Kapitali tal-Kultura

Min minna ma jafx li ftit jiem oħra, il-belt kapitali tagħna sejra tkun il-belt kapitali Ewropea tal-kutura? Il-preparamenti għal din l-okkażjoni speċjali ilhom li bdew is-snin biex issa kollox lest ħalli l-belt li nbniet mill-Kavallieri ta’ San Ġwann biex tkun fortizza għal pajjiżna, tiftaħ bwieba biex tkun għal sena sħiħa belt ta’ kultura, arti, mużika u kull xorta ta’ attivitajiet kulturali oħra. Il-Belt Valletta sejra tkun il-vetrina kulturali tal-Ewropa, mhux ta’ Malta biss, iżda tal-Ewropa kollha.

Frak ta’ storja

Għandna mnejn nistaqsu kif bdiet dil-ħaġa li tintgħażel belt, jew aktar biex għal tnax-il xahar tissejjaħ Kapitali Ewropea tal-Kultura? Nibdew biex ngħidu li din hija formalità fi ħdan l-Unjoni Ewripeja u għalhekk belt kapitali Ewropea trid tkun belt ta’ stat membru tal-Unjoni.

Il-ħsieb ta’ dan kollu kien ta’  Melina Mercouri, ministru tal-kultura tal-Greċja. Hija sabet l-appoġġ tal-politiku Franċiż Jack Lang li flimkien ħolmu b’din l-idea u emmnu li l-kultura tista’ tqarreb lill-Ewropej aktar lejn xulxin. Fl-1985 il-belt ta’ Ateni fil-Greċja kienet iddikkjarata bħala l-belt Ewropea tal-kultura.  Matul il-presidenza Ġermaniża tal-Unjoni Ewropea, fl-1999, l-isem ma baqax belt kulturali Ewropea imma sar Kapitali tal-Kultura Ewropea. Dan ta aktar qawwa lil din is-sena.

Kurżitajiet

Hemm bosta kurżitajiet dwar dan l-avveniment. Ħalli naraw xi ftit minnhom. Fl-1988 il-belt kulturali Ewropea kienet Berlin. Issa rridu niftakru li sa dak iż-żmien Berlin kienet tagħmel parti minn żewġ stati; il-Ġermanja tal-Lvant u l-Ġermanja tal-Punent. Minkejja li kien hemm il-ħajt li jifred din il-belt, xorta waħda l-Unjoni Ewropea għażlet lil Berlin sħiħa bħala belt kulturali. Din kienet l-unika darba fejn il-belt kulturali Ewropea kienet tagħmel parti minn żewġ stati differenti.

Is-sena 2000 rat xejn anqas minn disa’ bliet bħala kapitali Ewropej tal-Kultura. Dawn kienu: Avignon fi Franza, Bergen fin-Norveġja, Bologna l-Italja, Brussell fil-Belġju, Helsinki fil-Finlandja, Praga fil-Repubblika Ċeka, Varsavja fil-Polonja, Reykjavík ġewwa l-Iżlanda u Santiago de Compostela fi Spanja. Hawn wieħed jinnota li tlett ibliet; Reykjavík , Praga u Varsavja, ma kinux bliet ta’ pajjiżi membri fl-Unjoni Ewropea. Din kienet eċċezzjoni li saret għaliex dawn il-pajjiżi kienu applikaw biex isiru membri tal-Unjoni,  u fil-fatt Il-Polonja u r-Repubblika Ċeka daħlu ma’ Malta fl-1 ta’ Mejju tas-sena 2004. Minn dik is-sena ’l quddiem saret komuni li jkunu żewġt ibliet jew tlieta bħala kapitali kulturali Ewropej. Fl-2010 kellna l-bliet ta’ Essen fil-Ġermanja, dik ta’ Istambul fit-Turkija u Pécs fl-Ungerija. Hawn nerġgħu naraw belt oħra ta’ pajjiż barra mill-Unjoni Ewropea, iżda billi t-Turkija bdiet in-negozjati għal sħubija fl-Unjoni Ewropea fl-2005, taw din l-opportunità lil Istambul ukoll.

Kurżità oħra hija fl-2023 kellha tkun belt fir-Renju Unit li jkollu waħda mill-kapitali kulturali Ewropea iżda billi fl-2019, jiġi fis-seħħ il-Brexit, dan il-post issa jittieħed minn xi pajjiż ieħor. Il-bliet Ingliżi kandidati għall-dan it-titlu kienu: Dundee, Leeds, Milton Keynes u Nottingham. Magħhom kienu qed jiġu kkunsidrati l-ibliet Irlandiżi ta’ Belfast, Derry u Strabane.

Is-sena d-dieħla il-Belt Valletta sejra ġġorr dan it-tilu presiġjuż, imma hemm belt oħra li se tkun ukoll kapitali bħalha. Din sejra tkun Leeuwarden Fryslân ġewwa n-Netherlands. Kurżità oħra hija li Malta hija wkoll mistennija li jerġa’ jkollha kapitali kulturali Ewropoeja oħra fis-sena 2031. Fadal hux? Imma jasal ukoll. Min jaf liema post f’Malta, jew Għawdex ser ikollu dan it-titlu dik is-sena?

Tafu liema bliet kienu kapitali kulturali din is-sena? Kienu Aarhus fid-Danimarka u Paphos f’Ċipru.

Valletta

Dalwaqt il-belt kapitali tagħna sejra, biex ngħid hekk, tiġi msellfa għal sena lill-Ewropa kollha. Beltna sejra tkun il-vetrina tal-kultura tagħna, sejra turi dak li aħna tassew, dak li jferrħana, dak li kapaċi nagħmlu, dak li għandna x’noffru. Dan jingħaqad ma’ bosta attivitajiet kulturali oħrajn minn artisti barranin.

Attività unika li qatt ma rajna bħalha u niddubita jekk qattx għad naraw bħalha hija dik li l-erba’ festi Beltin, jiġifieri San Duminku, San Pawl, Santu Wistin u l-Madonna tal-Karmnu sejrin jingħaqdu flimkien f’festa waħda. Dan dlonk ifakkarna kemm il-kultura tagħna hija unika, marbuta mal-Knisja u mat-twemmin. Dan jiftħilna għajnejna biex nibżgħu għal dak li għandna għax huwa uniku u ħaddieħor ma għandux bħalu, ħaddieħor jiġi f’pajjiżna biex jarah.  Din hija attività, waħda mill-ħafna li hemm programmati, imma forsi waħda mill-aktar li sejra tattira nies. Madanakollu xorta tajjeb li napprofittaw irwieħna minn din is-sena biex ingawdu l-kultura tagħna kif  ukoll kulturi oħrajn. Sejrin ikollna opportunitajiet biex ingawduhom, ejjew ma nibqgħux indiffetenti, ejjew nikbru fil-kultura grazzi għal din is-sena, din l-opportunità li qed iżżur lil pajjiżna.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon 30 ta' Diċembru 2017

Il-presepju Barokk

Il-ġimgħa l-oħra għamilt appuntament magħkom għal-lum biex inkomplu naraw xi ftit tagħrif dwar il-presepju. Mhux se ngħidu kollox għax hemmbosta x’wieħed jikteb dwar din id-drawwa sabiħa, imma llum inkomplu naraw xi ħaġa oħra. Illum nixtieq inwasslilkom xi tagħrif li ġbart dwar il-presepju Barokk. Forsi s-snin li għext fil-belt ta’ Napli kabbru fija l-imħabba lejn dan it-tip ta’ presepju. Naf li huma ħafna uj ħafna dawk li bħali jogħxew wara l-presepju Barokk u għalhekk sejjer inwassal dan li sirt naf.

Il-presepju Barokk

It-twelid ta’ Ġesù kien nieqes minn kull kumdità, anzi nistgħu ngħidu li lanqas dak l-aktar bażiku ma kellu. Madanakollu nsibu linja ta’ presepji li ma juru xejn il-faqar li fih Marija welldet lil binha, anzi għall-kuntrarju dawn ikunu mgħonija b’kull tip ta’ rikkezzi. Dan il-fatt għandu mnejn iħawwad lil xi wħud għaliex jiġu fid-diffikultà jekk Kristu twelidx fil-faqar kif insibu rrakkuntat fl-Evanġelji jew inkella fil-lussu li juru dawn il-presepji. Aktarx li dan it-tip ta’ presepju għandu xewqa antropoloġika warajh. In-Nisrani jaf li Ġesù huwa l-iben ta’ Alla u jaf ukoll li twieled mhux għax kellu bżonn jitwieled imma biex isalva lilna. Hija ħaġa ta’ għajb  li jitwieled Bin Alla u d-dinja ma tagħtihx l-aqwa post fejn jara l-ewwel raġġ ta’ dawl. Il-kliem fl-Evanġelju skont San Ġwann “Ġie f'daru, u niesu ma laqgħuhx.” [Ġw:1:11] xtaqu b’xi mod ipattu għalih. Il-bidu tal-presepju Barokk beda fost in-nobbli u għalhekk dawn riedu li x-xena li tirrappreżenta t-twelid tal-Messija ma tkunx dik fqira kif tassew kienet f’Betlem imma sabiħa u lussuża kemm jista’ jkun biex bħal speċi jpattu tan-nuqqas li għamlu n-nies ta’ żmienu.

Il-presepju Naplitan huwa dak l-aktar magħruf f’din il-linja ta’ presepji, iżda tajjeb ngħidu li ma huwiex waħdu fuq il-lista. Il-Presepji ta’ Ġenova u ta’ Bologna kellhom ukoll mixja kbira lejn il-presepju Barokk.

