Monarkija

Minkejja li llum il-ġurnata ftit li xejn għadna nisimgħu b’rejiet, irġejjen, imperaturi jew xi forma oħra ta’ monarkija minħabba s-sistema politika differetni li hawn fil-maġġoranza tal-pajjiżi tad-dinja, xorta waħda ma nistgħux ngħidu li ma fadalx monarkiji. Veru li bosta minnhom fadlilhom biss titlu imma sa ftit snin ilu dawn kienu għadhom imexxu huma. Meta ngħid ftit snin inkun qed ngħid in kwantu l-istorja, fejn mija jew mitejn sena huma meqjuzin bħala żmien kontemporanju.

Monakrija hija forma ta’ gvern immexxi minn persuna waħda bħala kap. Din il-persuna ladarba tinħatar mexxej tibqa’ hemm sakemm tmut jew tabdika u warajha jieħu postha binha jew bintha skont is-sistema ta’ dik il-monarkija. Il-kelma “Monarka” ġejja mill-Grieg: μονάρχης, (monarkes) li tgħaqqad żewġ kelmiet flimkien: mono li tfisser wieħed u arkon li tfisser mexxej. Mela fil-monarkija minn dejjem kien hemm mexxej wieħed li jkun assolut, ħaġa li llum hija rari ħafna. Biss dak li għalina llum huwa rari, qabel kien ħaġa normali.

L-Imperatur

Ġustinjan, Imperatur Biżantin

Wieħed mill-modi ta’ kif kien jissejjaħ il-monarka kien “Imperatur”. L-imperatur kien bosta drabi meqjus ukoll bħala divinità. Aktarx li b’din il-kelma moħħna dlonk imur fl-imperatur Ruman li kien imexxi l-imperu li anke artna kienet taqa’ taħtu madwar elfejn sena ilu. Bosta storiċi jqisu monarkiji antiki aktar minn dik Rumana bħala monarkiji mmexxijin minn Imperatur. Il-Persja kellha l-imperatur, il-Biżantini kellhom ukoll l-imperaturi tagħhom. L-istess kellhom iċ-Ċiniżi u poplu tal-Etjopja. Dawn huma imperaturi tal-qedem iżda sal-lum għadna nsibu l-imperatur tal-Ġappun. Dan tal-aħħar ma għadx għadnu poter imma huwa titlu.

Waħda mill-paġni glorjużi ta’ pajjiżna hija r-rebħa tal-Assedju l-Kbir, rebħa li saret mill-Kavallieri u l-Maltin fuq l-armata tal-Imperu Ottoman. Dan l-imperu kien imwaqqaf fl-art li llum tissejjaħ it-Turkija u l-inħawi u ħakem bosta artijiet Ewropej. Dan l-imperu spiċċa uffiċjalment fl-1922.

Karlu Manju kien l-ewwel imperatur tal-Imperu Sagru Ruman li kien inkurunat nhar il-Milied tas-sena 800 wara Kristu, għamel bidliet kbar fl-Ewropa, bidliet li xi wħud minnhom għadna narawhom sal-lum, imma hawn mhux il-post li nitkellmu dwar dan il-bniedem kbir. Napuljun Bonaparti kien iddikjara lilu nnifsu bħala imperatur fit-18 ta’ Mejju 1804.

It-Tżar

Alessandu III Tżar tar-Russja

Sar-rivoluzzjoni Russa tal-1917, dan il-pajjiż kien immexxi minn monarka li kienet tissejjaħ Tżar, jew Kżar. Sewwasew dan it-titlu mhux marbut biss mar-Russja għaliex f’xi pajjiżi Slavi konna nsibu monarkiji li kienu jissejħu Tżar ukoll iżda bla dubju huwa dak tar-Russja l-aktar magħruf. Il-kelma Tżar ġejja minn dik Latina Cesare. Dan it-titlu minkejja li ma kienx mifrux daqs dak ta’ Imperatur, kien jintuża għall-monakra mhux biss fir-Russja imma anek fis-Serbja u fil-Bulgarija.

