajiet Taljani, allura l-lezzjonijiet kienu jibdew fis-sebgħa jew fit-tmienja ta’ Jannar, biex tkun għaddiet l-Epifanija, u bilkemm jgħaddu ħmistax li ma kienux jibdew l-eżamijiet. L-eżamijiet huma prova li wieħed irid jirbaħ billi jħejji ruħu għalihom u żgur li dawn il-jiem li qegħdin fihom iservu għal bosta studenti universitarji biex iħejju rwieħom għall-periklu tal-prova. Qiegħed ngħid “periklu” għaliex fil-Latin il-kelma “periculum” tfisser ukoll prova, eżami, sfida jew esperiment minbarra li tfisser ukoll periklu! Biss dan il-periklu jgħaddi kemm-il darba dak li jkun jieħu bis-serjetà dak li jkun qed jistudja u ma jabużax wisq fuq il-memorja. Naf li min għadda minn dan li qed insemmi jew dawk li għadhom għaddejjin, jaqblu miegħi!

Veru li l-ambjent ta’ festi ma tantx jistieden lil dak li jkun biex jinqafel ġewwa jistudja, imma d-dover ta’ student huwa li jistudja. Ngħid id-dritt illum inħoss ħafna nostalġija għal dawk is-snin tal-istudju minkejja l-isforzi kollha li bħala student kont nagħmel biex negħleb il-periklu, nirbaħ il-prova u ngħaddi mill-eżamijiet. Għeżież  studenti, gawduhom dawn is-snin għax jaħarbu u ma jerġgħu jiġu lura qatt, ħejju rwieħkom biex tegħlbu l-perikli!

F’dawn il-jiem niftakru wkoll f’xi qaddisin kbar; San Stiefnu, San Ġwann, l-Innoċenti Martri u San Silvestru Papa. Kull skuża hija tajba għaċ-ċelebrazzjonijiet!

Nieħu din l-okkażjoni biex nawgura lill-qarrejja ta’ din il-paġna is-Sena l-ġdida mimlija hena.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 29 ta' Diċembru 2018

Festa tal-qaddisin!

Spiss nilmentaw li l-festi tal-Milied saru kollha kummerċ anzi kummerċ żejjed li jtellef minn dak li verament ifisser dan il-jum. Tabilħaqq li llum il-kummerċ sfrenat ħonoq ħafna minn dak li konna niċċelebraw ftit tas-snin ilu. Tkun għadek ġej minn ġurnata l-baħar f’Settembru (biex ma ngħidx Awwissu), tasal id-dar, tixgħel it-televiżjoni u x’tara? Riklamar tas-siġar tal-Milied, ta’ anġli, xemgħat u tiżjin ieħor li jkun fadlilhom tliet xhur biex isibu posthom fi djarna. Allura mhux bil-fors ngħidu li kollox sar kummerċ?

Mhux il-Milied biss

Illum qegħdin nilmentaw dwar il-mod kif qegħdin niċċelebraw il-Milied għaliex ninsabu fi żmienu, imma ejjew naħsbu ftit u naraw kif matul is-sena kull festa ċċapset bil-kummerċ. Il-karnival, il-Ġimgħa l-Kbira, l-Għid il-Kbir, il-festi tal-ibliet u l-irħula tagħna, Jum l-Omm u Jum il-Missier, għeluq snin dak li jkun, jum San Valentino, l-onomastiku u nistgħu nibqgħu sejrin. U biex il-kummerċ ikompli jiżdied nikkuppjaw u nżidu drawwiet li ma humiex tagħna. Il-haloween, il-baby shower, il-house warming party. Kollox negozju, kollox infieq, kollox kummerċ.

Fi tfuliti għeluq sninna konna niċċelebrawh ma’ sħabna tal-iskola b’xi kejk li kienet tagħmel l-omm id-dar. Il-festa tar-raħal kienet tasal biex nixtru hot dog mingħand tal-gabbana tal-pjazza u l-Ġimgħa l-Kbira sawm u nistennew l-Għid biex naqsmu l-figolla. Fix-xitwa l-Ħadd waranofsinhar dawra bil-karozza mal-familja u nidħlu nieħdu sandwich u flixkun luminata jekk ikun hemm minn fejn. Jekk konna mmorru f’xi post fil-kampanja fejn ma hemmx ħwienet konna nikkuntentaw bil-kafè li kienet iġġib magħha ommi fit-thermos! Illum dan kollu spiċċa ħtija tad-dinja konsumista li qegħdin ngħixu fiha. Biss ngħidha kif inħossha, minkejja li qed ngħixu f’dinja aktar komda, inħoss nostalġija kbira għal dawk is-snin fejn konna kuntenti bil-ftit li kellna.