Mill-ewwel nofs tas-seklu XVI sal-ewwel deċenji tas-seklu XIX, Ġenova sewwasew bħal Napli kienet wieħed miċ-ċentri l-aktar attivi fil-produzzjoni tal-presepji. Bosta ħwienet tax-xogħol kien isir fihom l-iskultura tal-pasturi tal-injam. Dawn kienu jinżebgħu fil-partijiet li jidhru u jitlibbsu bi drappijiet fini u prezzjużi bħal lama, brukkat, satin, damask u kull tip ta’ materjal rikk.  Dawn il-pasturi kienu mbagħad ikomplu jiġu mogħnija b’aċċessorji xejn inqas għanja biex jikkumplimentaw lill-ilbies. Għalhekk fil-presepju Barokk naraw in-nisa bl-imsielet, ċpiepet, ġiżirajjen u dekorazzjoniet oħra. Il-presepju tradizzjonali ta’ Bologna ma fihx pasturi bi lbies veru iżda figuri tal-fuħħar bi lbieshom maħruġ mix-xbieha stess, kif naraw anke fil-presepju Malti, iżda l-mod li kienu jinżebgħu jagħmel dan il-presepju fil-lista tal-Barokk.

Il-pasturi tal-presepju Naplitan huma maħdumin differenti minn dawk ta’ Ġenova u Bologna. Dawn bdew isiru bir-ras tal-porċellana, l-idejn u s-saqajn tal-injam u l-ġisem maħdum bi ċraret u spag fuq il-fildiferru. Dawn il-pasturi kienu wkoll iżgħar fid-daqs minn dawk ta’ bliet Taljani oħrajn magħrufin għall-presepji. Vantaġġ  li l-pasturi ta’ Napli kellhom fuq oħrajn kien li dawn setgħu tinbidlilhom il-pożizzjoni tagħhom għaliex il-korp kien mibni fuq fildiferru li faċli jitgħawweġ, ħaġa li la fil-pasturi tal-injam ta’ Ġenova u lanqas f’dawk tal-fuħħar ta’ Bologna ma setgħet issir. Din il-ħaġa ffavuriet lill-presepju Naplitan biex isir fost l-aktar magħrufin fid-dinja.

Filwaqt li l-presepju tipiku ta’ Napli fih ħafna personaġġi, annimali, ħtiġijiet ta’ kuljum bħal ikel jew ħwienet tax-xogħol ta’ bosta snajja importanti għall-ħajja tal-bniedem kif ukoll bosta dettalji realistiċi, dak Ġenoviż huwa nieqes mill-personaġġi u mid-dettalji sekondarji, iżda l-pasturi ta’ Ġenova huma akbar minn dawk ta’ Napli. Dettall li nsibu fil-presepju Ġenoviż huwa l-fatt kurjuż li l-Madonna dejjem tidher b’kuruna ta’ Sultana fuq rasha u bi lbies għani bħal tal-prinċpijiet u rġejjen. Din id-drawwa bdiet fl-1637 meta l-Imqaddsa Marija ġiet proklamata Sultana ta’ Ġenova. L-arti tal-presepju f’Ġenova tesprimi l-fervur artistiku u kulturali li kien hemm f’din il-belt-repubblika bejn is-sekli XVI u XVII. Illum il-produzzjoni tal-presepju Barokk Ġenoviz ma għadniex insibuha u xi eżempji ta’ din l-arti nistgħu narawhom biss f’xi knejjes jew f’xi mużewijiet li għad għandhom xi presepju Barokk Ġenoviż.

Tmiem

Hu x’inhu l-istil tiegħu, il-presepju jirrakkonta storja waħda, it-twelid ta’ Kristu Ġesù, imma l-mod kif jiġi rrappreżentat dan il-fatt huwa differenti minn pajjiż għal ieħor, minn epoka għal oħra, minn bniedem għal ieħor. Presepju tradizzjonali, Naplitan, Barokk jew ta’ kwalunkwe għamla jew forma oħra iwassal messaġġ wieħed, messaġġ li waslilna kważi elfejn sena ilu, messaġġ li għadna nfakkruh kull sena.

Nieħu din l-okkażjoni biex nawguralkom Milied hieni, mimli ferħ u sliem.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 23 ta' Diċembru 2017

Il-presepju

Resqin lejn il-festa tal-Milied u għalhekk tajjeb li nidħlu ftit fl-ispirtu ta’ din il-festa li tant hija maħbuba. Jekk hemm drawwa mifruxa tista’ tgħid mad-dinja kollha hija dik li jintrama x-xena tat-twelid ta’ Ġesù, dak li nsjeħulu l-presepju. Ejjew nibdew naraw xi ftit tagħrif dwar il-presepju.

Il-kelma presepju ġejja mill-kelma Latina praesaepe li tfisser maxtura. Ir-rakkont tat-twelid ta’ Ġesù, sewwasew ix-xena li jirrappreżenta l-presepju, insibuha sew fl-Evanġelju skont San Luqa kif ukoll f’dak skont San Mattew. Iżda mhux biss, dan ir-rakkont insibuh ukoll f’kitbiet oħrajn; f’dawk li jissejħu Evanġelji apokrafi, jiġifieri kotba li ma nsibuhomx fil-Bibbja. Minn dawn tal-aħħar ħadna xi drawwiet, bħal pereżempju l-baqra u l-ħmara li npoġġu fejn il-Bambin.

L-ewwel Insara kienu jpittru din ix-xena fuq il-ħitan fejn jiltaqgħu u fil-katakombi. Meta żmien il-persekuzzjoni tal-Insara spiċċa bdew jinbnew il-knejjes u x-xena tat-twelid ta’ Ġesù bdejna spiss narawha mpittra fihom. Għall-ħabta tal-1200 bdejna naraw l-ewwel statwi li jirrappreżentat din il-ġrajja.

L-ewwel presepju

It-tradizzjoni tgħid li x-xena tat-twelid ta’ Ġesù saret l-ewwel darba fl-1223 minn San Franġisk ta’ Assisi. Illum kulħadd iqis lil dan il-qaddis bħala l-fundatur tal-presepju. Din l-idea kienet ġiet f’moħħu sena qabel, meta kien qiegħed iżur Betlem. Tajjeb ngħidu li dak iż-żmien fil-knejjes ma kien jista’ jsir l-ebda forma ta’ rappreżentazzjoni teatrali. Franġisku talab lill-Papa Onorju III  biex jagħtih permess jagħmel xena tal-Milied bin-nies ħajjin, iżda l-Papa minflok tah permess jagħmel din ir-rappreżentazzjoni fil-knisja, tah il-permess biex fil-lejl tal-Milied jagħmel quddiesa barra u fiha ssir din ix-xena. Hekk ġara u fil-lejl tal-Milied ta’ dik is-sena, ir-raħal ta’ Greccio fl-Umbria, inbidel f’Betlem. Ir-raħħala lestew l-għar mixgħul bil-fjakkli filwaqt li ġabu baqra u ħmara għal ħdejn il-maxtura mimlija bit-tiben. Ġuvni u xebba tlibbsu ta’ Ġużeppi u Marija. Il-Bambin kien tat-tafal imma jingħad li dak il-lejl kien hemm min rah jieħu l-ħajja. Dan kien l-ewwel presepju, ix-xena l-aktar bażika. Maż-żmien bdew jiżdiedu aktar personaġġi.

Aktar personaġġi

L-ewwel presepju bil-personaġġi jmur lura għas-sena 1283. Kien Arnolfo di Cambio li naqax tmien statwi tal-injam li minbarra l-figuri tradizzjonali kienu juru wkoll lis-Slaten Maġi. Dan il-presepju għadna nsibuh fil-Bażilika ta’ Santa Maria Maggiore f’Ruma. Din il-ħaġa malajr intgħoġbot u bdejna naraw presepji b’għadd ta’ personaġġi kemm fit-Toscana kif ukoll fir-Renju ta’ Napli.

Matul is-XVII u t-XVIII-il seklu, l-artisti Naplitani flimkien mal-figuri tradizzjonali bdew iżidu personaġġi li kienu familjari magħhom. Ma kienx faċli li wieħed imur Betlem allura n-Naplitani riedu jwelldu lil Ġesù f’belthom. B’hekk f’dan il-presepju bdejna naraw għadd ta’ persuni u ħaddiema ta’ snajja differenti kif ukoll xeni mill-ħajja Naplitana bħall-familja miġbura madwar il-mejda mimlija b’kull xorta ta’ ikel u nbid jew il-mara tonxor il-ħwejjeġ barra l-gallarija. Żgur ma jkunx komplut presepju Naplitan jekk ma jkunx fih il-pizzar jaħmi l-pizza, l-aktar ikla popolari f’Napli. Il-pasturi jkollhom ir-ras, l-idejn u s-saqajn tal-fuħħar u l-ġisem pupazz magħmul mill-fildiferru u spag. Imbagħad jitlibbsu lbies rikk b’satin, bizzillel u rakkmijiet. Din id-drawwa daħlet sewwa u għadna nsibuha fil-presepju Naplitan. Illum minbarra snajja jew xeni popolari nsibu wkoll pasturi ta’ persuni magħrufin fil-qasam politiku jew sportiv li lkoll isibu posthom fil-presepju Naplitan. Dan għaliex iridu li lil Ġesù joffrulu xena mill-aktar reali ta’ pajjiżhom biex jitwieled fosthom. Il-presepju Naplitan huwa magħruf mad-dinja kollha u sar sinonimu mal-belt tant li hemm triq li l-ħwienet tagħha, is-sena kollha jbiegħu biss presepji u aċċessorji għalih.

