Narċis u narċisiżmu

Fuq sitt werqiet tal-fidda, bħal kus tad-deheb sabiħ, u f’nofsu ż-żrieragħ ċkejkna u d-dakra li trabbih.

Għadni niftakar qisu l-bieraħ meta fil-klassi tal-Malti tal-ewwel sena tas-sekondarja konna studjajna l-poeżija tal-poeta tan-natura, Anton Buttigieg li ġġib l-isem “Ranċis”. Ngħid id-dritt kien isem ġdid għal din il-fjura li tikber fix-xagħri u li għandha fwieħa mill-ifjen. Jien u n-nies tar-raħal tiegħi konna nsejħu din il-fjura selvaġġa “narċis”. Il-poeta jagħti dettall mill-isbaħ ta’ din il-fjura kif ukoll tal-wied li minnu jgħid li sejjer jaqta’ minn din il-fjura. Wied Qirda, li mhux wisq bogħod minn raħal twelidi, Ħal Qormi u min jaf kemm-il darba għaddejna minnu f’xi mixja mas-superjur tal-Museum, huwa l-post li Buttigieg jgħid li għandu jmur jiġbor bukkett, jew ħodon kif isejjaħħlu hu minn dawn il-fjuri ċkejnin.

Fix-xagħri

Ma niftakarx biss silta minn din ik-poeżija, imma niftakar ukoll il-kwadru li tpinġili. In-narċis ma jikbirx b’mod ikkultivat imma fil-kampanja mingħajr ma ħadd jagħtih attenzjoni sakemm ma jiffjorixxix għax ladarba joħroġ il-fjura, ikun hawn ħafna li jiġbruh. Niftakar kemm kien hawn spazji bla bini fi ċkunitna. Ma kellniex it-tablets, ma kellniex logħob tal-kompjuter imma kellna l-wisa’, kellna x-xagħri fejn nimirħu u niġġerrew, fejn nikkunsmaw arja bla ebda traċċa ta’ duħħan fiha. Fejn tmur illum u ma tarax bini, karozzi? Fejn tmur fejn l-id tal-progress ma ħallietx il-firma tagħha? Wied Qirda li jsemmi l-poeta Buttigieg għadu miżmum fi stat mhux ħażin, imma faċċata tiegħu u madwaru hemm bini bla qies. Tabella li hemm fit-triq li ddaħħlek għal dan il-wied tgħid hekk: “Dan il-wied huwa ġawhra tan-natura”. Minkejja li t-tabella fiha żball fil-Malti għax “ġawhra” hija miktuba “ġawrha” il-messaġġ li twassal huwa tassew minnu u tajjeb. Kemm tlifna widien u xagħri, ġawhar tan-natura! Issa la telqu ma jerġgħu jiġu lura qatt! Għalhekk ngħid kemm kienet isbaħ tfultina.

Jien miniex kontra l-progress, imma għandu jkun hemm progress b’mod raġunat. Nitkellmu dwar progress sostenibbli, dwar sostenibbiltà. Imma kemm verament nafu xi tfisser din il-kelma u kemm verament qed naħsbu dwar progress li jħalli lil dawk ta’ warajna jkollhom fejn jieħdu nifs? Aħna qegħdin hawn illum imma għada jkollna nħallu postna u nagħmlu l-wisa’. Xi darba jkollna niġbru l-għodda u ngħidu “daqshekk”, ikollna nħallu postna għal ħaddieħor. Mela jekk nifhmu dan irridu nżommu f’moħħna li aħna mhux il-patruni tad-dinja imma għandna biss l-użufrott tagħha! Dawk ta’ warajna kif se jħarsu lejna? Se jarawna bħala dawk li ħsibna fina nfusna u ma ħallejna xejn għalihom? Tgħid ulied ulied uliedna għad jarawha l-fjura tan-narċis jew għad jistudjaw lill-poeta tan-natura bla ma jkunu jafu xi jkun qed isemmi?

Qrib imma differenti

Meta kbirt bdejt nisma’ kelma li hija qrib in-narċis imma li għandha tifsira differenti. Kultant bdejt nisma’ l-kelma “narċisiżmu”. Fl-istudju tal-filosofija missejna naqra l-psikoloġija u hawn tidħol din il-kelma. Narċisist huwa dak il-bniedem li dejjem tiegħu tajjeb, jaħseb li  huwa l-aqwa, hu l-aħjar, li ma hawnx bħalu. Fil-verità jeżistu mhux biss persuni b’din l-attitudni li ddejjaq li kull min jisma’ kliemhom, imma hawn fejn in-naċiżiżmu jiffjorixxi bla ma nindunaw. Isimgħu xi marċi kantati fil-festi tagħna: Aħna l-kbar, ħadd ma jista’ għalina, magħna ma tagħmlu xejn, aħna għira ta’ kulħadd u elf frażi oħra. Issa ħafna drabi n-narċisiżmu huwa frott ta’ kumpless ta’ inferjorità. Bniedem ikun jaf li ma għandux xi kwalità li jkollu ħaddieħor u għalhekk jipprova jonfoħ xi ħaġa li għandu hu biex jidher daqs jew aqwa mill-oħrajn. Il-grupp ukoll jista’ jara grupp ieħor bħala sfida, bħala kompetizzjoni, jew saħansitra bħala għadu u għalhekk jibda jgħid kliem jew frażijiet li mingħalih ser ikabbruh iżda fil-fatt min ikollu niskata melħ f’moħħu jinduna malajr bis-sitwazzjoni. Narċisiżmu huwa l-att fejn jien naħseb li ħadd ma hu bħali u li jien l-aqwa u l-aħjar. In-narċisiżmu huwa diżordni li anke Sigmund Freud jitkellem dwarha.

Imma għalfejn dan l-isem?

Narċisju, pittura ta' Caravaggio

Bla ma rridu nistaqsu minn fejn ġejja l-kelma “narċisiżmu”. Kollox jaf il-bidu tiegħu fil-mitoloġija Griega, fejn insibu lil Narċisju li kien f’xatt ix-xmara u meta ra d-dehra tiegħu stess fl-ilma sar iħobb lilu nnifsu aktar minn kull ħaġa oħra fid-dinja.  Beda jaħseb li huwa l-isbaħ bniedem fid-dinja. Din ix-xena nsibuha mpittra fi kwadru mill-isbaħ ta’ Caravaggio, liema kwadru jinstab f’mużew ġewwa Ruma. 

Narċis u narċisiżmu ma għandhom x’jaqsmu xejn  ma’ xulxin. Taħsbunix xi narċisiżst meta ngħid li fi tfulitna kellna xagħri fejn niġġerrew u għalhekk il-ħajja tagħna kienet isbaħ minn dik tat-tfal tal-lum. Taħsbux li jien nara dak kollu ta’żmienna sabiħ u dak tal-lum ikrah,le xejn minn dan, imma jekk ma ngħidx dak li nħoss inkun qed nitradixxi lili nnifsi u lil ħsibijieti. Le dan mhux narċisiżmu!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 26 ta' Jannar 2019