Żewġ qaddisin

L-ewwel presepju fi Greccio

Is-sempliċità hija s-sigriet ta’ bosta kuntentezza. Forsi ħafna drabi ninsew il-grajja ta’ żewġ qaddisin li nafuhom sewwa u li l-Milied kienu jgħadduh fl-aktar ħwejjeġ sempliċi u ħallew marka fuq dan il-jum tant għażiż.

San Franġisk ta’ Assisi huwa magħruf għall-faqar li fih għex. It-tradizzjoni tgħidilna li kien hu li għamel l-ewwel presepju. Mhux xi presepju lussus imma presepju ħaj ġewwa stalla tal-bhejjem fir-raħal ta’ Greccio ġor-reġjun tal-Umbria fl-Italja. Illum minn dik ix-xena sempliċi u fqira sirna naraw opri tal-arti mill-isbaħ: presepji li trid seba’ għajnejn biex tarahom, imma ma rridux ninsew li l-għeruq ta’ kollox kien fis-sempliċità u l-faqar.

San Ġorġ Preca lanqas kien jgħum fil-liri anzi dejjem ra kif għamel biex jidher fqir. Jingħad li suttana ġdida kien iqabbad lil min jagħmillu xi rqajja fiha għax kien jistħi biha donnu xi dinjitarju tal-Knisja. Dan il-qaddis ta bidu għall-purċissjoni tal-Bambin, drawwa purament Maltija. Bdiet fis-sempliċità kollha madwar il-Ħamrun u spiċċat issir madwar Malta kollha kif ukoll f’xi postijiet lil hinn minn xtutna fejn hemm il-membri tas-soċjetà tal-Museum. Illum, fejn għadha ssir din il-purċissjoni forsi ma għadiex sempliċi bħalma kienet fi żmien tal-bidu, illum hawn fejn tieħu sehem il-banda tar-raħal magħha u ċerti Bambini tal-purċissjoni llum saru patrimonju, ħaġa li kważi mitt sena ilu kienet tiswa ftit xelini.

Dawn kienu żewġ qaddisin umli u fqajra li ħallew marka fuq il-festa tal-Milied. Ma ħallewx marka minħabba l-lussu imma minħabba s-sempliċità u l-umità. Għax il-festa tal-Milied, il-vera festa tal-Milied hija l-festa tas-sempliċità. Il-Milied tista’ tkun festa kbira biss jekk tkun il-festa tal-qaddisin.

Nieħu din l-okkażjoni biex nawguralkom il-Milied it-tajjeb, fi spirtu ta’ ferħ, paċi, hena u saħħa.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 22 ta' Diċembru 2018

Ifirħu

Tiskanta kif igerbeb iż-żmien, dalwaqt tkun għaddiet sena oħra qisha ħolma! Diġa qlibna nofs l-Avvent u l-Milied qiegħed wara l-bieb.

Ħadd il-ferħ

Fit-tielet Ħadd tal-Avvent, sewwasew illum, il-Knisja tiddedikah għall-ferħ. Is-saċerdot illum jista’ jqaddes bil-lewn roża minflok bil-vjola għaliex waqt li l-vjola li jintuża fl-avvent ifisser stennija, ir-roża irid ifisser ferħ. Għax wara kollox il-Milied ma huwa xejn għajr festa li suppost għandha ġġib il-ferħ. Ejjew niftakru fil-kliem li l-anġlu qal lir-rgħajja meta ħabbrilhom it-twelid ta’ Ġesù: “Tibżgħux, għax araw, qiegħed inħabbrilkom ferħ kbir, ferħ li se jkun għall-poplu kollu.” [Lq:2:10]. Dan il-ferħ ħassu qabel Ġwanni l-Battista meta kien għadu f’ġuf ommu. Eliżabetta qalet lil Marija:  “Malli smajt f’widnejja leħen it-tislima tiegħek, it-tarbija li għandi fil-ġuf qabżet bil-ferħ.” [Lq:1:44]

Minkejja li ninsabu fi stennija, xorta rridu nifirħu għaliex din l-istennija mhix waħda li tnikkitna, mhix waħda li timliena bit-tensjoni jew bil-biża’ imma waħda li tferraħna, qed nistennew xi ħaġa kbira u sabiħa, qed inħejju għal avveniment li sejjer jimliena bil-ferħ.

L-użu tal-lewn roża fil-quddiesa tal-lum it-tielet Ħadd tal-Avvent naqas għax forsi hawn min jistħi joħroġ iqaddes bih -  affari tiegħu, imma s-sens ta’ ferħ ma għandux jonqos.

Imma għalfejn ir-roża?