Il-presepju f’Malta

Malta wkoll għandha d-drawwa tal-presepju għad li ma nafux kif infirxet din id-drawwa.  Aktarx li l-ewwel presepju f’pajjiżna sar fil-knisja tal-Madonna tal-Għar fir-Rabat. Qegħdin insemmu l-ħabta tas-sena 1617, imma la nafu ta’ xiex kien u lanqas kif kien. Żgur li llum minn dan il-presepju ma fadal xejn. Tajjeb ngħidu li l-patrijiet Dumnikani, li tagħhom hija din il-knisja, dak iż-żmien kienu jagħmlu parti mill-provinċja Dumnikana ta’ Sqallija u għalhekk xi patrijiet Sqallin żgur li kienu jiġu fil-kunvent tar-Rabat, aktar u aktar għaliex fl-1609 f’dan il-kunvent infetaħ in-novizzjat, allura nassumu li xi novizz jew xi patri Sqalli ġab miegħu l-presepju minn pajjiżu u ramah fil-knisja jew bena wieħed hawn Malta skont id-drawwa ta’ Sqallija.

Illum il-presepju f’Malta sar popolari minkejja li kien hawn żmien fejn din id-drawwa kieent donnha bdiet tgħib għal kollox minn pajjiżna. Bis-saħħa tal-Għaqda Ħbieb tal-Presepju din id-drawwa reġgħet daħlet sewwa f’artna.

Hemm ħafna aktar x’ngħidlu dwar il-presepju u għalhekk is-Sibt li ġej, meta l-Milied ikun jonqsu biss jumejn, inkompli nwassal xi tagħrif dwaru. Mela nagħmlu appuntament għal bħal-lum ġimgħa.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f;In-Nazzjon - 16 ta' Diċembru 2017

Kwalità u kwantità

Dejjem smajthom jgħidu li aħjar il-kwalità milli l-kwantità. Forsi għall-bidu kulħadd jaħseb li aktar ma jkollok aktar aħjar, imma dejjem tajjeb li jkollok ħafna? Dan tassew huwa argument tajjeb għax x’jiswa li jkollok il-ħafna imma li ma jkunux ta’ kwalità? Hu x’ inhu l-każ, aħjar ikollok ftit u tajjeb milli ħafna u bla sugu.

Kliem ix-xiħ

Darba kont qiegħed nitkellem ma’ bniedem xiħ li qatta’ għomru u żmienu fil-kumitat tal-banda ta’ raħal twelidu. Biex ngħid id-dritt, il-banda li kien jifforma parti minnha dan il-ħabib kienet waħda mill-antiki li għandna ġo pajjiżna u kienet, u għadha, torganizza marċ mill-akbar f’jum il-festa tal-parroċċa. Bosta żgħażagħ jinġabru mal-banda biex jifirħu u jiddevertu fil-jiem tal-festa. Darba dan it-tali qalli dal-preċiżi kelmiet: “Ara kemm ikollna nies, l-aktar żgħażagħ fil-marċ tagħna! Jekk l-għada tal-festa ġġib għoxrin briksa u tħallihom fuq il-bankina quddiem il-każin, ma ssibx għoxrin żagħżugħ li jdaħħlu briksa kull wieħed!” Jien biex niddefendi liż-żgħażagħ għidtlu li l-għada tal-festa kulħadd ikun ix-xalata u għalhekk ma jsibx għajnuna. Imma hu qalli li kieku jagħmel dak li qalli u joqgħod jistenna xi grupp żgħażagħ li jkunu mal-marċ, kieku l-bricks barra, fuq il-bankina jibqa’. X’jiswa li jkollok l-eluf mal-marċ? Mhux il-kwantità imma l-kwalità kien qalli dan ix-xiħ.

F’kollox

Il-kwalità hija aqwa mill-kwantità f’ kollox. Anke fl-ikel, anzi forsi f’dan il-qasam il-kwalità trid tkun tajba u l-  tkun suffiċċjenti u bla eseġerazzjoni għax iż-żejjed ħu n-nieqes. Illum hawn ħafna min hu konxju dwar l-ikel li jiekol. Illum hawn aktar tagħlim dwar x’inhu tajjeb għas-saħħa u x’inhu dak li jagħmel ħażin lill-bniedem. Xorta għandi d-dubji tiegħi dwar kemm il-kwalità tal-ikel li nikkunsmaw hija tabilħaqq tajba għal saħħitna. Allura skont il-filosofija tiegħi, ladarba l-kwalità mhux eċċellenti, il-kwantità trid tkun moderata.

U xi ngħidu għall-ilbies? Hawn min jgħidlek aħjar ikollu tibdila waħda u tad-ditta milli tużżana u jkunu ta’ kwalità inferjuri. Mitt bneidem mitt fehma! Fejn jidħol ilbies wieħed irid jagħmel distinzjoni. Ma nimmaġinax bniedem sejjer għal xogħol manwali bi ħwejjeġ tad-ditta. Kollox hemm ħinu u waqtu. Allura f’dan il-qasam xi ftit kwantità jrid ikollna wkoll.

U nistgħu nibqgħu sejrin u noħolqu litanija ta’ oġġetti jew okkażjonijiet li nsibu madwarna fejn insibu li aħjar il-kwalità milli l-kwantità.

Fit-turiżmu

Il-port ta' Dubrovnick

Dan l-aħħar kont qed nitkellem ma’ gwida tat-turisti mill-Kroazja. Din qaltli li l-port ta’ Dubrovnick sar popolari ħafna mal-cruise liners u kuljum ikun hemm aktar minn vapur wieħed sorġut mal-mollijiet ta’ dan il-port. Jien għidtilha li anke minn pajjiżna llum jitilqu vapuri tal-passiġġieri li jagħmlu waqfa fil-port ta’ Dubrovnick.  Din il-gwida qaltli li ta’ kuljum jinżlu eluf ta’ turisti jżuru din il-belt meraviljuża, imma tal-ħwienet qed igorru għax dawn it-turisti huwa ħafna fil-kwantità iżda ta’ kwalità baxxa. X’jiġifieri ta’ kwalità baxxa? Billi dawn it-turisti jkunu fuq cruise, ikollhom l-ikel inkluż mal-vjaġġ, u min xi darba mar xi cruise jaf l-abbundanza ta’ ikel li jkun hemm. Allura dawn it-truisti jmorru jduru Dubrovnick imma ma jkollhomx għalfejn jidħlu jieklu f’ristorant għax ikunu kielu kemm felħu minn fuq il-vapur qabel ma niżlu. Xi wħud mit-turisti jinżlu mill-vapur u jimxu lejn il-belt bla ma biss jużaw taxi. Aktarx li l-ħwienet tas-souvenirs biss igawdu ma’ dawn it-tip ta’ turisti. Hawn għandna każ fejn il-kwantità hija kbira imma l-kwalità fqira u għalhekk in-numru kbir ta’ turisti li jkunu qed jiffullaw it-toroq tal-belt ikun kbir imma ma jonfqu xejn. U s-sidien tal-ħwienet qed jgħidu li aħjar il-kwalità milli l-kwantità. Għalhekk hemm il-ħsieb li l-port ta’ Dubrovnick ma jibqax jilqa’ daqstant vapuri tal-passiġġieri.

Wisq nibża’ li din is-sitwazzjoni tinsab ukoll f’ pajjiżna. Filgħodu jidħol vapur daqs belt fil-port u jorbot ix-xatt ta’ Pintu. Minkejja li dan ikollu fuqu eluf ta’ nies, dawn jinżlu l-art b’ żaqqhom mimlija u xħin l-istonku tagħhom jibda jgerger bil-ġuħ ikun sar il-ħin li jerġgħu lura fuq il-vapur għax ikun sar il-ħin biex isalpa ’l barra mill-Port il-Kbir. L-istatistika turi kull bniedem minn dawn bħala turist li żar pajjiżna, imma kemm verament nistgħu ngħidu li dan kien ta’ għajnuna lill-ekonomija Maltija? Mhux il-kwantità imma l-kwalità tgħodd.

Illum rajna ftit każi fejn il-ftit huwa bil-wisq aħjar mill-ħafna. Il-ftit u tajjeb aħjar mill-ħafna li ma jiswa’ għal xejn. Jien ġibt ftit eżempji prattiċi imma jekk wieħed joqgħod ftit bil-kwiet u jaħseb fuq dan li għidt, dlonk jintebaħ li f’ kollox aħjar il-kwalità milli l-kwantità.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon -  9 ta' Diċembru 2017

Ritratt

Qatt ġralkom bħali? Nistħajjilkom tgħidu: “Mela xi ġralu biex qiegħed jistaqsina?” Ma ġrali xejn speċjali, imma kont qed inqalleb f’kexxun u sibt ritratt ta’ bosta snin ilu. Ħarist lejh u ndunajt kemm tibdil sar; fija u żgur anke f’dawk sħabi li kien hemm f’dak ir-rirtatt, nies li ilni ma narahom snin twal. F’qalbi għidt: “Min jaf x’sar minnhom, min jaf jekk għadhomx kollha ħajjin?” Hu x’inhu dan ir-ritratt ħalla lili u lil sħabi żgħażagħ, ħajjin u mimlijin enerġija kif konna xi tletin sena ilu. Imnalla konna ħadna dak ir-ritratt għax b’hekk kultant nistgħu niftakru f’xulxin!

Xbihat

Illum faċli tieħu ritratt, kemm toħroġ it-telefon ċellulari mill-but u tiġbed ritatt ta’ dak li trid. Ix-xewqa tal-bniedem li jżomm tifkira viżibbli ta’ ċerti waqtiet, ta’ xi nies, ta’ xi postijiet partikoli hija antika daqs kemm hu qadim il-bniedem innifsu. Fuq il-ħitan tal-għerien fejn kienu jgħixu bnedmin primitivi sibna xi taħżiż jew tpinġijiet. Dan jikkonferma dak li qed ngħid jiena. L-istess fil-katakombi, dawn kienu jiżżejnu bi tpinġijiet. Aktar tard in-nobbli bdew iqabbdu lill-artisti beix ipittruhom jew ipittturlhom xi xena biex isebbħu darhom. Il-Knisja ma baqgħetx lura u mliet bosta mill-postijiet tagħha bil-pittura. Madanakollu xorta l-fotografija kienet għadha ma ġietx żviluppata.