Maħaraġa

Yadavindra Maħaraġa tal-Punjab

Fl-art enormi tal-Indja kien hemm żmien fejn kien hemm mijiet ta’ monarki. Bosta minnhom kienu jissejħu Maħaraġa. Din il-kelma hija ffurmata minn żewġ kelmiet, Maħant li tfisser kbir u Rajan li tfisser mexxej jew re. Billi fl-Indja hemm bosta ilsna differenti tajjeb ngħidu li dawn iż-żewġ kelmiet huma wżati fl-ilsien Sanskrit u billi dan l-ilsien għandu influwenza kbira fuq l-ilsna l-oħra tal-pajjiż, il-kelma Maħaraġa tintuża fl-Indja kollha. Sal-indipendenza tal-Indja, li seħħet fl-1947, fis-subkontinent Indjan, allura mhux it-teritorju Indjan tal-lum biss imma anke l-Pakistan, is-Sri Lanka, il-Bangladesh, in-Nepal u pajjiżi oħra, kienu jeżistu aktar minn sitt mitt monarkija, li bosta minnhom kienu jissejħu Maħaraġa. Bosta minn dawn il-monarki għadhom jeżistu imma bla ebda poter. Bosta minnhom huma maħbubin ħafna mal-poplu għax kienu huma li għenu lill-poplu li kienu jmexxu biex javvanza xi ftit fil-ħajja. Kienu l-Maħaraġa li wasslu l-ilma u d-dawl fl-irħula li kienu jikkmandaw fuqhom huma. Illum il-palazzi ta’ dawn il-mexxejja saru attrazzjoni turistika u sors ta’ dħul għall-familja rjali li llum ma għadx għandha poter ġuridiku.

Sultan

Il-kelma “Sultan” fiha għadd ta’ tifsiriet storiċi iżda l-oriġini tal-kelma huwa Għarbi, nom li jfisser qawwa, awtorità, tmexxija. Fil-fatt il-parti l-kbira tas-slaten insibuhom fid-dinja Għarbija. Biss f’dan l-ambjent is-sultan kellu bosta aktar titli minkejja li l-ħidma kienet dejjem dik li jmexxi b’mod assolut. F’din id-dinja differetni minn dik tagħna konna u f’xi każi għadna nsibu l-Kalif, is-Shah, l-Emir. Prova ta’ dan huwa l-pajjiż sinjur tal-Emirati Għarab Magħquda. Sal-1971 dan il-pajjiż ma kienx jeżisit imma f’dik is-sena sitt Emiri ngħaqdu flimkien biex iffurmaw dak li llum huwa wieħed mill-aktar pajjiżi sinjuri tad-dinja, l-Emirati Għarab Magħquda! Dawn kienu kollha slaten.

Aħna l-Maltin li għandna lingwa semitika wkoll, ġieli konna nirreferu għall-Gran Mastri li mexxew pajjiżna bħala s-Slaten.

Re

Filippu VI, Re ta' Spanja

Bla dubju ta’ xejn l-aktar monarkija magħrufa magħna l-Ewropej hija r-re u r-reġina. Madwar id-dinja fadal madwar erbgħin familja li huma monarkija, li għandhom it-titlu ta’ re jew reġina. Forsi l-aktar popolari hija dik Brittanika imma fl-Ewropa biss insibu aktar minn din.  Spanja, il-Belġju, id-Danimarka, l-Iżvezja, In-Norveġja u n-Netherlands huma fost il-pajjiżi Ewropej li għad għandhom ir re jew ir-reġina. Monarki oħra ma jsejħux lill-mexxej re imma b’xi isem ieħor bħal Pinċep ġewwa Monaco, Andorra u l-Liechtenstein jew Duka fil-Lussemburgu. Imbagħad hemm re ieħor li għandu l-akbar renju fid-dinja. Qed nirreferi għall-Papa li wkoll jitqies bħala re li minkejja li t-teritorju tar-renju tiegħu huwa żgħir, is-sudditti tiegħu huma ħafna u ħafna.

Kemm hemm x’tikteb aktar dwar dan is-suġġett! Suġġett li jinteressa lil bosta minna. Min jaf għalfejn, forsi għax sa ftit aktar minn ħamsin sena ilu aħna wkoll konna taħt monarkija?

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon 24 ta' Novembru 2018