Ir-Rużarju

Niftakar lill-bużnanna tiegħi issejjaħ ix-xhur skont xi qaddis jew devozzjoni. Għaliha u għal bosta oħrajn ix-xahar ta’ Ottubru kien iddedikat lir-Rużarju. Interessanti wieħed ikun jaf kif evolviet din it-talba.

Bla dubju ta’ xejn waħda mill-aktar talbiet Marjani popolari hija t-talba tar-rużarju. Bosta ngħiduh kuljum imma forsi ftit li xejn nafu l-istorja tiegħu.

Hemm diversi fehmiet dwar l-istorja tar-Rużarju. L-oriġini eżatta tar-Rużarju bħala talb ma huwa ċar xejn u dan huwa suġġett għal dibattitu fost l-istudjużi. Fil-Kristjaneżmu l-użu ta’ ħbula bl-għoqod biex jgħinu lil dak li jkun jitlob imur lura għall-irħieb tad-deżert fis-seklu tlieta u fil-bidu tar-raba’ seklu. Dan l-apparati tal-għadd kienu jintuża fil-monakiżmu Kristjan għat-talb bħat-Talba ta’ Ġesù. It-Talba ta’ Ġesù hija din: Mulej Ġesù Kristu Iben ta’ Alla jkollok Ħniena minni jiena midneb.  Wara l-Ewwel Konċilju ta’ Efesu li sar fl-431 beda jiżdied it-talb Marjan. Skont xi tradizzjonijiet Kattoliċi, ir-Rużarju kien mogħti lil San Duminku f’dehra tal-Madonna li kellu.

Il-meditazzjoni waqt ir-reċitar tas-Sliema u l-Qaddisa, jew kif tafhom id-dinja kollha l-Ave Maria, kien attribwit lil Duminku tal-Prussja, raħeb jew monaku Ċertożin li fl- 1458 kiteb ktieb bl-isem Liber Experientiae  imma li huwa kien isejjaħ Vita Christi Rosarium (Il-Ħajja tar-Rużarju ta’ Kristu). Iżda fl-1977, it-Teologu minn Trier Andreas Heinz skopra Vita Christi Rosarium ieħor bid-data 1300, għalhekk huwa jinsisti li l-oriġini tar-Rużarju kif nafuh illum tmur lura għall-inqas għal dak iż-żmien. Dan ma jfissirx li r-Rużarju beda dik is-sena, ifisser li dik is-sena r-Rużarju kien diġà stabbilit. San Duminkun ta’ Gużman kien ilu madwar 80 sena mejjet għalhekk jista’ jkun li it-tradizzjoni li tgħid li dan il-qaddis ingħata r-Rużarju hija minnha.

Ftit storja

Talb biż-żibeġ bħar-rużarju għandu mnejn beda mil-lajċi biex jimitaw l-irħieb Insara. Dawn l-irħieb waqt il-Liturġija tas-Sigħat kienu jitolbu l-150 Salm kuljum. Peress li ħafna mil-lajċi u anke frajiet fil-monasteri ftit li xejn kienu jafu jaqraw, biddlu l-150 salm ma’ 150 Missierna  jew kif jafha kulħadd: Pater Noster. Huma kienu jużaw qafla bl-għoqod fuqha biex iżommu l-għadd preċiż ta’ Pater Noster li jgħidu.

Skont tradizzjoni Dumnikana, fl-1208 ir-Rużarju ġie mogħti lil San Duminku f’dehra mill-Verġni Marija fil-knisja ta’ Prouille. Din id-dehra Marjana ngħatat l-isem tal-Madonna tar-Rużarju. Fis-seklu XVI il-Beatu Alan de Rupe, saċerdot u teologu Dumnikan, jingħad li kellu dehra mingħand Ġesù dwar l-urġenza li r-Rużarju jerġa’ jiddaħħal bħala forma ta’ talb. Il-Beatu Alan qal ukoll li kien irċieva l-“15-il Wegħda” tal-Omm Imqaddsa. Qabel mewtu li seħħet fit-8 ta’ Settembru 1475, huwa reġa’ xerred ir-Rużarju f’ħafna pajjiżi u waqqaf ħafna fratellanzi tar-Rużarju. Minkejja l-popolarità tal-istorja tal-Beatu Alan dwar l-oriġini tar-rużarju, qatt ma nstabet xi evidenza storika li torbot lil San Duminku mar-Rużarju. L-istorja tad-devozzjoni ta’ San Duminku lejn ir-Rużarju u dehra tal-Madonna tar-Rużarju ma tidher fl-ebda dokument tal-Knisja jew tal-Ordni Dumnikan qabel il-kitbiet tal-Beatu Alan, li nkitbu madwar 300 sena wara.

Żvilupp storiku

Sas-seklu sebgħa t-talb lil Marija kien qed isir aktar komuni. L-ewwel talba magħrufa lil Marija hija s-Sub tuum praesidium, li bil-Malti tiġi hekk: Omm qaddisa tal-kbir Alla, taħt il-mant tiegħek nistkennu, tirruftax it-talb minn tagħna, waqt li lilek aħna ntennu. Fil-bżonn kbir li fih ninsabu, mill-periklu int ħarisna, bit-talb tiegħek int qaddisna. Magħna kun dejjem pjetuża, Verġni mbierka u Glorjuża. L-ewwel forma tas-Sub tuum praesidium tinstab fil-liturġija Ortodossa Kopta u kopja tagħha bil-Grieg tmur lura għal madwar is-sena 250 wara Kristu.

Matul il-Medjuevu aktarx li kemm il-Pater Noster kif ukoll l-Ave Maria kienu jingħadu biż-żibeġ. Fis-seklu XIII f’Pariġi, kienu jeżistu erba’ ħwienet tax-xogħol li kienu jsenslu l-kuruni biż-żibeġ. Dawn kienu jissejħu paternosteri, isem li ġej mit-talba tal-Missierna bil-Latin, Pater Noster.

Kittieb li ktieb il-ħajja ta’ San Ajbertu ta’ Krespin, raħeb Benedittin li miet fl-1140, qal li dan il-qaddis kien ta’ kuljum jgħid 150 Sliema u Qaddisa, 100 minnhom għarkupptejh u 50 minnhom mindud għal tulu fl-art. San Luwiġi Re ta’ Franza li miet fl-1270 jingħad li ta’ kull filgħaxija kien jinżel 50 darba għarkupptejh u kull darba li jqum kien jgħid Sliema u Qaddisa bil-mod. Fis-seklu 12, ir-regola tal-Ankoriti Ingliżi (gruppi ta’ lajċi li kienu jħallu d-dinja biex jgħidu ħajja solitarja ta’ talb u meditazzjoni), speċifikat kif il-ħamsin Ave Marija kellhom jinqasmu f’ħames deċennji jew posti ta’ għaxar Ave Marijiet kull waħda. Bil-mod il-mod, l-Ave Maria ħadet post il-Missierna li kienu jingħadu fil-bidu, iżda qabel kull għaxar Sliema u Qaddisa tingħad Missierna. Issa r-rużarju sar jirrifletti aktar l-istruttura tal-Uffiċju Divin monastiku.

Billi hemm aktar wieħed x’jgħid dwar din it-talba, illum nieqfu hawn u nkomplu ngħidu aktar il-ġimgħa d-dieħla.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 8 ta' Ottubru 2022