Nicéphore Niépce

Point de vue du Gras

L-inventatur Franċiż Joseph Nicéphore Niépce huwa meqjuż bħala missier il-fotografija moderna. Huwa żviluppa l-Eljografija – teknika li kienet tagħti l-ewwel għamla ta’ ritatti stampati. Bejn l-1826 ul-1827 huwa beda juża l-kaxxa tar-ritratti primittiva u jiżviluppa r-ritratti li kien qed jieħu biha. Illum għandna l-eqdem ritatt fid-dinja meħud b’kaxxa tar-ritatti grazzi għal dan il-bniedem. Huwa kien ġibed ritratt mit-tieqa ta’ daru ġewwa Saint-Loup-de-Varennes fil-Lvant ta’ Franza. Illum dan ir-ritratt jissejjaħ Point de vue du Gras. Biex inkun qed ngħid is-sewwa kollu, ma nafux jekk qabel dan ir-ritratt kienx hemm oħrajn miġbudin b’kaxxa tar-ritatti minn Niépce jew forsi minn xi ħadd ieħor, iżda dan huwa l-aktar wieħed antik li għadna nsibu.

Il-karta tal-identità

Spiss nisimgħu l-anzjani, forsi l-aktar dawk tal-irħula, jirreferu għall-karta tal-identità bħala “Ir-Ritratt”. Jekk Vitor sejra l-isptar, Salvina tfakkarha biex tieħu r-ritatt magħha għax inkella ma tinqediex jew jekk Kitty sejra l-bank għax wasal iċ-ċekk tal-pensjoni u trid issarfu, oħtha Lola tgħidilha darba, darbtejn, tlieta beix tieħu “l-itratt” magħha għax inkella jkollha terġa’ tiġi d-dar bħal ħmar. X’karattri ħelwin dawn ix-xjuħ Maltin ukoll! Niġġustahom!

Il-bużnanna

Niftakar meta kont għadni tfal, kienet introdotta f’Malta il-Karta tal-identità. Qabel ma kinitx teżisti u biex ngħidu d-dritt ftit li xejn kien hawn bżonnha! Il-bużnanna tiegħi ma kinitx toħroġ mid-dar u għalhekk kellhom jiġu d-dar in-nies tal-gvern biex jiġbdulha ritratt. Issa din il-povra xiħa ta’ aktar minn tmenin sena, qatt f’ħajjitha ma kienet ħadet ritratt għax kienet tgħid li dawk affarijiet tax-xitan. U jekk għal tmenin sena emment hekk, ma konniex sejrin inbiddlulha fehmitha aħna. Ġie l-fotografu d-dar u hi bl-ebda mod ma riedet li jittieħdilha ritratt. “Imma sinjura, jekk ikollok bżonn tmur il-bank ma tinqedix mingħajrha”, qalilha dak tar-ritratti. U n-nanna Anni dlonk weġbitu: “Uwa jien lanaqs qatt ersaqt ’l hemm f’ħajti, lanqas biss naf fejn hu dal-bank li qed isemmi, taħseb li se mmur issa li lanqas għadni noħroġ mill-bieb il barra?” Imma l-liġi hija liġi u minn hemm u min hawn aljenaha u ħadilha ritratt. Din kienet ix-xbieha waħdanija li qatt kellna tal-Bużnanna; Anni ta’ Galluwa. Ftit wara waslu l-karti tal-identità, bir-ritratt fuq quddiem, miktibin bl-idejn u magħluqin fil-plastik, quddiem trasparenti u wara blu. Il-bużnanna ċċassat kif bla ma taf kellhom ritratt tagħha!

Storja u nostalġija

Illum meta nsibu xi ritratt antik immorru lura fi ħsibijietna. Naraw postijiet li llum ma għadhomx hemm! Grazzi għar-ritratti nistgħu naraw il-ġmiel li kellu l-bini tat-Teatru Rjal fid-daħla tal-Belt Valletta. Dan eżempju wieħed, u se nieqaf hawn għax jekk nibdew żgur ma nieqaf qatt!

Ir-ritratt jirrakkonta storja, jikxef il-mistur. Juri d-drawwiet, il-moda, l-istil ta’ ħajja taż-żminijiet li fih ikun ittiħed. Ir-ritratt jirrakkonta storja, anzi r-ritratt jikteb storja. L-istorja tnissel in-nostalġija, iġġib it-tifkiriet, sbieħ jew koroh.

Kemm hi ħaġa tajba li t-teknoloġija avvanzata li għandna llum tat lil kulħadd l-opportunità li jieħu ritratti ta’ ħafna waqtiet tal-ħajja. Dawn jibqgħu tifkira, dawn huma dokumenti li għada trid tinkiteb l-istorja fuqhom, dawn huma xhieda tal-lum għan-nies ta’ għada.

Ritratt: xi storja, kemm ħsibijiet hemm wara dak in-naqra ta’ ritratt stampat fuq karta tleqq, tiżloq, bil-kulur jew abjad u iswed, primittiv jew elaborat. Hu x’inhu, ritratt huwa aktar minn biċċa karta stampata!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon 2 ta' Diċembru 2017

Ir-rispett lejn il-Pulizija

Persuna li fi tfultina kellha rispett kbir minna kienet dik tal-membru tal-Korp tal-Pulizija. Il-kbar kienu jgħallmuna li għandu jkollna rispett lejn dawn il-persuni għax bis-saħħa tagħhom tinżamm l-ordni fil-pajjiż. Kienu jgħidulna li jekk jinqala’ xi ħaġa għandna morru għandhom, jekk inkunu f’xi post iffullat u nintilfu għandna nfittxu pulizija biex jerġa’ jsibilna lill-ġenituri tagħna. Fi ftit kliem nistgħu ngħidu li fina tnissel sens ta’ rispett lejn l-uniformi. Mhux lejn il-libsa imma lejn il-persuna li tilbisha u lejn il-ħidma li twettaq.

Niftakar li meta konna żgħar kellna anke ktieb, wieħed minn sensiela, li tiddiskrivi għadd ta’ xogħlijiet, li kien iddedikat lill-pulizija. Dan kien ikompli jkabbar fina is-sens ta’ rispett lejn min ikun f’dan il-mestier.

Storja fl-isem

Il-kelma pulizija ġejja mill-kelma Griega πολιτεία  (politeía). Kelma Griega oħra, qrib din il-kelma hija πόλις (pólis). Minkejja li dawn iż-żewġ kelmiet jixxiebħu ma jfissrx li huma l-istess. L-ewwel waħda tfisser gvern, mexxej ċivili filwaqt li t-tieni kelma tfisser belt-stat. Billi ma humiex l-istess ħaġa xorta hemm rabta bejn il-mexxej u l-belt għax huwa l-persuna li jmexxi l-ordni fil-belt jew il-pajjiż. Minn din il-kelma Griega ħarġet il-kelma Latina politia, li bejn wieħed u ieħor għandha l-istess tifsira u maż-żmien nibtet il-kelma pulizija, police bl-Ingliz, polizia bit-Taljan, police bil-Franċiż, polizei bil-Ġermaniż, policía bl-Ispanjol u nistgħu nibqgħu sejrin hekk. Kważi l-ilsna kollha ħadu terminu għal dak il-mestier li qegħdin nitkellmu dwaru mill-kelma Griega.

Nistgħu ngħidu li llum fid-dinja kollha, fil-pajjiżi kollha, mhux dawk biss żviluppati, insibu l-korp tal-pulizija għaż-żamma tal-ordni. Id-data uffiċjali tat-twaqqif tal-Korp tal-Pulizija f’ Malta hija t-12 ta’ Lulju 1814.

Għaqda

Minħabba n-natura ta’ dan ix-xogħol mhux kulħadd jaqbel li huma jkunu f’union. Il-ħidma tal-pulizija mhix strettament militari imma lanqas huma Boy Scouts. (Bir-rispett kollu lejn l-Iscouts – għaqda li tant għandi għal qalbi u li fiha għaddejt uħud mill-isbaħ snin ta’ żgħożiti!) Wara kollox dan huwa xogħol li minkejja li huwa differenti minn xogħlijiet oħra, xorta għandek bniedem tad-demm u l-laħam taħt il-qoxra tal-uniformi, xorta għandek lill-persuna umana li għalkemm bħala pulizija tibqa’ 24 siegħa kuljum, sebat ijiem fil-ġimgħa, xħin tlesti dmirha, tmur id-dar u ssib il-familja, lill-omm u l-aħwa jekk ġuvni jew xebba, issib lill-mara jew lir-raġel u lit-tfal jekk dak li jkun ikollu l-familja tiegħu. Għalhekk personalment naqbel li l-pulizija jkollhom union. Tajjeb ukoll li ma jkunx hemm il-monopolju, sewwasew bħal fil-każ ta’ Malta, fejn hemm żewġ unions fejn jistgħu jissieħbu l-pulizija.

Pulizija agrediti

Fi tfulitna meta konna nisimgħu li xi ħadd ħebb għal xi pulizija konna nqisu dan l-att bħala wieħed gravi. Mhux biss attakk fiżiku imma anke jekk persuna ttajjar il-beritta ta’ pulizija kien meqjuż bħala offiża. Ma nafx jekk kienx hemm xi penali għal min iwettaq dan l-att u jekk kien hemm ma naħsibx li din tneħħet. Iżda llum ma għadniex nisimgħu b’persuni li jtajru l-beritta minn fuq ras xi kuntistabbli, illum l-atti huma wisq aktar gravi, illum l-attakki huma fiżiċi u gravi.

