Firenze

Żgur li lkoll kemm aħna smajna bil-belt ta’ Firenze u nemmen li bosta minna żaruha wkoll. Firenze hija belt fl-Italja Ċentrali u l-belt kapitali tar-reġjun tat-Toskana u fil-fatt hija l-aktar belt popolata fit-Toskana, bi kważi erba’ mitt elf abitant. Din il-belt sabiħa kienet ċentru ta’ kummerċ u ta’ finanzi fil-Medju Evu u għalhekk kienet waħda mill-ibliet l-aktar sinjuri ta' dik l-era. Huwa meqjus minn ħafna akkademiċi li hawn kien il-post fejn twieled ir-Rinaxximent u bis-saħħa ta’ dan hawn sar ċentru artistiku, kulturali, kummerċjali, politiku, ekonomiku u finanzjarju ewlieni. L-istorja politika mqallba tagħha tinkludi perjodi ta’ ħakma mill-familja qawwija Mediċi u bosta rivoluzzjonijiet reliġjużi u repubblikani. Il-Id-djalett Fjorentin jifforma l-bażi tat-Taljan Standard u sar il-lingwa tal-kultura madwar l-Italja minħabba l-prestiġju tal-kapolavuri ta' kittieba kbar bħal Dante Alighieri, Francesco Petrarca, Giovanni Boccaccio, Niccolò Machiavelli u Francesco Guicciardini.

Isem

Hemm għadd ta’ teoriji dwar l-oriġini tal-isem Latin Florentia li minnu ġej l-isem ta’ Firenze. Insibu leġġenda li tattribwixxi l-oriġini tal-isem Florentia lil Florio li kien suldat li kien ġie maqtul fil-post fejn illum insibu din il-belt Hemm xi wħud li jsostnu li l-isen ta’ din il-belt Toskana huwa marbut ma’ kelma Latina għall-fjuri, li minnhom insibu ħafna fiż-żona. Jista’ jkun ukoll li l-isem ġej mill-alla Rumana tal-ward imsejħa Flora u li għaliha kienet issir il-festa msejħa Floralia. Imbagħad hemm min isostni li Florentia ġej minn tislima li kienet tingħad bħala xewqa ta’ riżq u xorti tajba. Hu x’inhu illum kulħadd isejjaħ lil din il-belt tal-arti Firenze u ħadd ma jħabbel rasu minn fejn ġie sewwasew l-isem.

Storja

Firenze twieledt bħala belt Rumana fis-sena 59 qabel Kristu u aktar tard, wara perjodu twil bħala komun medjevali li matulu fjorixxa l-kummerċ bankarju, kienet il-post fejn twieled ir-Rinaxximent Taljan. Kemm fil-qasam politiku, fil-qasam ekonomiku kif ukoll fil-qasam politiku, Firenze kienet waħda mill-ibliet l-aktar importanti fl-Ewropa u fid-dinja mis-seklu XIV sas-seklu XVI.

Għal bosta sekli Firenze kellha storja mqallba ta' ħakmiet fejn il-popolazzjoni tal-belt niżlet għal madwar elf ruħ. Il-paċi reġgħet lura taħt il-ħakma tal-Lombardi fis-seklu VI u għalhekk il-popolazzjoni reġgħet bdiet tikber u l-kummerċ żdied bil-bosta. Id-Duka Ugo għażel Firenze bħala residenza tiegħu minflok Lucca madwar 1000 AD. L- Età tad-Deheb tal-arti Fjorentina bdiet madwar dan iż-żmien. Fl-1100, Firenze kienet "komun", jiġifieri belt-stat. Ir-riżorsa primarja tal-belt kienet ix -xmara Arno li tagħti aċċess għall-baħar Mediterran, allura għall-kummerċ internazzjonali. Dan għen ħafna fit-tkabbir ta' komunità li fosthom kien ehmm ħafna negozjanti. Fl-eqqel tat-tkabbir tal-belt, madwar l-1325, il-popolazzjoni urbana setgħet kienet ta’ madwar mija u għoxrin elf ruħ, u l-popolazzjoni rurali madwar il-belt kienet probabbilment qrib it-tliet mitt elf. Il-pesta tal-1348 naqqset din il-popolazzjoni b'aktar minn nofs.

It-Toskana saret reġjun tar-Renju tal-Italja fl-1861 u Firenze ħadet post Turin bħala l-kapitali tal-Italja fl-1865. Fl-1871 Ruma saret il-belt kapitali Taljana u ħadet post Firenze. Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, il-belt kienet okkupata mill-Ġermaniżi għal sena bejn l-1943 u l-1944.

Illum

It-turiżmu huwa bla dubju l-aktar importanti mill-industriji kollha li nsibu ġewwa Firenze u l-biċċa l-kbira tal-ekonomija Fjorentina tiddependi fuq il-flus iġġenerati minn turisti internazzjonali u studenti li jistudjaw fil-belt. Sa qabel l-imxija tal-Covid-19, it-turiżmu f’din il-belt kien jiġġenera madwar żewġ biljun ewro u nofs fis-sena. Il-pandemija għamlet tagħha wkoll f’Firenze biss illum it-turiżmu reġa qiegħed jirpillja. Dan bir-raġun għax Firenze għandha l-akbar konċentrazzjoni ta’ arti, fi proporzjon mad-daqs tagħha, fid-dinja.

X’tara

Kull pass li wieħed jgaħmel f’din il-belt jista’ jilmaħ l-arti. Jekk wieħed jasal fil-ferrovija dlonk isisb tistennieh il-knisja sabiħa ta’ Santa Maria Novella. Tiftakruha id-diska ta’ Pupo li ġġib dan l-isem ukoll? Dan aħleix l-istazzjon jinsab sewwasdw wara din il-knisja u jġib l-istess isem. Intant, wieħed għandu jżur id-duomo u jara il-battisteru ta’ quddiemu. Ma jistax jonqos li wieħed jimxi sa Piazza Signoria u jekk wieħed ikollu ħin u jkun dilettant tal-arti jista’ jżuril-Galleria dell’Accademia kif ukoll il-Galleria degli Uffizi. A min iżur ukoll il-knisja msejħa Santa Croce fejn hemm l-oqbra ta’ Michelangelo, Galileo u Machiavelli fost oħrajn.

Għal ħin l-ikel

Firenze toffri wkoll il-kċina tagħha. L-ikel tradizzjonali ta’ hawn ivarja minn dak tal-bdiewa sa ikel għani. Jiġi servut ħafna laħam u platt speċjali huwa l-kirxa. Meta niġu għall-inbid, popolari ħafna hawnhekk huwa l-Chianti. Ir- reġjun Chianti jinsab eżatt fin-nofsinhar tal-belt ta’ Firenze u għalhekk dan l-inbid huwa mfittex sew f’dan il-post.

Illum rajna ftit, anxi ftit ħafna minn dak li wieħd jista’ jsib fil-belt meraviljuża ta’ Firenxe, il-belt tal-arti, il-belt tal-artisti, il-belt ta’ kulħadd

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 15 ta' April 2023