Għandna mnejn ngħidu bejna u bejn ruħna li l-kuluri li jintużaw fil-liturġija ma jfissru xejn, imma dan ikun żball. Il-kuluri jesprimu wkoll iż-żmien li nkunu fih. Fit-23 ta’ April tas-sena 2004 ħarġet ittra mill-Papa San Ġwanni Pawlu II dwar xi normi waqt iċ-ċelebrar tal-quddiesa. Fost oħrajn insibu: “L-iskop tal-varjetà ta’ kuluri fl-ilbies sagru huwa li juri anke b’mod estern, min-naħa il-karatteristika partikolari tal-Misteru tal-Fidi li jkun qed jiġi ċċelebrat u min-naħa l-oħra is-sens tal-ħajja Nisranija bħala mixja tul is-sena liturġika. L-ilbies sagru għandu jgħin biex ikompli jsebbaħ l-azzjoni sagra nnifisha (Redemptionis Sacramentum Kap 4, para 121) Fi ftit kliem ngħidu li llum anke mill-ilbies tas-saċerdot, il-Knisja trid turina li għandna nifirħu.

Ir-roża narawh ukoll fit-tielet xemgħa tal-Avvent li nixgħelu llum. Il-girlanda tal-Avvent suppost ikun fiha tliet xemgħat vjola u waħda roża li tinxtegel illum.

Skont il-post

Il-problema li nistgħu niltaqgħu magħha dwar dan il-kulur tinqala minħabba xi drawwiet jew użani ta’ ċerti postijiet. Ir-roża fuq raġel ma tantx huwa kulur maskil, jew tal-anqas hekk kien sa ftit ilu u forsi dan kien il-fatt li ġiegħel lil bosta saċerdoti jwarrbuh. Imma dan kull pajjiż għandu d-drawwiet tiegħu. F’xi partijiet tal-Asja l-abjad huwa kulur tal-vistu, allura l-Insara Ażjatiċi jiċċelebraw il-Milied b’lewn ieħor? Fl-Indja l-aħmar huwa l-lewn li fih tindifen mara. Allura mara Nisranija Ażjatika tiċċelebralha quddiesa presente cadavere bl-aħmar? Irridu nifhmu li hemm normi li jorbtu lil kulħadd bħalma huma n-normi tal-kuluri fl-ilbies liturġiku.

Ferħ

Il-liturġija tal-lum għandha l-ferħ bħala t-tema prinċipali. Fil-fatt l-ewwel lezzjoni meħudha mill-ktieb tal-profeta Sofonija tibda hekk: “Għajjat bil-ferħ ta’ qalbek, bint Sijon, Iżrael, samma’ leħnek! Infexx fl-hena u ifraħ b’qalbek kollha, bint Ġerusalemm!” [Sof:3:14] ma hemmx ħtieġa ta’ spejgazzjoni għal dan il-kliem għax huwa kliem ħafif li jistieden għall-ferħ u l-hena. Dan huwa dak li niċċelebraw illum, ninsew il-vjola, ninsew l-istennija u naħsbu f’dak li ġej, nħasbu bil-ferħ f’dak li resqin lejh. Mhux ta’ b’xejn San Pawl jgħidilna: “Ifirħu dejjem fil-Mulej; nerġa' ngħidilkom, ifirħu.” [Fil:4:4]

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' Il-Mument - 16 ta' Diċembru 2018

Is-Sacra Infermeria

Waħda mill-binjiet li l-Kavallieri ta’ Malta ħasbu li jibnu ġewwa l-Belt Valletta kienet dik li huma sejħu s-Sacra Infermeria, jew aħjar il-post li kien iservi biex fih jiġu kkurati l-morda. Ma rridux ninsew li l-Ordni ta’ San Ġwann minbarra li kien Ordni ta’ Kavallieri u għalhekk kien dmirhom li jissieltu, kien ukoll fl-istess waqt Ordni ta’ Ospitalieri għalhekk kellhom ukoll id-dmir li jikkuraw lill-morda.