Xbajna nisimgħu u naqraw b’każi fejn membri tal-Korp tal-Pulizija ta’ Malta jiġu aggrediti għax ikunu qed jagħmlu xogħolhom. Xbajna naqraw b’pulizija li spiċċat l-isptar għall-kura għax xi ħadd għoġbu jieħu l-liġi b’idejh u jidrob lill-kuntistabbli li waqt ħidmietu jiġbidlu l-attenzjoni għal xi kontravinzjoni jew għal xi ksur tal-liġi li jkun għamel. X’nippretendu li kulħadd jieħu l-liġi b’idejh u jagħmel li jrid? Niġu sewwa għax nispiċċaw bħall-ġungla.

Edukazzjoni

Dan l-aħħar qrajna li membru tal-Korp spiċċat l-isptar wara inċident quddiem il-Junior College fl-Imsida. Xi studenti kienu qed jifirħu, kienu qed jiċċelebraw, imma ejjew inkunu rġiel: biex tiċċelebra hemm għalfejn tispiċċa ċċappas iċ-ċelebrazzjoni tiegħek? Kieku ma seħħx dak li seħħ ma kienx ikun aħjar? Hu x’inhu dak li ġara ġara u se jibqa’ miktub bla ma jista’ jitħassar qatt.

Biss jiena ma nagħtix it-tort kollu lill-istudenti f’dan il-każ. It-tort il-kbir huwa tal-istruttura kollha, fejn il-poplu kollu ma għadux iħoss ripsett lejn il-membri tal-korp. Illum ma għadniex inħarsu lejn l-uniformi imma qed inneżżgħu lill-kuntistabbli u narawh bħala bniedem bħalna. Tassew li huwa bniedem bħalna imma bniedem b’missjoni!

Hemm bżonn li l-pulizija terġa’ tingħata d-dinjità li kellha darba. Hemm bżonn li l-affarijiet jitranġaw minn fuq, anzi minn fuq nett. Hemm bżonn li jekk pulizija jaqdi dmiru u jiġi agredit (u anke jekk le), isib min jagħtih appoġġ, min ikun ta’ spalla għalih, min ikun warajh. B’hekk dak il-pulizija, li wara kollox qiegħed fuq xogħlu mhux b’passatemp imma biex jaqla l-biċċa tal-ħobż, jagħmel dmiru sewwa: kif jixraq lilu u kif jixraq lilna ċittadini ta’ pajjiż ċivilizzat.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon 25 ta' Novembru 2017

It-talkies

Ħarġa mill-aktar popolari tal-Maltin ta’ erbgħin jew ħamsin sena ilu kienet sas-sala taċ-ċinema biex wieħed jara film. Dan id-divertiment kulħadd kien isejjaħlu t-talkies li sewwasew bdiet tintuża meta l-films bdew ikunu bil-kliem ukoll. U l-Ħadd waranofsinhar jew filgħaxija kulħadd għat-talkies….. fejn trid tmur?

Iċ-ċinema

L-istorja taċ-ċinema hija waħda twila u mimlija nteress. Hollywood huwa l-post sinonimu maċ-ċinema u bosta għandhom mnejn jaħsbu li dan beda hemmhekk, iżda din l-industrija bdiet ġewwa l-Ewropa u emegrat lejn l-Amerika minħabba l-gwerer. L-Amerika kienet aktar stabbli u l-istabbilità tgħin f’kull qasam.

Din l-industrija ġibdet lejha bosta personaġġi li spiċċaw għamlu isem fil-qasam taċ-ċinema. Mhux Amerikani biss imma anke Ewropej, fosthom Maltin bħalna. Forsi l-aktar tnejn li baqgħu magħrufin kienu Joseph Calleja li ħa sehem f’għadd sabiħ ta’ films u Oreste Chircop li jibqa’ msemmi għall-parti tiegħu fil-film The Vagabond King.

Pajjiżna kien ukoll il-palk għal bosta films kbar. Il-ġbid tal-films f’Malta jmur lura sas-snin għoxrin, kważi mitt sena ilu. Bosta mill-films li nħadmu f’pajjiżna għandna mnejn lanqas qatt smajna bihom imma dawk li saru dawn l-aħħar snin hemm minnhom li għamlu suċċess kbir. Fost films kbar li jew kollha jew xi partijeit minnhom inġibdu Malta insibu: Shout at the Devil, The Spy Who Loved Me, Midnight Express, li juri bosta xeni ta’ Malta tas-snin 70 kif ukoll jidhru bosta Maltin fih, Popeye, li tiegħu għadna ngawdu s-set li kien inbena għalih ġewwa Anchor Bay, bajja li llum ħadet l-isem ta’ Popeye, Christopher Columbus, li fih kellu parti sewwa l-attur Malti John Suda, The Count of Monte Cristo fejn wieħed jista’ jammira l-ġmiel ta’ ċerti nħawi ta’ pajjiżna bħall-Birgu u l-Imdina, Munich, The Da Vinci Code, The Devil's Double, Kon-Tiki, Assassin's Creed u bosta oħrajn. Dawn huma fost l-aktar popolari.

Swali

Minħabba li dan it-tip ta’ divertiment kien popolari, konna nsibu għadd ta’ swali taċ-ċinema imferrxin ma’ Malta kollha. Tista’ tgħid li kull belt u raħal kellha s-sala taċ-ċinema tagħha u fejn il-post ikun kbir ġieli konna nsibu aktar minn sala waħda. Illum dawn is-swali fl-irħula kollha spiċċaw għalhekk jekk insemmi xi wieħed jew tnejn minnhom ma nkun qed nagħmel l-ebda reklam.

Meta konna l-iskola primarja ġieli kienu jieħduna naraw xi film. Fir-raħal tiegħi, Ħal Qormi, kien hemm żewġ swali taċ-ċinema; Amazon u Warner. Skola sekondarja kont immur Sant’ Agata. Hemmhekk kellna sala taċ-ċinema u kull nhar ta’ Ġimgħa bejn il-waqfiet tad-disgħa u ta’ nofsinhar kien ikollna film. Missieri jgħid li ġewwa Ħal Qormi qabel kien hemm sala oħra bl-isem ta’ Saint George’s, fil-post fejn illum insibu l-Każin tal-Partit Laburista. Ommi trabbiet Birkirkara u ġieli smajtha ssemmi xi swali taċ-ċinema li kienet tiffrekwenta meta kienet għadha xebba; Ir-Roxy jew il-Metropole li kien eqreb tad-dar. Meta bdejna nitfarfu, aħna wkoll bdejna mmorru naraw xi film, l-ewwel fir-raħal u mbagħad bil-mod il-mod bdejna nidħlu sal-Belt.

Fil-Belt Valletta kien hemm numru ta’ swali u tas-Sliema l-istess. Film ġdid l-ewwel li kien jintwera kien ikun f’xi sala l-Belt, imbagħad jibda jdur ġimgħa ġimgħa s-swali l-oħra tal-ġżira. Kien żmien ieħor. Kien hemm żmien meta biex issib post għall-film tal-Ħadd f’sala l-Belt, kien ikollok taqta’ biljett it-Tlieta jew l-Erbgħa ta’ qabel. Kien żmien ieħor. Kien żmien li t-talkies kien fl-aqwa tiegħu u kulħadd kien iħobbu. Smajt kemm-il darba li anke meta r-Reġina Eliżabetta kienet għadha prinċipessa u kienet tkun Malta, kienet spiss tmur tara xi film. Kienet tħobb tmur Ħal Qormi fit-Teatru Warner; dan ikkonfermah il-fotografu Frank Attard f’intervista ma’ ġurnal lokali madwar għaxar snin ilu.

Progress

Fis-snin tmenin bdew jidħlu l-videos fid-djar u din kienet daqqa ta’ ħarta għas-swali taċ-ċinema. Bdejna nippreferu nikru video u noqgħodu narawh id-dar bil-kumdità kollha. Biss minkejja l-kumdità kollha, id-dar qatt ma tista’ toffri dik is-sensazzjoni li toffri sala tat-talkies. Iż-żgħażagħ ma baqgħux ifittxu li jmorru jaraw film fi tmiem il-ġimgħa imma bdew imorru jiżfnu fid-discos. It-teatru Coliseum tal-Belt kien xamm x’riedu ż-żgħażagħ u kien inbidel f’diskoteka.

Il-progress fit-teknoloġija biddel ukoll il-mod li bih jinħadem film. Illum sar għandna films maħdumin bil-kompjuter. Illum infetħu swali ġodda taċ-ċinema, swali moderni u armati bl-aqwa teknoloġija. Bis-saħħa tagħhom id-drawwa tat-talkies reġgħet bdiet, imma qatt ma laħqet il-livell li kellha nofs seklu ilum jew ftit aktar. Illum hawn hafna aktar postijiet fejn toħroġ u tmur tiddeverti fihom.

Hu x’inhu, it-talkies iġib ħafna nostalġija għal bosta. L-ewwel ħarġa, l-ewwel ħbieb, l-ewwel ġlieda jew l-ewwel bewsa. Min jaf?

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 18 ta' Novembru 2017

Mill-enċiklopedija għall-Wikipedia

Iż-żgħażagħ tal-lum lanqas jimmaġinaw kif kienet tfulitna, aħna li għandna xi ftit inqas jew ftit aktar minn nofs seklu. It-tfulija tagħna kienet differenti għal kollox, ibda mil-logħob, ikel, drawwiet u ibqa’ sejjer sal-istudju.

L-iskola kellha mhux biss ħinijiet differenti iżda anke sistema ta’ tagħlim. Il-progress ma jista’ jżommu ħadd, u ħażin jekk jinżamm, u dan biddel ukoll il-mod kif l-istudent jistudja.

L-enċiklopedija

L-aktar riferenza komuni meta bniedem ried ikun jaf xi ħaġa kienet li jmur ifittex fuqha fl-enċiklopedija. Mhux kulħadd kellu waħda d-dar għalhekk iż-żjajjar fil-libreriji kienu aktar frekwenti.

