Fotografija

Illum kulħadd bl-ismartphone li suppost huwa telefon imma fih mitt ħaġa oħra, tant li kważi kważi t-telefon ċellulari l-anqas li nużawh hu biex inċemplu minnu. Gadget li fihom it-telefon ċellulari tal-lum hija l-kamra tar-ritratti. Nieħdu ritratti ta’ kollox, tagħna nfusna, tal-postijiet li nżuru, tal-ikel li nkunu ser nieklu, insomma ta’ kollox. Imma kemm jgħaddi minn moħħna li l-fotografija għandha storja twila?

Isem u naqra storja

Il-kelma Fotografija ġejja mill-Grieg antik, phôs u graphè, li tfisser kitba tad-dawl jew kitba bid-dawl, il-fotografija hija dik l-arti jew it-teknoloġija li permezz tal-istrument tal-kamera fotografika jew tal-vidjokamera, tippermetti li tinkiseb reġistrazzjoni definittiva ta’ xbieha statika fuq materjal solidu bħalma hija l-karta.

Il-versatilità inkredibbli ta’ din it-teknika ppermettiet li l-fotografija tintuża f’oqsma differenti: bħall-ġurnaliżmu, l-astronomija, il-mediċina jew ir-riċerka xjentifika. F'ċerti ċirkostanzi, il-fotografija titqies ukoll bħala mezz ta' espressjoni artistika. U hawn ikollna nammettu li ċerti fotografi huma tabilħaqq artisti aktar milli fotografi għax jagħtuna ritratti tabilħaqq sbieħ.

L-istorja tal-fotografija tradizzjonalment tibda fis-seklu dsatax. Madankollu, il-prinċipju ta’ dik li tissejjaħ “Dark room”, il-bażi tal-fotografija, kien diġà magħruf mill-qedem: wieħed mill-ewwel li ddeskriva dan il-proċess kien il-filosfu Ċiniż Mo Di (470-391 QK), iżda komplew warajh u semmewha wkoll il-Griegi Aristotele (384/383 - 322 QK) u Ewklide (4 seklu QK). L-ewwel li uża wiċċ biex fuqu pproġetta xbieha mid-“dark room” kien il-matematiku Għarbi Alhazen (965-1039). Din is-sistema aktar tard intużat mill-astronomu Franċiż William of Saint-Cloud (seklu 13) u mix-xjenzat Ingliż Roger Bacon (ċ. 1214 - ċ. 1292).

Età moderna

Matul is-sekli 16 u 17, id-dark room kellha ħafna tibdil biex l-ewwel nett tagħmel ix-xbieha aktar ċara u fl-istess waqt  tikkoreġi l-immaġni maqluba, għax l-ewwel teknika kienet toħroġ ix-xbieha bil-kontra. Fl-1657 il-patri Ġiżwita Ġermaniż Gaspar Schott (1608-1666) kompla jiżviluppa l-arti tal-fotografija billi ħoloq lenti li tista’ tiffoka fuq ix-xbieha li tkun sejra tiġi fotografata; filwaqt li fl-1685, l-inventatur Ġermaniż Johann Zahn (1641-1707) kompla jipperfezzjoni l-funzjonament tal-kamera attwali. Komplew l-esperimenti biex jinstab mod kif jiġu merfugħin ix-xbihat b'mod permanenti. Biex jikkumpensa għall-kapaċità grafika limitata tiegħu, l-inventur Franċiż Joseph Nicéphore Niépce (1765-1833) żviluppa l-proċess tal-eljografija. L-eljografija hija proċess fotografiku għar-riproduzzjoni ta' xbihat, insomma process li mhux faċli tispjegah fil-qosor.

Fotografija moderna

L-iżviluppi fit-teknika fotografika kienu enormi matul it-tieni nofs tas-seklu dsatax: il-moda għar-ritratti kienet bdiet tinfirex sewwa, l-aktar man-nies nobbli, iżda ritratti tal-pajsaġġi kien wkoll bdew ikollhom domanda kbira. Wara li nnota d-domanda kbira għal tagħmir fotografiku u ritratti, l-imprenditur Amerikan George Eastman fl-1883 fetaħ fabbrika fi New York li tagħmel il-magni tar-ritratti u ħoloq l-ewwel kamera tassew li fiha kien hemm roll ta' karta speċjali li fuqaha setgħu jittieħdu mitt ritratt. Il-fotografija kienet għodda li ħafna artisti użaw biex jirreklamaw lilhom infushom u l-attivitajiet tagħhom.

Il-ħanut tar-ritratti

Ritratt hu dejjem tifkira u f’okkażjonijiet speċjali dak li jkun kien jara kif jieħu ritratt, F’tieġ, f’xi praċett jew f’xi griżma dak li jkun kien imur f’xi ħanut tar-ritratti biex dak il-jum jibqa’ mfakkar permezz ta’ ritratt. Kien żmien ieħor, kienet teknika differenti, fejn anke l-kulur kien jingħata bl-idejn fuq ritratt abjad u iswed. Il-ħwienet tar-ritratti kien ikollhom xeni differenti biex iservu ta’ sfond għar-ritratt, hekk pereżempju f’ritratt ta’ tieġ kien ikun hem xi xena ta’ xi ġnien bil-kolonni u x’naf jien, filwaqt li għar-ritratt tal-praċett kien ikun hemm xbieha ta’ Kristu biex it-tifel jew it-tifla jpoġġu ħdejha. Kien għadu lura żmien il-photo shop!

L-istorja tkompli

Dawk li għandhom ċerta età jiftakru l-fotografija kif kienet fi tfulitna. Nixtru l-film u meta jispiċċa noħduh għand tal-ħanut tar-ritratti biex niżviluppaw dak li nkunu ġbidna. Biż-żmien bdejna nsibu l-kamera diġitali, fejn ir-ritratt narawh dak il-ħin stess. L-ewwel apparat diġitali għar-ritratti kien fis-suq lejn l-aħħar tas-snin sittin tas-seklu li għadda imma kellhom jgħaddu għexieren ta’ snin biex il-poplu komuni kien jista’ jikseb kamera minn dawn.  Mal-qalba tal-millenju dawn il-kameras saru komuni u bdejna nużawhom waqt li warrabbna l-kameras tar-roll tal-film.

Mit-telefon

Lejn tmiem is-seklu l-ieħor żviluppat it-teknoloġija fejn jidħol it-telefon ċellulari. Ma baqgħux aktar kbar, goffi u tqal. Issa kulħadd beda jixtri telefon ċellulari li wara ftit bdew ukoll ikollhom fihom kamera tar-ritratti. Aktar tard bdejna nużaw l-ismartphone. L-ewwel telefon bil-kamera kien ħareġ fil-Ġappun f'Mejju 1999. Sal-bidu tat-tieni deċenju ta’ dan is-seklu kważi l-ismartphones kollha kellhom kamera diġitali integrata. It-tnaqqis fil-bejgħ ta' kameras waħedhom żdied minħabba l-użu dejjem jiżdied ta' smartphones b'teknoloġija tal-kameras għall-fotografija każwali. Kull progress għandu prezz!

Tajna ħarsa lejn il-fotografija, illum meta tieħu ritratt mill-mowbajl tiegħek ftakar li ma kienx dejjem hekk, li wara dik it-teknoloġija li tkun  qed tuża hemm storja twila, anzi twila ħafna.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 18 ta' Novembru 2023