Ftit storja

Il-bini ta’ dan il-post enormi nbeda lejn tmiem is-sena 1574 meta l-Ordni ta’ San Ġwann u għalhekk anke pajjiżna kienu mmexxija mill-Gran Mastru Franċiż  Jean de la Cassiere. Ma rridux nimmaġinaw li l-bini li naraw illum sar f’daqqa għax fis-sewwa dan tkabbar kemm-il darba sa taħt it-temxxija tal-aħwa Aragoniżi il-Gran Mastri Rafel u Nikola Cotoner bejn l-1660 u l-1666. Allura dlonk nindunaw li l-bini baqa’ jitkabbar jew jinbidel għall-aħjar għal aktar minn disgħin sena. Meta l-binja ħadet il-forma aħħarija tagħha kellha fiha waħda mill-itwal swali fl-Ewropa ta’ dak iż-żmien, sala li għadna narawha u nużawha; sala twila 155 metru. Bħala sptar dan il-post kien meqjus wieħed mill-aqwa fl-Ewropa u kien jista’ jilqa’ fih aktar minn disa’ mitt pazjent, numru tabilħaqq kbir għal dawk is-snin. Fl-1676 f’dan l-isptar twaqqfet l-iskola tal-Anatomija li nistgħu ngħidu kienet il-bidu tal-iskola tal-mediċina f’Malta. Meta Napuljun Bonaparti u s-suldati tiegħu keċċew lill-Kavallieri minn pajjiżna, is-sacra Infermeria baqgħet isservi bħala sptar militari. Minkejja ż-żmien qasir ta’ dawn il-ħakkiema fuq artna, huma għamlu xi tibdil fil-bini li qed insemmu biex ikollu ventilazzjoni aħjar. Mal-qawma tal-Maltin kontra l-mexxejja mhux mixtieqa minnhom u l-imblokk tal-Franċiżi, dan l-isptar spiċċa ħażin għax ma kellux ikel u xorb biżżejjed għall-pazjenti ta’ ġo fih.

L-Ingliżi żammew dan il-bini bħala sptar għal xi żmien ukoll. Billi huwa qrib, nistgħu għidu max-xatt tal-Port il-Kbir, iċ-ċentru tal-kummerċ tal-pajjiż kollu, is-Sacra Infermeria, li bdew isejħu Knights Hall, serviet bħala sptar għall-baħħara li jaslu Malta morda u għall-morda b’mard serju. It-tmiem tal-ewwel gwerra dinjija ra wkoll it-tmiem ta’ dan il-bini bħala sptar. Issa l-bini beda jintuża bħala kwartieri ġenerali tal-pulizija. Matul it-tieni gwerra dinija dan il-bini intlaqat bosta drabi u ħafna minnu twaqqa’

Restawr

Mis-sala t-twila kien fadal biċċa mhux ħażin li baqgħet mhux minsusa bil-gwerra għalhekk wara dak iż-żmien ta’ qerda, parti minn din is-sala sar post ta’ divertiment għat-truppi Brittaniċi. Infetaħ ukoll teatru għat-tfal u aktar tard dan il-post beda jintuża bħala sala għall-eżamijiet tal-kbar, dawk li kienu jissejħu General Certificate of Education (GCEs).

Iżda kull ma jmur il-binja kienet qed tiddeterjora u kien hemm bżonn ta’ restawr. Saru bosta tentattivi biex dan il-bini jkun restawrat imma l-akbar xogħol seħħ lejn tmiem is-snin sebgħin tas-seklu li għadda fejn sar xogħol kbir biex infetħet Dar il-Mediterran għall-Konferenzi. L-aktar li nafu bihom huma s-sala t-twila li għandha suffett tas-saqaf tal-injam mill-isbaħ u s-sala Repubblika li fiha jsiru l-aktar avvenimenti jew festivals importanti fil-pajjiż. Biss dan mhux kollox. Fil-binja hemm bosta swali oħra bħal dawk imsejħin għal La Cassier, Perellos, Vassalli u Temi Zammit. Insibu wkoll restaurant li kapaċi jilqa’ fih sa elf ruħ, naħseb li dan huwa l-akbar post tal-ikel f’Malta. Meta kien lest dan il-proġett ta’ restawr estensiv, u l-post kien inawgurat fil-11 ta’ Frar 1979, kien deskritt bħala xogħol stupend u tassew kien hekk għaliex il-post ingħata l-premju Europa Nostra; il-premju għall-ħarsien tal-patrimonju Ewropew.

Disgrazzja

Fil-25 ta’ Marzu tas-sena 1987 fil-post kienet qed issir konferenza ta’ kumpanija barranija. Kien intuża laser li f’ħin minnhom kien ippuntat lejn il-purtira tal-palk u din ħadet in-nar. Ma damx wisq ma nfirex il-ħruq li tant kien kbir li parti mis-saqaf tas-sala ċediet. Il-ħsara li telgħet għal miljuni ta’ ewro ġiet imsewwija u sar il-ftuħ mill-ġdid tal-post fl-4 ta’ Ottubru 1989.

Żgur li l-Maltin jiġuhom f’moħħhom żewġ avvenimenti meta nsemmu Dar il-Mediterran: il-festival tal-Kanzunetta għall-Ewropa u l-Fiera tal-Ktieb. Dawn huma żewġ avvenimenti li jiġbdu eluf kbar ta’ Maltin lejn dan il-post imma dawn ma humiex l-attivitajiet waħdanin li jsiru hemmhekk. Matul is-sena jsiru għadd ta’ rappreżentazzjonijiet u attivitajiet oħra ta’ livell għoli li jkun jixraq li jsiru f’ dan il-post tant prestiġjuż.