Ejjew nitkellmu dwar l-enċiklopedija ġenerali għaliex jeżistu enċiklopediji speċjalizzati f’xi qasam ta’ studju. L-aktar waħda mfittxija hija dik li ġġib l-isem Encyclopædia Britannica. Din kienet ippubblikata l-ewwel darba bejn l-1768 u l-1771 ġewwa l-Iskozja. L-ewwel edizzjoni kien fiha tliet volumi. Din l-enċiklopedija għadha tkun ippubblikata sal-lum. Fl-2010 ħarġet il-15-il edizzjoni tagħha li fiha 32 volum. Jaħdmu fuqha hemm madwar 100 editur iżda l-kontributuri tagħha jitilgħu għal aktar minn 4,000 persuna. Mhux ta’ b’xejn li din l-enċiklopedija hija meqjusa minn ħafna bħala l-kapolavur jew ir-reġina tal-enċiklopediji.

B’dan ma aħniex ngħidu li din l-enċiklopedija hija l-ewwel waħda li qatt saret, xejn minn dan, sa mill-qedem kienu jiġu miktuba xi forma ta’ enċiklopediji. Anke fil-medjuevu konna nsibu dan il-ġeneru ta’ kotba.

Illum għadna nsibu enċiklopediji ġenerali mhux tat-tip tal-Brittanica, imma xorta l-użu tagħhom naqas. Ladarba jonqos l-użu, tonqos il-pubblikazzjoni.

Fuq l-internet

Illum minflok li dak li jkun imur jiftaħ il-volum tal-enċiklopedija biex isib dak li jkun irid xi tagħrif dwaru, dlonk imur fuq l-internet u jfittex hemm.

Fuq l-internet hemm enċiklopediji wkoll, fosthom il-Brittanica. Imma bħal dejjem, fuq l-internet issib kollox  u għalhekk trid toqgħod attent jekk dak li taqra jkunx veru jew falz.

Wikipedia

F’Jannar tas-sena 2001 beda l-proġett ta’ dik li llum saret waħda mill-aktar siti elettroniċi mfittxija – il-Wikipedia. Il-ħsieb li jinġabar kemm jista’ jkun għerf u informazzjoni minn madwar id-dinja f’post wieħed u mxerred fuq l-internet kien ilu jberren f’xi mħuh, minkejja li l-internet kien għadu mhux mifrux bħalma huwa llum. Ix-xewqa kienet li bniedem ikun jista’ jsib it-tagħrif li jkollu bżonn bla ma jaħli ħafna ħin.

Il-kelma Wiki ġejja mill-kelma tal-ilsien tal-Hawaii li tfisser bil-għaġla, bla tnikkir. Il-ħsieb tal-Wikipedia ġie mill-isem tas-servizz tal-karozzi tal-linja li mill-ajruport ta’ Honolulu, fil-Hawaii, iwassluk direttament f’għadd ta’ postijiet f’din il-gżira. Is-servizz iġib l-isem Wiki Wiki, għax il-karozzi tal-linja ma jiefux qabel jaslu fid-destinazzjoni tagħhom u b’hekk ma jsirx telf ta’ ħin. Il-kelma intennija, darbtejn tenfasizza li s-servizz huwa veloċi. Ħasra ma hemmx dan is-servizz f’Malta wkoll!

Kibret

Wikipedia bdiet bi ftit artikli biex illum insibu miljuni ta’ kitbiet fiha. Din l-enċiklopedija online insibuha f’ numru kbir ta’ ilsna, fosthom bil-Malti. Dan ma jfissirx li dak kollu li nsibu bl-Inġliż wieħed se jsibu bil-Malti wkoll. Jekk artikli bl-Ingliż hemm ftit aktar minn ħames miljuni u nofs, dawk bil-Malti huma biss ftit eluf. Jekk niġbru l-artikli kollha flimkien, tal-ilsna kollha, insibu li Wikipedia tiġbor fiha aktar minn ħamsa u erbgħin miljun. F’Ottubru 2017 Wikipedia kienet il-ħames l-aktar sit elettroniku li jżuruha nies. Dan juri żieda fuq is-sena ta’ qabel għax fl-2016 kienet fis-sitt post.

Kemm nista’ nafdaha?

L-oriġinalità ta’ Wikipedia hija li kulħadd jista’ jikkontribwixxi fiha, kulħadd jista’ jikteb artiklu u jimpustah fiha. Ħaġa oħra hija li kulħadd jista’ jikkoreġi xi żball jew ineżattezza li jiltaqa’ magħha fl-enċiklopedija online. Allura meta kulħadd ikollu dan l-aċċess bla ma rridu nibdew niddubitaw kemm hija affidabbli, kemm wieħed jista’ jserraħ rasu li dak li qed jaqra huwa s-sewwa.

Billi kulħadd jista’ jirranġa xi żball li jsib, probabbli li artiklu jkun ħafna qrib is-sewwa. Fl-2005 il-ġurnal Nature għamel studju dwar din l-enċiklopedija u qal li l-eżattezza tagħha tqarreb lejn dik tal-Encyclopædia Britannica.

Din l-enċiklopedija jiżdiedu fiha madwar 600 artiklu kuljum. Il-verżjoni  Ngliża huwa stmat li jużawha regolarment aktar minn tnejn u tletin miljun ruħ. Meta wieħed jara dawn iċ-ċifri bla ma jrid iserraħ rasu li dak li qed jaqra huwa s-sewwa. Imma attent, jekk qed tikteb xi teżi, tużax Wikipedia, mur fuq enċiklopedija oħra għax silta minn din l-enċiklopedija tista’ ma tkunx aċċettata għax ġieli jkun hemm artikli bla ma jkollhom sors min fejn waasal it-tagħrif.

X’bidla, x’differenza! kemm inbidel iż-żmien u kemm biddel ħweiieġ miegħu. Ta’ qabilna qatt ma ħolmu b’dak li se jkollna aħna, sewwasew kif aħna ma nafux x’ ser ikollhom ta’ warajna.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 11 ta' Novembru 2017

X’ġew jagħmlu Malta tal-FBI?

Dawn l-aħħar jiem isem Malta xxandar mal-erbat irjieħ tad-dinja. Sfortunatament ma kienx xi reklam għat-turiżmu f’pajjiżna li xandar dan l-isem imma l-qtil tal-ġurnalista Maltija Daphne Caruana Galizia.

Taqbel jew ma taqbilx mal-mod kif din il-ġurnalista kienet ixxandar l-aħbarijiet ma jagħmilx differenza imma kulħadd jaqbel li dan l-assassinju kien wieħed li ħasad lill- Malta u xxukkjaha. Kemm-il darba konna ngħidu li għad jagħmlulha xi ħaġa kbira, imma fil-fond ta’ qalbna naħseb li qatt ma emminna li dak li seħħ qatt seta’ jiġri f’pajjiżna, minkejja li ma kinitx l-ewwel karozza bomba f’Malta.

Imma għax il-mira kienet propju l-ġurnalista Daphne, l-effett tal-qtil kien akbar min ta’ ħaddieħor. Tant huwa minnu dan li qed ngħid li l-awtoritajiet Maltin ħasbu biex jinġiebu f’pajjiżna xi esperti barranin biex jgħinu lill-pulizija fl-istħarriġ tagħha. Żgur li ġew żewġ gruppi, esperti Olandiżi u  membri tal-FBI Amerikana.

Federal Bureau of Investigation

L-għan tal-FBI huwa dak li jipproteġi lill-Amerika u lill-poplu Amerikan. Imma minn xiex? Billi l-Istati Uniti huma potenza qawwija, huma dejjem suġġetti għal xi nkwiet li jinqala minn taħt, għalhekk l-FBI għandha l-ħidma li tipproteġi lill-pajjiż minn xi attakk terroristiku, tara li ma jkunx hemm xi missjoni ta’ spjunaġġ kontra l-pajjiż u tara li ċertu tagħrif sensittiv ma joħroġx mill-pajjiż. Illum taħdem ukoll biex tħares lill-pajjiż minn xi attakk marbut mat-teknoloġija. Billi llum it-teknoloġija tal-informatika hija l-bażi ta’ kollox, jista’ jkun hemm xi ħtif jew serq ta’ informazzjoni sensittiva u sigrieta. L-FBI tara li din il-ħaġa ma tuġrix. Xogħol ieħor tal-FBI huwa li tiġġieled il-korruzzjoni, tiġi minn fejn tiġi, tħares id-drittijiet ċivili, taħdem kontra l-kriminalità individwali u l-vjolenza u tiġġieled kull forma ta’ kriminalità organizzata.

Mhux xogħol ħafif dan tagħha imma l-membri ta’ dan il-bureau huma mħarrġin b’mod professjonali biex iwettqu l-ħidma tagħhom sewwa u kemm jista’ jkun ikollhom suċċess. Madanakollu ġieli smajna li kien hemm xi riżultati mhux daqstant pjaċevoli, ġieli rajna atti jseħħu li forsi l-FBI lanqas biss xammet x’kien qed jinħema. Mal-ħażin mhux faċli taħdem!

Minkejja xi nuqqasijiet, din l-aġenzija hija fost l-iprem fid-dinja fil-qasam tal-investigazzjonijiet, tant hu hekk li anke l-Gvern Malti talab l-għajuna tagħha fil-każ ta’ Caruana Galizia.

Aktar investigaturi

Kelli bżonn nidħol sal-Belt u għaddejt minn quddiem il-qorti. Hemm kien hemm klikek ta’ rġiel miġburin qaqoċċa qaqoċċa, kollha jitkellmu fuq l-istess suġġett, kollha kellhom l-istess agenda. Minn faċċata tiegħi nilmaħ wieħed ħabib tiegħi, ma stajtx ma nieqafx isellimlu u nkellmu. Waqafna qrib ta’ wieħed minn dawn il-gruppi ta’ investigaturi u nista’ ngħidilkom li fi ftit minuti kien solvut il-każ tal-qtil ta’ Daphne.  Mhux għax qagħdna nissemmgħulhom imma din l-investigazzjoni kienet qed issir f’nofs ta’ triq u b’kompetizzoni minn jgħajjat l-aktar. Ma tistax ma tismax, lanqas jekk trid! F’ żewġ minuti sirna nafu kollox dwar il-qtil, min huwa l-moħħ warajh, kemm ilhom jippjanaw l-assalt, kif inħadmet il-bomba, fejn tpoġġiet, kif taħdem il-bomba, għalfejn saret, x’rabta hemm ma’ każi oħrajn.  Min jaf wara li tlaqt minn hemm kemm aktar informazzjoni prezzjuża kienet svelata!

