San Ġwann il-Belt

Żgur li jekk xi ħadd jistaqsi fejn hija l-knisja ta’ San Ġwann ġewwa l-Belt Valletta kulħadd jaf jagħti tweġiba tajba. Bil-fors! Illum bosta mill-attivitajiet reliġjużi ta’ ċerta importanza jew ta’ livell nazzjonali kollha jsiru f’din il-knisja li sservi wkoll ta’ Kon-Katidral tad-djoċesi ta’ Malta. Jekk turist jiġi Malta u ma jmurx iżur dan il-post ikun tilef opportunità tad-deheb li jara dik li xi wħud iqisuha bħala l-isbaħ knisja fid-dinja. Jien ma rridx ngħid li din hija l-isbaħ knisja fid-dinja, għalkemm jekk mhux l-isbaħ, tinsab il fuq fil-lista tal-knejjes sbieħ, imma nemmen li l-art tagħha hija l-isbaħ tad-dinja. Idea tiegħi, forsi nsib min ma jaqbilx miegħi. Ejjew naraw xi ftit tagħrif dwar dan il-ġojjell ta’ arkitetttura u arti li nsibu fil-qalba tal-belt kapitali tagħna.

Għan

Dak li llum iservi bħala Kon-katidral ma nbeniex għal dan il-għan. L-għan ta’ din il-knisja kien bħala waħda li  fiha jsiru l-attivitajiet reliġjużi għall-kavallieri kollha tal-Ordni ta’ San Ġwann. Kull ilsien tal-Ordni kellha l-berġa tagħha fil-Belt Valletta u mal-bereġ insibu l-knejjes tagħhom; bħal ngħidu aħna Santa Caterina d’Italia ma’ Auberge d’Italie jew Il-Madonna tal-Pilar ma’ Auberge d’Aragon. San Ġwann kien iservi lill-Ordni kollu. L-isem li bih kienet tissejjaħ din il-knisja kien Chiesa Convnetuale di San Giovanni Battista.

Il-bini ta’ din il-knisja maestuża kien ikkummissjonat mill-Gran Mastru Franċiż Jean de la Cassière fl-1572. Meta wieħed jiftakar li l-Assedju l-Kbir seħħ fil-1565 u l-bini tal-Belt Valletta beda fis-sena ta’ wara, dlonk jintebaħ bl-importanza li l-Ordni kien ta lil din il-knisja. Ma ninsewx lanqas li l-Ordni kien fuq kollox Ordni reliġjuż. Ma setax jonqos li din il-knisja titpoġġa taħt il-patroċinju tal-qaddis li l-Ordni kien ukoll iġib ismu, San Ġwann Battista.

Barranin imma mhux biss

Ġilormu Cassar

Illum meta nduru l-Kon-kattidral ta’ San Ġwann naraw bosta bċejjeċ tal-arti ta’ artisti magħrufin madwar id-dinja. Forsi l-aktar magħruf huwa l-kwadru ta’ qtugħ ir-ras ta’ San Ġwann, xogħol ta’ Michelangelo Merisi da Caravaggio. Xejn anqas magħruf huwa l-bosta xogħol artistiku li ħalla f’din il-knisja il-pittur Mattia Preti.

Iżda l-Ordni ta’ San Ġwann ħalla f’idejn arkitett Malti biex iħażżeż il-pjanta ta’ din il-knisja hekk importanti. Kien Ġilormu Cassar li fassal dan il-kopolavur. Hawn naraw il-ħila tal-Malti. Hawn naraw li missirijietna kienu nies kapaċi daqsna, jew forsi aktar minna wkoll. Hawn naraw li minkejja li l-Kavallieri kienu jaħkmuna, kienu wkoll japprezzaw jekk xi iben din il-gżira ċkejkna jkun kapaċi f’xi qasam u kienu wkoll jafdawlu xi xogħol. Nafu li Cassar beda jaħdem fuq il-bini tal-Belt Valletta bħala assistent tal-Arkitett Lapparelli imma spiċċa biex ħa x-xogħol kollu f’idu.

Il-Caravaggio

Kull min iżur il-Kon-katidral ta’ San Ġwann ikun jonqos jekk ma jżurx il-kwadru ta’ Qtugħ ir-ras ta’ San Ġwann. Min hu dilettant tal-arti jiġi min-naħa l-oħra tad-dinja biex jara dan il-kwadru maestuż. Fil-Kon-katidral dan il-kwadru għandu lil ħuh, il-pittura ta’ San Ġilormu. Dan il-kwadru għandu storja kbira. Ħafna minna niftakru meta nsteraq. Nafu l-istorja tiegħu, li kien ħareġ minn Malta u reġa’ lura. Dwar dan il-kwadri kellimni bosta drabi Patri Marius Zerafa OP li fi żmien is-sejba tiegħu kien il-kuratur tal-mużewijiet. Tiskanta kemm tertieq il-qalb, kemm inkwiet u kemm biżgħat. Saħansitra Patri Zerafa kien qed jissogra ħajtu biex din l-opra tal-arti, opra li l-ebda prezz ma jista’ jingħatalha, ma tispiċċax mitliufa għal dejjem imma terġa’ lura f’ postha biex titgawda minn kulħadd. Bl-għajuna ta’ Alla l-istorja spiċċat b’wiċċ il-ġid u l-kwadru tal-Caravaggio llum reġa’ sab postu fil-Kon-Katidral.

Arti, arti u arti

Mhux faċli li fi ftit kliem issemmi dak kollu li wieħed jista’ jsib f’dan il-Kon-katidral. Semmejt xi kwadri jew pittura aktar il fuq, imma San Ġwann ma fihx biss pittura, fih skultura fil-ġebel u fl-irħam, fih induratura, fih interzjar, fih xogħol ta’ njam, xogħol fil-fidda u bronż, insomma fih dak kollu li wieħed jista’ jimmaġina. San Ġwann tal-Belt huwa ġawhra tal-arti.

Kurżità

Forsi mhux kulħadd jaf li din il-knisja ma hijiex proprjetà tad-Djoċesi bħall-knejjes kważi kollha l-oħra li nsibu f’Malta. Dan il-Kon-katidral huwa tal-gvern Malti. Ġara li meta Napuljun ħa f’ idejh il-gżejjer Maltin, dak kollu li kien jappartjeni lill-Ordni ta’ San Ġwann għadda f’idejn il-gvern il-ġdid. Fost bosta bini ieħor kien hemm din il-knisja u għalhekk baqgħet sal-lum propjetà tal-gvern imma amministrata mill-Knisja.

Kemm hemm x’wieħed iżid ma’ dan il-ftit li ktibt jien. San Ġwann huwa minjiera ta’ arti li tajjeb wieħed iżuru u jammirah. Issa li l-belt kapitali ta’ pajjiżna hija wkoll kapitali Ewropea tal-kultura, tajjeb li nkunu nafu x’għandna fiha.

Fr Reno  Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 20 ta' Jannar 2018