Is-Sacra Infermeria, l-isptar militari, id-depot tal-pulizija, sala tat-teatru, sala tal-eżamijiet u ċentru tal-konferenzi. Kemm għaddiet minn storja twila din il-binja li taħkem fuq is-swar tad-daħla tal-Port il-Kbir. Tajjeb li meta nżuru dan il-post niftakru l-għan li għalih inbniet u x’serviet matul is-snin għaliex hija parti mill-istorja tagħna, hija binja importanti fil-Belt Valletta, il-Belt Kulturali Ewropea tas-sena 2018.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 15 ta' Diċembru 2018

Guadalupe

Bħal-lum, id-9 ta’ Diċembru tas-sena 1531, jiġifieri 487 sena ilu, ġewwa Guadalupe fil-Messiku seħħet l-ewwel dehra tal-Madonna lil Juan Diego, bniedem mill-post, bniedem ta’ ftit jew xejn skola imma bniedem ta’ fidi kbira.

Skont l-istorja, Marija dehret lil Juan Diego li kien ta’ nisel Indjan li twieled fl-1474. Ma kienx xi bniedem magħruf, anzi kien jgħix ħajja sempliċi flimkien ma’ martu Marija Luċija. Fl-1524 waslu qrib Tolpetlac, fejn kienu jgħixu, grupp ta’ missjunarji Franġiskani. Juan Diego u Marija Luċija kienu minn tal-ewwel li konvertew għall-fidi Nisranija u ħadu l-magħmudija. Issa li tgħammdu, kienu jmorru għat-tagħlim tal-katekiżmu sabiex ikomplu l-mixja tagħhom fi ħdan il-Knisja Kattolika.

Kienet l-għodwa tad-9 ta’ Diċembru tas-sena 1531 meta dan Juan Diego  kellu dehra ta’ mara sabiħa fl-għolja ta’ Tepeyac, li tagħmel parti mir-raħal ta’ Guadalupe, subburg tal-Belt tal-Messiku, il-belt kapitali tal-pajjiż. Il-mara kellmet lil Juan Diego bl-ilsien tal-Imperu Asteku. Il-mara qaltlu li hija l-Verġni Marija l-Omm tal-veru Alla. Talbitu wkoll li hemmhekk tinbena knisja għaliha. Ir-raġel mar dritt għand l-Arċisqof tal-Belt tal-Messiku Juan de Zumarraga biex itarrafflu dak kollu li kien ra u sema’. L-Arċisqof ma tax kasu u ma emminx dak li qallu Juan Diego. Id-dehriet ma waqfux u l-Arċisqof talab lil Juan biex jgħid lil dik is-sinjura li kien qed jara biex tagħti sinjal.

Fil- 11 ta’ Diċembru, iz-ziju ta’ Juan Diego, Juan Bernardino qam marid ħafna u Juan Diego kellu jieħu ħsiebu u għalhekk ma ċċaqlaqx mid-dar. L-għada t-Tlieta il-qagħda taz-ziju marret għall-agħar u għalhekk Juan Diego kellu jmur għall-konfessur bla telf ta’ żmien biex zijuh iqerr u jingħata l-griżma tal-morda. Huwa telaq bla telf ta’ żmien biex imur għas-saċerdot. Ħin bla waqt ftakar li l-jum ta’ qabel kellu jmur jiltaqa’ mal-Verġni Marija u minħabba li kien qagħad ma’ zijuh kien nesa. Ħassu jistħi minnu nnifsu u għalhekk biddel it-triq li kellu jgħaddi minnha biex jevita li jiltaqa’ magħha. Iżda Marija xorta dehritlu fit-triq li kien għażel. Huwa qalilha dak li kien ġralu l-jum ta’ qabel u Hi staqsietu, anzi ċanfritu għax ma kienx dar lejha għall-għajnuna. Hija qaltlu frażi li baqgħet marbuta ma’ dawn id-dehriet: “Mela jien, ommok, mhux hawn qegħda?” Hija qaltlu li zijuh sejjer jaqla’ l-fejqan u qaltu wkoll biex jiġbor xi fjuri mill-għolja Tepeyac. Għal dan il-kliem Juan Diego tħawwad: l-art tal-għolja Tepeyac hija iebsa u ma jikber xejn fiha, aktar u aktar issa fix-xahar ta’ Diċembru. Madanakollu huwa mar kif qaltlu l-Verġni Marija u hemm isib bosta ward, ħaġa  li qatt ma kien ra bħalha qabel. Huwa neża’ l-mantell li kellu fuqu, dak li l-Messikani jsejħulu tilma u mlieh bil-ward. Fehem li dan kien is-sinjal jew miraklu li l-Verġni kellha tagħmel biex kulħadd jemmen dak li kien qed jgħid. Minn hemm telaq lejn id-dar tal-Arċisqof Zumarraga. Hekk kif Juan Diego sab ruħu quddiem l-Arċisqof huwa fetaħ it-tilma tiegħu biex kulħadd jara l-ward li kien ġabar minn fuq l-għolja. Malli fetaħha, il-ward waqa’ fl-art. L-akbar għaġeb ta’ dawk preżenti ma kienx il-fatt li f’Diċembru Juan Diego kien ġab il-ward, imma li fuq it-tilma kien hemm stampata xbieha ta’ Marija Santissima.