Dan huwa każ wieħed, imma ninsab ċert li ħaġa bħal din seħħet f’kull pjazza ta’ Malta, f’kull stage tal-linja, f’kull ħanut tal-merċa, il-ftit li għad fadal, fuq kull zuntier! Kemm investigaturi! Meta nisma’ diskursati bħal dawn nibda’ ngħid bejni u bejn ruħi, allura x’ġew jagħmlu l-membri tal-FBI f’Malta? Għandna daqstant għorrief, kellhom joqgħodu jintefqu daqstant flus għal investigaturi barranin?

F’kull qasam

Il-każ tal-assassinju tal-ġurnalista u blogger Daphne Caruana Galizia huwa kbir ħafna; mhux każ ta’ livell nazzjonali imma wieħed li nxtered lil hinn mix-xtut ta’ pajjiżna. Għalhekk kien hemm ħtieġa ta’ esperti barranin. Iżda mhux f’dan il-każ biss jinġabru l-kumitati quddiem il-qorti u fil-pjazez Maltin biex janalizaw is-sitwazzjoni u jsolvu l-każi.

Jaħasra, ejjew ma niġbdux konklużjonijiet, ejjew ma nkunux esperti ta’ fuq il-bankina. Ghandna dritt ikollna opinjoni, għandna dritt nitkellmu bejnietna, imma li nitfgħu argument li jkun biss ipotesi u rridu nagħmluh bħala fatt huwa żball. Għax jien għandi ipotesi u inti għandek oħra, liema minnhom hija t-tajba?  Jien ngħid abjad u inti tgħid iswed, issa għandu mnejn il-verità tkun ta’ lewn ieħor għax ma jeżistux biss l-abjad u l-iswed. Ejjew ma nilgħabuhiex tad-detectives, ejjew ma nkunux aħna wkoll tal-FBI.

Ejjew nuru l-fehma tagħna imma nħallu lil min hu espert jasal għall-ġudizzju u għall-verità kollha!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon - 4 ta' Novembru 2017

Tinsiex!

Problema li spiss sirna nħabbtu wiċċna magħha dawn l-aħħar għexieren ta’ snin hija dik tad-dimentia, bniedem jinsa. Mhux għax qabel ma kienx jinsa l-bniedem iżda llum billi qiegħed jgħix aktar, il-moħħ xorta jikber u jitlef in-newroni li jikkontibbwixxu għall-fakultà tal-memorja.

Professur tal-psikoloġija darba qalilna li l-moħħ donnu ferrovia, jekk tkun mimlija, iridu jinżlu n-nies biex nies ġodda li jkun hemm fi stazzjon isibu post, kemm-il darba ma jinżlux nies, dawk tal-istazzjon jibqgħu l-art. U hekk il-moħħ meta jimtela, jew jinsa l-qadim u jiftakar il-ġdid jew jinsa dak li seħħ minuta ilu u jiftakar dak li seħħ snin twal ilu. Din it-tixbiha tista’ faċilment tfehmna għaliex id-dimentia saret daqstant komuni.

Biss hemm modi oħrajn kif il-bniedem jinsa. Mhux ħaġa kbira li dak li jkun jinsa, speċjalment meta l-bniedem ikun taħt stress jew dak li jkollu jiftakar ma jkunx tant importanti. Faċli li student li jkun studja kemm felaħ, imur għall-eżami u ma jiftakar xejn minn dak li jkun ilu jaqra u jfittex dwaru min jaf kemm! Din il-ħaġa tiġri spiss. Hemm min jinsa jagħmel xi dmir li jkollu jagħmel. Dawn il-każi ma għandhom xejn x’jaqsmu mad-dimentia, huma ħaġa li jiġru lilna lkoll.

Fil-ħajja tagħna hemm ċerti waqtiet li importanti ħafna li ma ninsewhomx. Wara li tkun ħraqt idek bin-nar, importanti li tiftakar li n-nar jista’ jikkmawżalek uġigħ! Dan huwa eżempju sempliċi; hemm waqtiet aktar serji li l-bniedem ma jaqbillux jinsa.

Auchwitz

Tabella ġewwa Auchwitz

Xogħli ħadni ġewwa l-Kamp ta’ konċentrament ta’ Auchwitz aktar minn darba. Fid-daħla ta’ waħda mill-barrakki hemm tabella li dejjem saħħarni l-kliem li hemm miktub fuqha.  Fuqha hemm il-kliem ta’ George Santayana: “Dawk li ma jiftakrux l-imgħoddi huma kundannati li jerġgħu jgħixuh.”

Auchwitz għalhekk għadu miftuh biex ifakkar dak li seħħ hemmhekk u f’għadd ta’ kampijiet ta’ konċentrament oħrajn matul l-aħħar gwerra dinjina. Auschwitz jibqa’ jfakkarna u ma jħallina qatt ninsew. Il-kliem ta’ Santayana jagħmel wisq sens hawnhekk.

Insa

Għaqlin bħas-sriep u safjin bħall-ħamiem

Spiss xi membru tal-kleru jkun jipprietka u jħeġġeġ lin-nies biex tinsa. Imma xi jfisser tinsa? Ġesù anżi avżana biex ma ninsewx. Kien Kristu stess li qal: “Kunu mela għaqlin bħas-sriep u safjin bħall-ħamiem.” (Mt 10, 16) Jekk trid tkun għaqli ma tistax tinsa.  Imbagħad jiġi dan it-tali u fil-prietka tiegħu jgħidlek “Insa”.  Imma l-kelma “Insa” f’dan il-kuntest ma tfissrix li titħassar minn moħħok dik il-ħaġa li lilek tkun għamlitlek il-ħsara imma tfisser li ma għandux ikollok sens ta’ tpattija lejn min ikun wettaq miegħek xi inġustizzja jew azzjoni ħażina. Mela tinsa qatt jekk trid tkun għaqli. Tinsiex li “Dawk li ma jiftakrux l-imgħoddi huma kundannati li jerġgħu jgħixuh”.

Jista’ jkun li min ikun wettaq miegħek xi azzjoni ħażina jkun agħar minnek u jkun għamel dan frott tal-għira. Mhux bil-fors, imma probabbli! Erħilu, tpattix inti, hemm min ipattilu. Xogħlok mhux il-vendetta imma li tibqa’ żżomm lil dak il-bniedem talli hu. Iżżommx f’qalbek imma kun għaqli bħas-sriep.

Illum lanqas kompjuter ma jinsa. Minkejja li tħassar u tneħħi u tnaddaf il-memorja, xorta jibqa’ traċċa. Aħseb u ara moħħ ta’ bniedem b’saħtu!

Kif tista’ tinsa?

Bla ma trid tibda’ tistaqsi: “Kif tista’ tinsa?” Jekk il-manager tak transfer biex jakkomoda u jpaxxi lill-kollega tiegħek: kif tista’ tinsa? Jekk kollega gideb fuqek mal-imgħallem: kif tista’ tinsa? Jekk l-imgħallem minflok sama’ iż-żewġt iqniepen sama’ biss il-qanpiena tal-parti li gibdet fuqek: kif tista’ tinsa? Nistgħu nibqgħu sejrin bl-eżempji!

Il-Malti jgħid “ Min jagħmel bixkilla jagħmel qartalla”, jiġifieri min jasal jagħmel ħaġa żgħira mhux ser isibha bi kbira biex jagħmel xi ħaġa kbira. Mela għalhekk importanti li ma ninsewx għax dak li jkun jista’ jerġa’ jiftakar fina. Tinsa qatt il-kliem ta’ George Santayana għax ikollok terġa’ tgħaddi mill-istess storja ħabib! Tinsiex! Żomm f’moħħok imma mhux f’qalbek. Jekk iżżomm f’qalbek ma ssib paċi qatt.

Jekk għad jiġi misluf lilek l-għomor, għad jiġi żmien li tinsa għax xi ftit jew wisq ilkoll inbatu bid-dimentia fi xjuħitna. Min ftit u min ħafna. Imma jekk jasal dak il-waqt żomm il-memorji anke jekk ma jkunux wisq sbieħ. Dawn huma t-tarka li tipproteġik mill-attakki li jistgħu jerġgħu jseħħu fil-ġejjieni. Mela tinsiex iżda neħħi minn qalbek kull sens ta’ vendetta li jista’ jkollok. Fuq kollox tinsiex lil min għamillek il-ġid, lil min abbek, lil min waqaf miegħek matul il-waqtiet diffiċli. Tinsa qatt it-tajjeb li sar miegħek.

Le tinsiex. It-tajjeb kun grat lejh u l-ħażin tinsiehx biex ma terġax tgħaddi minnu.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon 29 ta' Ottubru 2017

Bieb miftuħ beraħ

“Tibżgħux! Iftħu, anzi, iftħu beraħ, il-bibien għal Kristu!”

Din il-frażi li ħarġet minn fomm il-Papa li mexxa lill-Knisja Kattolika mit-tieni għat-tielet millennju, Ġwanni Pawlu II, tibqa’ sinonima miegħu. Huwa tennieha fl-omelija tal-quddiesa tal-bidu tal-pontifikat tiegħu, nhar it-22 ta’ Ottubru, 1978, u baqa’ jgħixha sa l-aħħar jum ta’ ħajtu nhar it 2 ta’ April, 2005.

