Hookham Frere

Ġewwa Tal-Pietà, fix-xaqliba ta’ Gwardamanġa, hemm triq li jisimha Hookham Frere. Din it-triq tinsab sewwasew paralela ma’ Triq San Luqa, dik it-triq dritta dritta li twassal sa quddiem l-isptar San Luqa. Nistqarr magħkom li sa ftit ilu ftit li xejn kont nagħti kaz minn fejn kien ġej dan l-isem. Kont nimmaġina li hu xi persuna Franċiża li kellha xi rabtiet ma’ Malta, imma dan l-aħħar il-kurżità għelbitni u fittixt dwar dan il-bniedem. Indunajt kemm dak il-ftit li kont nimmaġina dwaru kien żbaljat.

Min kien?

John Hookham Frere twieled Londra nhar il 21 ta’ Mejju tas-sena 1769. Missieru, John Frere kien membru ta’ familja ta’ Suffolk li kien kien ħa l-edukazzjoni tiegħu f’Caius College ġewwa Cambridge. Hu sar Second Wrangler, jiġifieri temm l-istudji tiegħu bl-ogħla unuri, fl-1763. Ommu, Jane, keinet bint John Hookham, negozjant għani ta’ Londra u  kienet persuna ta’ kultura li ħalliet xi kitbet kif ukoll xi poeżiji.

Iċ-ċkejken Frere intbagħat biex jistudja ġewwa Eton College fl-1785, u hemm sar jaf, anzi sar ħabib ma’ George Canning li lejn tmiem ħajtu, fl-1827, kien laħaq Prim Ministru tar-Renju Unit. Din il-ħbiberija affettwat bil-kbir il-ħajja ta’ Frere. Minn Eton huwa mar fil-kulleġġ ta’ Cambridge fejn gradwa fl-1792 u fl-1795. Wara li temm l-istudji tiegħu huwa daħal fis-servizz pubbliku fl-uffiċċju tal-affarijiet barrani taħt Lord Grenville. Mill-1796 sal-1802 insibuh ukoll bħala Membru tal-Parlament.

Frere sar membru tal-Privy Council, dak il-korp ta’ konsulenti tal-Monarka Brittanika, fl-1805. Fl-1807 ġie mibgħut bħala diplomatiku fil-belt ta’ Berlin fil-Ġermanja iżda l-missjoni ġiet abbandunata u Frere ġie mibgħut Spanja fl-1808, dejjem fejn għandha x’taqsam id-diplomazija. Meta Napuljun beda javvanza fuq Madrid, il-ħajja fi Spanja saret iebsa u għamlet il-missjoni tiegħu diffiċli. Wara li rrifjuta li jmur San Pietruburgu, ir-Russja, bħala ambaxxatur, intemmet il-ħajja pubblika tiegħu.

F’pajjiżna

Fl-1816, huwa żżewweġ lil Elizabeth Jemima Hay, dowager Kontessa ta' Erroll. Fl-1820, minħabba problemi ta’ saħħa li kellha martu ġew flimkien jgħixu Malta, fejn baqgħu għall-kumplament ta' ħajjithom. Għall-ewwel huwa kien joqgħod ġewwa l-Belt Valletta biss ftit wara huwa mar joqgħod Tal-Pietà, f’dar jew aħjar villa li wara bdiet iġġib ismu, jew aħjar kunjomu, proprju Villa Frere. Meta rtira għal kollox huwa baqa’ attiv ħafna u ddedika ruħu għal-letteratura kif ukoll studja l-awturi Griegi favoriti tiegħu u tgħallem l-Ebrajk u l-Malti.

Huwa sar ħabib ta’ bosta Maltin u billi Malta kienet kolonja Ngliża, ma jistax jonqos li kellu bosta ħbieb tal-istess nazzjonalità tiegħu. Ta’ min jgħid ukoll li Frere kien ħabib kbir ta’ Mikiel Anton Vassalli, meqjus bħala wieħed mill-missirijiet tal-ilsien Malti. Dan, flimkien ma’ mistednin distinti oħra, kien viżitatur regolari ta’ Villa Frere u l-ġonna tagħha.

Villa Frere

Villa Frere

Id-dar ta’ dan l-istudjuż, politiku, poeta u diplomatiku Ingliż  kienet għandu b’ċens għal disgħa u disgħin sena li meta għaddew il-gvern ħa biċċa kbira minnha biex jinbena l-Isptar San Luqa. Aktar tnaqqis mill-ġonna sbieħ ta’ din il-villa sar meta nbniet l-iskola tal-gvern u biex tkompli tkabbar il-ferita, aktar spazju ġie mnaqqas meta nbena l-post fejn ikun jista’ jinżel il-ħelikopter ħdejn l-isptar li sa ftit snin ilu kien l-isptar prinċipali ta’ pajjiżna. F’Ġunju 2013 grupp ta’ voluntiera iffurmaw l-għaqda li ġġib l-isem ta’ Friends of Villa Frere, bl-intenzjoni waħdanija li jsalvaw u jirrestawraw dak li fadal minn din il-patrimonju grandjuż. Ikollna ngħidu li mill-villa u l-ġonna oriġinali kien fadal biss terz! X’ħasra! Min jaf kemm intilef patrimonju! Fis-sena 2020 din il-villa ġiet skedata u l-ġonna tagħha ġew iddikkjarati bħala monument nazzjonali tal-ewwel grad. Il-biċċa l-kbira tal-proprjetà nistgħu ngħidu li hija waħda mill-aqwa eżempji tal-arkitettura Ingliża Neoklassika tas-seklu tmintax li nitsgħu nsibu f’Malta.

Triq Hookham Frere

It-triq li ġġib isem dan il-bniedem ma nistgħux ngħidu li fiha xi storja partikolari, biss tajjeb insemmu li fil-qrib kien hemm bosta djar li kienu r-residenza ta’ uffiċċjali għolja tas-servizzi Brittaniċi. Ma rridux ninsew li kantuniera ma’ din it-triq insibu Villa Gwardamangia, fejn kienet tgħix ir-Reġina Eliżabetta II qabel telgħet fuq it-tron. Minħabba dan il-fatt f’din it-triq konna nsibu tennis courts li kienu jaqdu lil dawn l-Ingliżi.

Fatt interessanti ieħor hu li l-patrijiet Dumnikani fetħu dar f’din it-triq fl-1945. Fl-1952  bit-tħabrik tal-provinċjal Dumnikan ta’ Malta ta’ dak iż-żmien, P. Esmond Klimeck, bnew is-Santwarju tal-Madonna ta’ Fatima u l-kunvent li jmiss miegħu. Illum għadna nsibu rħama li tfakkar fejn għexu l-ewwel patrijiet f’dan il-lokal.

Tajjeb li fl-aħħar nett ngħidu li John Hookham Frere miet fis-7 ta' Jannar 1846 ġewwa Villa Frere u jinsab midfun fiċ-ċimiterju li nsibu fis-swar faċċata ta’ Villa Frere.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 29 ta' April 2023