Din il-ġrajja tat il-bidu għall-waħda mill-akbar devozzjonient Marjani li nsibu fl-Amerika Latina, devozzjon i li kellha l-bidu tagħha fid-9 ta’ Diċembru, l-għada tal-Kunċizzjoni.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'Il-Mument -  9 ta' Diċembru 2018

Il-Kunċizzjoni

Fit-8 ta’ Diċembru ta’ kull sena il-Knisja madwar id-dinja tiċċelebra l-festa tal-Immakultata Kunċizzjoni. Minkejja li din hija festa reliġjuża, hemm xi drawwiet li huma marbutin ma’ dan il-jum li ma humiex purament reliġjużi.

Oriġini

Qabel xejn wieħed irid ikun jaf xi jfisser il-kliem “Immakulata Kunċizzjoni”. L-Insara jemmnu li kull bniedem li jitwieled iġorr miegħu il-marka tad-dnub li kienu wettqu Adam u Eva u għalhekk ikun jeħtieġ it-tindif minn din il-marka permezz tal-magħmudija. Marija, dik li welldet lil Ġesù kienet meħlusa minn din il-marka jew aħjar tebgħa – Immakulata dak li tfisser: bla tebgħa, perfett. Kunċizzjoni huwa l-frott tal-att tat-tnissil; il-prodott ta’ konċepiment, mela l-kliem “Immakulata Kunċizzjoni” għandu mnejn jidher tqil imma ifisser biss li Marija kienet imnissla mingħajr id-dnub tan-nisel.

Dan it-twemmin ilu fil-Knisja Kattolika sa mill-ewwel żminijiet tal-Knisja iżda kien il-Papa Piju IX li nhar il-festa tal-Kunċizzjoni tas-sena 1854 ħareġ il-bolla bl-isem Ineffabilis Deus fejn iddikjara bħala domma ta’ fidi dan it-twemmin antik. Fl-1858 ġewwa Lourdes fi Franza, iċ-ċkejkna Bernardette Soubirous bdiet tgħid li qed tara Sinjura sabiħa li meta staqsietha min hi weġbitha li hi l-Immakulata Kunċizzjoni.

F’pajjiżna

Il-qima lejn Marija taħt dan it-titlu huwa mifrux sewwa. Biss biss insibu l-parroċċa ta’ Bormla li ilha mwaqqfa sa mill-1586, għandha bħala patruna lill-Kunċizzjoni. Parroċċa Maltija oħra li hija ddedikata lill-Immakultata hija dik tal-Ħamrun. Din hija parroċċa relattivament ġdida u proprju din is-sena qed tiċċelebra l-ħamsin sena mit-twaqqif tagħha. Interessanti wkoll ngħidu li l-Imsida li saret parroċċa fl-1867 kienet tinqeda bil-knisja tal-Kunċizzjoni li hemm fil-lokal sakemm tlestiet il-knisja parrokkjali li naraw illum. Din il-kappella hija speċjali għax għandha parti għar u parti minbnija. Ġewwa Għawdex il-parroċċa tal-Qala hija ddedikata lill-Kunċizzjoni u lil San Ġużepp u hemmhekk insibu s-santwarju famuż tal-Kunċizzjoni li fl-1688 sar parroċċa biex jaqdi lin nies ta’ din ix-xaqliba tal-gżira Għawdxina għalkemm il-Qala bħala parroċċa twaqqfet fl-1872. Tajjeb isemmi li f’Ħondoq ir-Rummien, li jagħmel mal-Qala, hemm kappella oħra antika ddedikata lill-Immakulata, magħrufa bħala “Tal-Blat”.

