Riflessjonijiet dwar Għawdex

Djamant

Għawdex - djamant

Waħda mill-aktar kanzunetti Maltin li kienu u għadhom popolari hija dik tal-grupp The Tramps bl-isem “Inti Djamant” – diska li titratta l-ġżira Għawdxija. Min ma jafhiex din id-diska? Minn qatt ma kantaha xi darba jew oħra? U min xi darba jew oħra ma marx sa Għawdex u ra b’ għajnejh dak li titkellem dwaru din id-diska? Tiskanta kemm ix-xiber baħar li jifred iż-żewġ gżejjer prinċipali tal-arċipiergu Malti jagħmel daqstant differenza.

Ġita

Il-Melitaland dieħel il-Marfa

Fi ċkuniti ġurnata Għawdex man-nanna jew ma’ ommi kienet tkun l-isbaħ ġita. Dawn kienu jkunu jiem organizzati jew mill-parroċċa jew minn xi persuna individwali bl-iskop li dak li jkun jibdel ftit il-monotonija ta’ kuljum u fl-istess waqt jaqla’ xi sold. Konna nqumu kmieni, kien ikun għadu d-dlam u mmorru nistennew ix-xarabank mikrija quddiem il-knisja. Mgħobbijin b’ xi ġewlaq jew basket mimli sa ruħ ommu b’ ikel u xorb, konna nirkbu fil-private u nitilqu lejn il-Marfa, minn fejn kien jitlaq il-vapur ta’ Għawdex. Il-programm dejjem kien ikun l-istess – waqfa sar-Rabat biex in-nisa jduru dawra t-tilari tal-monti u jaraw isibux jixtru xi ħaġa interessanti, wara kulħadd għax-Xlendi u wara għal Marsalforn sakemm isir il-ħin biex nirkbu lura l-karozza tal-linja mikrija sabiex naslu lura l-port tal-Imġarr biex naqbdu l-vapur lejn Malta.

Illum lanqas timmaġinak tmur ġurnata Għawdex f’ dawk il-karozzi tal-linja, bil-ħġieġ iħabbat, skomdi u jiskussjaw. Lanqas timmaġinak tiela’ fuq vapur milli kienu jintużaw dak iż-żmien. Illum għandna l-kumdità kemm biex naslu saċ-Ċirkewwa fik ukoll fil-vapuri li jintużaw għat-traġitt.

Dan l-aħħar kelli mmur Gaħwdex erba’ darbiet fi żmien qasir. Ikolli ngħid li għamilt vjaġġi komdi, sibt karozzi tal-linja bl-arja ikkundizzjonata u l-istess il-vapuri. B’ hekk il-vjaġġ ikun wieħed pjaċevoli u komdu. Illum  il-vapuri saħansitra joffru s-servizz tal-wifi. Kif sirna wkoll hux? Lanqas nissaportu ftit minuti mingħajr internet!

Għad-dell

Meta konna mmorru Għawdex mill-Marfa u anke sa ftit snin ilu miċ-Ċirkewwa, kien ikollna noqgħodu nistennew bil-wieqfa u fix-xemx. L-istess storja kienet tiġri fil-port tal-Imġarr. Illum għandha żewġ terminals biex ngħid hekk ‘Sura ta’ nies’.  Ħasra li l-passiġġieri li jitilgħu bil-karozza privata tagħhom ma jistgħux jgħidu l-istess. Kemm f’ Malta kif ukoll f’ Għawdex, l-istennija biex il-karozzi jitilgħu fuq il-vapur għadha ssir fix-xemx. Min jaf jekk għadx isir xi ħaġa? Forsi tinda jew saqaf  tal-konkos. Tabilħaqq l-ispejjeż huma kbar u faċli tgħid imma diffiċli tagħmel, imma meta kont qed nistenna l-vapur fit-terminal għall-frisk taħt l-arja ikkundizzjonata u ħarist barra u rajt nies jistennew fil-karozzi tagħhom taħt xemx tiżreġ, tassew tħassarthom.

Bejn San Ġorġ u Santa Marija

Hemm jumejn partikolari li Għawdex isir kalamita għall-Maltin. Dawn huma l-festi ta’ San Ġorġ fit-tielet Ħadd ta’ Lulju u dik ta’ Santa Marija fil-15 ta’ Awwissu. Dawn iż-żewġ festi li jsiru ġewwa r-Rabat jiġbdu lejhom eluf kbar ta’ Maltin dilettanti tal-festi. Hemm xi festi Għawdxin oħrajn li jmorru għalihom xi Maltin – bħal San Lawrenz, liema festa jżuruha għadd ta’ nies mill-Birgu peress li għandhom l-istess qaddis patrun. Imma ż-żewġ festi Rabtin jiżbqu kull festa oħra u meta tkun hemm f’ xi waħda minn dawn il-festi tiltaqa’ ma’ xiħadd tafu żgur. Hemm min jikri post minn sena għal oħra biex ikun ċert li f’ dawn il-festi jkun jista’ jqatta’ tmiem il-ġimgħa hemmhekk igawdi l-festi u l-ambjent Għawdxi.

Il-Professur

Meta kont nistudja Bologna kelli professur li min dejjem xtaq iżur Għawdex. Spiss kien isemmili lil Calipso jew lil Gaulos u jgħidli dwar il-kotba li kien qara fuq din id-daqxejn ta’ gżira. Kien isemmi l-mitoloġija Griega u r-rabta li Għawdex għandu magħha. Darba staqsejtu kemm-il darba żar Għawdex. Skantajt meta qalli li qatt ma kien mar. Billi spiss kien ikellimni dwaru, u mill-mod li kien jitkellem kien donnu jafu bl-amment, kont nemmen li żaru bosta drabi. Stedintu biex xi darba jiġi u jara b’ għajnejh imma t-tweġiba tiegħu kienet li ma jistax jiġi għax jibża’ mill-ajruplan. Ħasra!

Gourmet

Ftira Għawdxija

Dan id-daqxejn ta’ fliegu li jifridna ibbiddel ikoll xi ikel. Minn sempliċi pastizz li Malta ssibu tar-rikotta, Għawdex issibu tal-ġbejniet, jew kif isejħulu l-Għawdin -  tal-ġobon. L-ikel tipiku Għawdxi huwa differenti xi ftit jew wisq minn dak ta’ Malta. Kemm-il darba mort Għawdex ma’ sħabi biex nieklu l-ftira Għawdxija. Minkejja li llum Malta hawn min jagħmel speċi bħala, imma donnha li t-togħma ta’ dik tal-gzira tat-tliet għoljiet hija itjeb... forsi hija frott l-immaġinazzjoni, kollox fil-moħħ. Hu x’ inhu forsi l-arja tagħmel din id-differenza.

Nistgħu ngħidu li minkejja li Għawdex huwa tant qrib ta’ Malta, fih bosta elementi li ma ssibhomx fil-gżira l-kbira u għalhekk jagħmuh uniku, sewwasew kif tgħid id-diska, jagħmluh djamant.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon - 15 ta' Awwissu 2015