Hija frażi li fiha wieħed x’jifhem u x’jixtarr! Ġwanni Pawlu semma’ l-bibien. Il-bibien għandhom użu speċifiku, dak li jsakkru u ma jħallux lil min ma rridux jidħol, jirfes mill-għatba ‘l ġewwa. Iżda huwa qalilna biex niftħu beraħ il-bibien għal Kristu. Qalilna biex għal Kristu ninsew dan l-iskop li għandhom il-bibien. Huwa argument metaforiku li fi ftit kliem ifisser Iftħu qlubkom!

Il-Papa Wojtyla, wara l-pontifikat ta’ Pawlu VI u l-pontifikat qasir ta’ Albino Luciani, minbarra isimhom, wiret ukoll sitwazzjoni xejn faċli. Wieħed irid iżomm quddiem għajnejh is-sitwazzjoni politika dinjija ta’ dak iż-żmien. L-orizzont politku u soċjali kien wieħed skur b’ żewġ blokki politiċi lesti għal xulxin, bi gwerra nukleari mdenndla b’ xagħara. F’ dik l-istess omelija il Papa qal “ Iftħu l-konfini ta’ l-istati, is-sistemi ekonomiċi u dawk politiċi, l-oqsma vasti tal-kultura, taċ-ċivilta u ta’l-iżvilupp.”

Huwa kliem mimli għerf u għaqal li meta wieħed jiġi biex jipprattikah mhux daqstant faċli. Is-sigriet huwa wieħed. Jekk il-bibien jibqgħu mbarrati ma jista’ jsir xejn, iżda jekk dawn l-istess bibien jinfetħu u jinfetħu beraħ għal Kristu, id-dinja tista’ tinbidel. Il-Papa Wojtyla nistgħu ngħidu li fetaħ il-bibien kemm tiegħu kif ukoll dawk tal-Knisja. Kien Papa miftuħ għal kulħadd. Ma kienx jistenna li l-poplu jmur ħdejh imma kien imur hu stess ħdejn il-poplu. Nemmen li ma nkunx qiegħed niżbalja jekk ngħid li kien hu li fetaħ beraħ il-bibien tal-Knisja għal dak li intqal fil-Konċilju Vatikan II iktar minn għaxar snin qabel il-bidu tal-pontifikat tiegħu. Wojtyla fetaħ il-bibien tal-Knisja beraħ għall-ekumeniżmu u d-djalogu. (Ġustament ngħidu li kienu saru passi kbar qabel f’ dan il-qasam, biżżejjed insemmu l-għajta ta’ Papa Ġwanni XXIII, “Infittxu dak li jgħaqqadna u mhux dak li jifridna”) Bil-ftuħ ta’ dan il-bieb seta’ jitnaddaf ftit mill-għanqbut u l-moffa li forsi kienu trabbew matul is-snin. Xhieda ta’ pass kbir f’dan il qasam hija t-talba li għamel ħdejn il-ħajt hekk imsejjaħ tal-bikkejja f’ Ġerusalemm waqt iż-żjara tiegħu fl-Art Imqaddsa:

O Alla ta’ missirijietna,

inti għażilt lil Abraham u lid-dixxendenza tiegħu

sabiex Ismek ikun imxandar lill-ġnus:

aħna ninsabu tabilħaqq imnikkta

għall-imġieba ta’ dawk

li matul l-istorja ġiegħlu lil dawn l-ulied isofru,

nitolbuk maħfra u rridu naħdmu

għal fraternita tassew

mal-poplu tal-patt.

Bi Kristu Sidna. Amen (26 ta’ Marzu, 2000)

Konxju mis-sentiment tal-weġgħat ta’ l-imgħoddi, il-Papa Ġwanni Pawlu II talab maħfra għal xi nuqqasijiet li setgħu saru mill-Knisja, jew aħjar minn xi membri tagħha, fis-snin l-imgħoddija. Huwa wkoll iltaqa’ ma mexxejja ta’ religjonijiet oħra u kien l-ewwel Papa li daħal f’ Moskeja. Il-bieb tiegħu nistgħu ngħidu li fetħu beraħ għal kulħadd, bla ebda distinzjoni.

Il-pontifikat tiegħu kien dominat minn nies. Nies ta’ kull ġens u stat ta’ ħajja. Kellu mod uniku kif jikkomunika. Lit-tfal kien jaf jimmeraviljhom. Fl-ittra li kitbilhom fit-13 ta’ Diċembru, 1994 qalilhom hekk:

Għeżiez tfal,

Jiena u niktbilkom qed naħseb meta ħafna snin ilu kont tifel bħalkom. Allura jien ukoll, illum ngħix l-atmosfera sabiħa tal-Milied, u meta l-istilla ta’ Betlem tibda tiddi, jien ukoll inħaffef immur lejn il-presepju sabiex ngħix mill-ġdid dak li ġara fil-Palestina 2000 sena ilu.

Minn dawn il-vrus tidher il-meravilja li tant timmpressjona lit-tfal. Hawn ergajna rajna lit-tfajjel Karol qisu jibqa’ mibluh bħal ma jiġrilhom it-tfal quddiem xi presepju sabiħ. U x’meravilja hemm ikbar minn Kristu? Bil-bieb miftuħ beraħ għal Kristu, it-tfal jistgħu jgħixu din il-meravilja tul ħajjithom kollha.

Għal tant miljuni ta’ żgħażagħ kien sar bħal idolu. Kull fejn mar kien ikun hemm għadd kbir ta’ żgħażagħ warajh. Għalihom kellu stedina sabiex jiftħu bwiebhom u ma jibżgħux. Kien jaf iresqilhom is-sabiħ, il-ferħ u l-għana tal-ħajja. U x’inhuma dawn il-ħwejjeġ jekk mhux dak li joffri Kristu? Is-sabiħ, l-hena u l-ġid mingħajr Kristu huma biss frugħa.

“L-ewwel stedina li rrid nagħmel tmur għall-irġiel u n-nisa żgħażagħ tal-lum, u din l-istedina hija : Tibżgħux!  Tibżgħux miż-żgħożija tagħkom u minn dawk ix-xewqat li joffrulkom l-hena, il-verita, is-sbuħija u l-imħabba! Kultant jingħad li s-soċjeta tibża’ minn dawn ix-xewqat taż-żgħażagħ u li intom stess tibżgħu minnhom ukoll. Meta nħares lejkom iz-żgħażagħ, inħoss ġewwa fija gratitudni u tama. Il-futur, is-seklu li ġej huwa f’ idejkom. Il-futur tas-sliem jinsab f’qalbkom. Biex tibnu l-istoja kif tixtiequ u kif għandu jkun, jeħtieġ li tinħelsu mix-xewqat foloz li tinsabu mdawrin bihom.”

 (1 ta’ Jannar, 1985 – Jum dinji tal-Paċi)

Minbarra stedina, il-Papa hawn qiegħed joffri sfida. Sfida għall-ħajja. Minkejja l-mewġ kollu li jiltaqgħu miegħu ż-żgħażagħ, huwa kellu tama fihom. Urihom li kemm-il darba biebhom ikun miftuħ beraħ għal Kristu, jistgħu jmexxu d-dinja ‘l quddiem mingħajr ma jitkaxxkru mal-kurrent. Ma tantx tisma’ kliem favur iż-żgħażagħ, iżda Ġwanni Pawlu tkellem favurihom ħafna drabi għax kien jemmen fihom.

Id-dehra tiegħu, speċjalment fl-aħħar snin  ta’ ħajjtu, kienet messaġġ għall-imnikket u l-marid. Minkejja t-tbatija tiegħu huwa baqa’ sa ftit qabel mewtu qrib in-nies, ħaġa li żgur kienet ta’ kuraġġ u wens għal bosta. Kien bniedem sod. Bniedem determinat. Bniedem li fl-aħħar ta’ ħajtu kien ta’ saħħa fiżika dgħajfa imma ta’ qawwa morali kbira. Kien bneidem kbir. Is-sigriet ta’ kobor dal-bniedem kien il-bieb miftuħ beraħ għal Kristu.

Il-funeral tiegħu kien turija ta’ kemm dan  kollu huwa minnu. L-ebda fruntiera ta’ eta, sess, ġens, razza, ilsien, lewn jew twemmin ma żammet lil dik il-folla emormi milli tagħti l-aħħar tislima tagħha lil dan il-bniedem li f’ żgħożitu xtaq isir artist, imma qalbu ressqitu lejn is-seminarju sabiex ħaddan is-saċerdozju u spiċċa bit-tmun tal-Knisja ta’ Kristu f’idejh. Artist li mhux ħadem il-parti imma għexha! Wieħed mill-artisti prinċipali li l-istorja għad trid titkellem dwaru. Artist li kellu l-parti li jgħin sabiex tinbidel id-dinja. Iva, artist li ħadem il-parti tiegħu b’ mod eċċezjonali.

 

It-2 ta’ April, 2005, fid-9.37 ta’ filgħaxija. Karol mar jiltaqa’ mal-ħallieq tiegħu, ma’ Kristu, li għalih kellu l-bieb miftuħ beraħ kif ukoll ma’ Marija Santissima li tant kien iħobb, u li lilha kien offra lilu nnifsu – Totus Tuus. Mar jiltaqa’ wkoll mal-ġemgħa tal-qaddisin, fosthom l-482 qaddis u l-1,338 beatu li pproklama matul is-26 sena u nofs ta’ pontifikat tiegħu

U l-bieb miftuħ beraħ ma ngħalaqx ma’ mewtu, l-isfida tibqa’ sejra: “Tibżgħux! Iftħu, anzi, iftħu beraħ, il-bibien għal Kristu!”

Fr Reno Muscat

 Dan kien wieħed mill-ewwel artikli tiegħi f'In-Nazzjon, Marzu 2006