Il-kappella ta' Wied Gerżuma 

Madwar Malta nsibu għadd ta’ kappelli oħra taħt il-patroċinju ta’ Marija mnissla bla tebgħa. F’Birżebbuġa (Bengħajsa), Ħal Lija, in-Naxxar, San Ġiljan, San Pawl il-Baħar (Wied Qannotta), Ħaż-Żebbuġ u fiż-Żurrieq (in-Nigret) insibu knejjes antiki taħt it-titlu tal-Kunċiżżjoni. Dik li kulħadd isejjaħ “Ta’ Sarrija” fil-Furjana hija wkoll tal-Kunċizzjoni. Fil-Mosta (limiti ta’ Ta’ Qali) hemm kappella tal-Kunċizzjoni li mhix antika imma din inbniet għax l-oħra ta’ qabilha, li wkoll kellha l-istess titular, waqgħet fil-gwerra. Kappella oħra b’dan it-titlu mhux wisq antika nsibuha fl-Aħrax tal-Mellieħa. Fis-seminarju ta’ Għawdex insibu wkoll li l-kappella tiegħu hija ddedikata lill-Kunċizzjoni. Fir-Rabat ta’ Malta insibu l-Kunċizzjoni magħrufa bħala tas-Settifika, oħra bit-titlu tal-Kunċizzjoni u San Anton Abbati fl-inħawi tal-Għammieri u dik fl-inħawi ta’ Wied Ġerżuma. Dwar din l-aħħar kappella tajjeb ngħidu li din tat l-isem popolari lil dik ix-xaqliba. Bosta Maltin isejħu lil dan ir-raħal ċkejken qrib il-Baħrija, li bħala parroċċa kif ukoll bħala konfini jagħmel mar-Rabat, bħala l-Kunċizzjoni.

Is-Seftura u s-Sinjura

Dwar dan il-jum hemm ukoll marbuta taqbila qasira dwar jekk ikunx bnazzi jew maltemp fit-8 ta’ Diċembru. It-taqbila hija din: Jekk toħroġ is-seftura toħroġ is-sinjura. Biex infissru din it-taqbila rridu ngħidu li “Seftura” qed tirreferi għal San Katarina u “Sinjura” għall-Kunċizzjoni. Sa xi snin ilu, nikkalkula sa xi għoxrin sena ilu, il-festa ta’ Santa Katarina taż-Żejtun ma kinitx issir bħal-lum fis-sajf imma kienet issir fil-25 ta’ Novembru, fil-festa liturġika tagħha. Novembru jaf jagħmel bnazzi u jaf juri snienu wkoll. Il-Bormliżi kienu jgħidu li jekk fil-festa ta’ Santa Katarina ma tagħmilx xita allura lanqas f’tagħhom ma tagħmel, jekk toħroġ Santa Katarina toħroġ il-Kunċizzjoni wkoll. Ma fiha l-ebda bażi xjentifika din il-ħaġa, biss ġieli seħħ sewwasew kif tgħid it-taqbilau ġieli marret żmerċ ukoll!

L-aħħar pass għall-Milied

Il-ġulbiena 

Hemm id-drawwa li bħal-lum jinżergħu l-ġulbiena u l-qamħ għall-Milied. Jekk tħalli għal aktar tard ma jistax ikollok ġulbiena u qamħ sbieħ ħdejn il-bambin tal-Milied. Illum bosta jiżirgħuhom qabel u ovvjament ma jistennewx sa lejlet il-Milied biex joħorġuhom mid-dlam.

La jgħaddi jum il-Kunċizzjoni bosta jibdew jarmaw għall-Milied ukoll. Din id-drawwa ma hijiex tagħna l-Maltin biss anzi nista’ ngħid li aħna tlifniha għax sirna narmaw xahar qabel il-Milied, f’Santa Katarina flok fil-Kunċizzjoni. It-Taljani għadhom iżommu din id-draww fil-parti l-kbira taghom u jarmaw djarhom għall-festi tal-Milied jew fil-Kunċizzjoni jew l-għada. Hu x’inhu ladarba tgħaddi l-festa tal-Kunċizzjoni jibda jinħass aktar l-ispirtu tal-Milied u issa wkoll nibdew nitrekknu aktar għax ix-xitwa riesqa, u din is-sena diġà bdiet turina li qegħda wara l-bieb.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'InNazzjon -  8 ta' Diċembru 2018

Vjola

Nassumi li dawk li marru l-quddies ilbieraħ filgħaxija jew dalgħodu intebbħu li l-kulur li bih qaddes is-saċerdot huwa differenti minn dak li kien il-ġimgħa li għaddiet. Mil-lum il-kulur liturġiku huwa l-vjola. Spiss insib min jistaqsini u jgħidli: Imma x’sens għandhom il-kuluri fil-liturġija?. Illum sejjer ngħid biss xi ħaġa dwar il-lewn vjola jew aħjar dwar wieħed miż-żminijiet li fih jintuża.

