Mitt sena ilu bdiet il-gwerra l-kbira

Arċiduka Franġisku Ferdinanado

Kien il-jum tat-28 ta’ Ġunju, 1914 meta l-Arċiduka Franġisku Ferdinanado, l-eredi tat-tron tal-Awstrija u l-Ungerija, flimkien ma’ martu Sofia, kienu maqtulin fil-belt ta’ Sarejevo, il-belt kapitali tal-Bosnja-Ħerzegovina. Il-qtil sar permezz ta’ tiri ta’ pistola sparati minn ċertu

Gavrilo Princip, żagħżugħ ta’ 20 sena mis-Serbja, membru attiv tal-grupp tal-estremisti nazzjonalisti Serbi-Bosnijaċi. Dan il-qtil jista’ jitqies bħala l-kawża li tat bidu għall-ewwel gwerra dinjija. Xahar wara, fit-28 ta’ Lulju, l-imperu Awstro-Ungeriż attakka lis-Serbja. Bdiet gwerra li kienet ilha tinħass ġejja imma kellu jkun dan l-attentat biex tinsab ix-xoqqa f’ moxtha u tinbeda.

Tinfirex il-gwerra

Gavrilo Princip

Il-Ġermanja qablet mal-Awstrija u ddikjarat gwerra kontra r-Russja u Franza. L-eżerċiti Ġermaniżi qasmu l-Belġju u waslu sa barra l-belt ta’ Pariġi, imma l-Franċiżi ma ħallewhomx jidħlu fil-kapitali tagħhom. Daħlet fil-gwerra l-Ingilterra u l-kolonji tagħha, imbagħad iassieħbu l-Ġappun u t-Turkija. Fl-1915 daħlet l-Itlaja u warajha il-Bulgarija. Sena wara daħlu fit-taqbid l-Istati Uniti, il-Greċja u ċ-Ċina. Dik li għall-bidu kulħadd ħaseb li kienet sejra tkun gwerra li tispiċċa fi ftit ġimgħat jew l-aktar l-aktar ftit xhur, issa saret konflitt li ħadd ma seta’ jobsor meta kien sejjer jintemm.

Gwerra differenti

Din kienet gwerra ġdida u differenti għal kollox mill-gwerer ta’ qabilha, mill-gwerer tas-seklu dsatax. Nistgħu ngħidu li din kienet l-aħħar gwerra tal-passat u l-ewwel gwerra modewrna. Flimkien mal-armi tal-gwerra li konna nsibu qabel, bħal xwabel, l-azzarini, il-bajunetti u l-korazzi, flimkien mal-mezzi tat-trasport antik bħal bgħula u ż-żwiemel, u flimkien mat-teknika tal-gwerra tradizzjonali bħall-attakki minn kavallariji, fil-gwerra l-kbira insibu armi ġodda, teknoloġiji ġodda bil-wisq aqwa minn dawk ta’ qabel. Dehru il-machine guns, il-karrijiet armati u fil-baħar minbarra l-vapuri dehru wkoll is-submarines. Fl-ajru, minkeja li limitati dehru wkoll l-ajruplani u l-bomba qerrieda tal-gas.

Malta

Minkejja li pajjiżna kien kolonja tar-Renju Unit ma kienx involut dirrttament fil-ġlied u nistgħu ngħidu li Malta saret l-isptar tal-Mediterran għax bosta feruti tal-gwerra kienu jinġiebu hawnhekk għall-kura u kien għalhekk li lil gżiritna laqqmuha l-infermiera tal-Mediterran. Dan ma jfissirx li missirijietna ma batewx ukoll. Ma rridux ninsew li l-pajjiżi qrib tagħna, kemm Ewroppej kif ukoll tal-Afrika ta’ fuq kienu jew fil-gwerra jew kienu kolonji ta’ pajjiżi fil-gwerra u dan kellu effett fuq niesna.

Effetti

Mhux talli ma kinietx gwerra li ntemmet malajr imma talli keinet gwerra li baqgħet sjera sa tmiem is-sajf tal-1918. Kienet gwerra li kkawżat il-mewt ta’ kwazi għaxar miljun suldat, gwerra li ħalliet aktar minn wieħed u għoxrin miljun suldat ferut kif ukoll il fuq minn seba’ miljun suldat mitluf. Gwerra li ġabet bosta niket, li ġabet miljuni ta’ romol, ta’ tfal bla missier u ta’ ġenituri li tilfu lil uliedhom. Kienet gwerra li rat it-tmiem ta’ imperi bħal dawk Awstro-Ungeriż, dak Russu, Ottoman u l-Ġermaniż. Gwerra li biddlet il-ħakkiema ta’ ċerti artijiet li qabel kienu fżidejn il-aprtijeit telliefa. Kienet gwerra li wasslet għat-twaqqif tal-League of Nations, l-organizzazzjoni politika li kellha l-iskop li tin’amm il-paċi bejn il-ġnus, liema organizzazzjoni ġiet fi tmiemha fl-1946.

Hemm min isostni li l-ewwel gwerra dinjija ma kienet xejn għajr affari familjari, inkwiet bejn il-qraba. Tabilħaqq, bosta mill-mexxejja tal-pajjiżi imdaħħlin fil-gwerra kienu jiġu minn xulxin. Ir-Re Ġorġ V biss biss kien jiġi l-kuġin taz-Zar Nikola II tar-Russja u tal-Kaiser Wilhelm II tal-Ġermanja imma f’ din il-gwerra kienu konta xulxin. Dan kollu beda mitt sena ilu, u donnu l-bniedem ma tgħallem xejn għax rajna gwerra dinjia oħra wara din u għadd bla qies ta’ oħrajn mhux fuq skala mondjali imma li ħallew miljun kbar ta’ vittmi.

Fr Reno Muscat 

dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 28 ta' Ġunju 2014