L-ewwel tas-sena

Is-sena liturġika, jiġifieri s-sena li fuqha timxi l-Knisja ma hijiex l-istess bħal dik tal-kalendarju. Is-sena tal-Knisja ma tibdiex fl-ewwel ta’ Jannar u tintemm fil-wieħed u tletin ta’ Diċembru imma tibda bl-ewwel Ħadd tal-Avvent u tispiċċa fil-ġimgħa ta’ wara s-solennità ta’ Kristu Re. Mela allura illum tajna bidu għal sena liturġika oħra, illum huwa l-ewwel tas-sena liturġika. Il-bidu ta’ kull sena liturġika jkun immarkat bi żmien l-Avvent, iż-żmien li jwassal għall-Milied, iż-żmien li l-kulur liturġiku jkun il-vjola.

Min ġej

Il-kelma “avvent” ġejja mil-Latin “adventus” li hija t-traduzzjoni tal-kelma Griega “parousia” li tfisser miġja, imma filwaqt li bil-kelma avvent nifhmu l-miġja ta’ Ġesù fid-dinja bħala tarbija fl-għar ta’ Betlem, bil-kelma parusija nifhmu t-tieni miġja ta’ Ġesù bħala Sultan tas-sema u l-art fi tmiem id-dinja. Mela l-avvent huwa żmien it-tħejjija għat-twelid ta’ Kristu.

Kull twelid ta’ tarbija jitlob tħejjija. Tkellmu ma’ dawk li qed jistennew tarbija u jgħidulek kemm preparamenti hemm f’dak iż-żmien. Minkejja li fil-Milied aħna niftakru fit-twelid ta’ Kristu u mhux sejjer jerġa’ jitwieled fiżikament fid-dinja, madanakollu l-Knisja tistedinna biex inħejju għat-tifkira ta’ din il-miġja. Huwa għalhekk li l-bidu tas-sena liturġika jibda bi żmien ta’ tħejjija u stennija, jibda bl-avvent.

Tħejjija

Il-mixja tal-fidi ta’ kull wieħed u waħda minna għandha tixxebbaħ mal-ħajja normali tagħna. Bosta ħwejjeġ li nagħmlu aħna l-bnedmin, nagħmluhom wara li nkunu lestejna ruħna għalihom, wara li nkunu ħdimna għalihom, wara li nkunu preparajna, wara li nkunu stennejna.

Pittur ma jlestix opra tal-arti f’nifs, imma l-ewwel jaħseb, imbagħad jifrex it-tila, jħażżeż bil-lapes dak li jkollu f’moħħu u mbagħad jibda jagħti ħajja bl-ilwien fuq it-tila sakemm ilesti dak li jkollu jagħmel. Hemm perkors mill-bidu sal-aħħar ta’ dan l-att. L-istess mara li tibda ssajjar għall-familja; tixtri l-ingredjenti, tnaddaf il-ħaxix, tqattgħu, titfa’ fil-borma, tixgħel il-gass u tistenna l-borma ssir. Dawn huma żewġ eżempji prattiċi li juruna kemm f’ħajjitna bosta attivitajiet li nagħmlu rridu nħejju għalihom. U xi kultant issib min jgħidlek li aktar iddum issajjar milli ddum tiekol u dan ir-raġunament jista’ jintuża għal kull sitwazzjoni, imma l-ikel jiġi tajjeb għax ikun imsajjar u ħa t-temp tat-tħejjija tiegħu, pittura ssir kapolavur għax ikun hemm żmien ta’ ħidma u ħsieb fuqha.

L-istess qabel iż-żmien tal-Milied, tajjeb li jkun hemm tħejjija xierqa. Issa waqt it-tħejjija hemm is-sens ta’ stennija, ta’ sabar u forsi anke xi ftit ta’ tbatija. Qabel ma jkollok il-prodott finali f’idejk ma tkunx taf mija fil-mija jekk hux ser ikun eżatt bħal dak li tkun pinġejt ġewwa moħħok. Imma kieku ma jkunx hemm dan il-perjodu żgur li fl-aħħar ma jkunx hemm prodott tajjeb.

Vjola

Il-lewn li tuża l-Knisja f’dawn l-erba’ Ħdud tal-avvent iffakkarna li għadna mhux fil-festa imma fit-tħejjija għaliha, għadna qegħdin nistennew. Il-vjola billi ma huwiex kulur festiv jurina li għadna qegħdin fit-triq, għadna ma wasalniex imma resqin.

Għalhekk tajjeb nitħejjew għall-miġja li ġejja. Tajjeb niftakru li meta ħaġa tistenniha bil-ħerqa u tlesti għaliha, meta tasal aktar tifraħ biha. Dan huwa l-avvent, dan huwa li jfisser il-kulur vjola fil-knejjes f’dawn il-ġimgħat.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'Il-Mument - 2 ta' Diċembru 2018