Tipi ta’ ħbiberija

 

Min fid-dinja jista’ jgħid li ma għandux tal-anqas ħabib wieħed? Il-ħbiberija hija ħaġa essenzjali għall-bniedem, anzi nazzarda ngħid għal kull ħlejqa għax anke annimal ifittex li jkun f’kumpanija ta’ xi ħadd li jqisu ħabib. Anke pjanta jgħidu li tkun aktar għal qalbha meta tkun f’ambjent amikoveli. Bil-ħsieb tal-ħbiberija ġewwa moħħi ftakart f’dak li kien qal il-filosfu Grieg Aristotli li għex bejn is-sena 384 u s-sena 322 qabel Kristu. Fil-kitba ta’ dan il-filosofu, imsejħa Etika Nikomakeja huwa jitratta bosta valuri fondamentali għall-bniedem fosthom  it-tjubija, l-hena, il-kuraġġ, is-saħħa, il-paċenzja u l-ħbiberija.

Tliet tipi

Dan il-ħassieb antik jgħid li jeżistu tliet tipi ta’ ħbiberiji: waħda msejħa ta’ matul il-vjaġġ, oħra li sejħilha ta’ utilità u l-aħħar waħda ħbiberija vera. Għal Aristotli, il-ħbiberija hija virtù jew għall-inqas qrib ħafna ta’ virtù u hija estremament meħtieġa għal ħajjitna, peress li ħadd ma jagħżel li jgħix mingħajr ħbieb, anke jekk dak li jkun ikollu l-ġid tad-dinja kollha. Il-ħbiberija, għalhekk, hija essenzjali biex biha l-bniedem jagħti sens lil ħajtu. Il-ħbiberija tinsab fin-nies kollha. Kulħadd għandu bżonn ħbieb. Il-ħbiberija tgħin liż-żgħażagħ jevitaw għadd ta’ żbalji li jistgħu jwettqu minħabba n-nuqqas ta’ esperjenza, lill-anzjani sservihom biex ikollhom min jieħu ħsiebhom u bħala rimedju għan-nuqqas ta’ kapaċità li jaġixxu minħabba dgħjufija li ġġib magħha l-età. Is-sinjuri u s-setgħana għandhom bżonnha, għax li tkun għani mingħajr ħbieb hija ħaġa ta’ niket u li twassal għal solitudni li twasslek f’pożizzjoni li tgħix ħajja miżera.

L-ewwel tip

Kemm-il darba nkunu qed nistennew f’xi post u nibdew parlata ma’ dawk li bħalna jkun u qed jistennew? Kemm-il darba nkunu msefrin u waqt xi vjaġġ twil fuq il-ferrovija nibdew nitkellmu ma’ xi persuna li tinzerta bilqegħda ħdejna. Ħafna drabi nies bħal dawn qatt ma nkunu ltqajna magħhom qabel u disa’ u disgħin fil-mija ma nerġgħu narawhom qatt b’għajnejna tul ħajittna kollha. Madanakollu noħolqu ħbiberija għal ftit tal-ħin. Aristotli jsejjaħ din it-tip ta’ ħbiberija bħala dik tal-vjaġġ. Hawn jiġi f’moħħi il-fatt tad-dixxipli ta’ Għemmaws. Huma u mexjin Ġesù ingħaqad magħhom fil-mixi u bdew taħdita twila, bnew ħbiberija.

It-tieni tip

Għal Aristotli hemm tip ta’ ħbiberija li teżisti biss għax minnha nista’ nigwadanja xi ħaġa. Huwa jsejjaħ din il-ħbiberija “Ta’ utilità” jew aħjar għax għandi bżonnha. Sfortunatament dan it-tip ta’ ħbiberija hija komuni ħafna. Insibuha kull fejn insibu l-bniedem. Inkun ħabib ta’ politikant għax nista’ nakwista xi ħaġa mingħandu, infittex li nkun ħabib ta’ xi ħadd li għandu s-setgħa biex meta jkolli bżonnu mmur għandu b’wiċċi minn quddiem. Inħokklok dahrek biex inti tħokkli tiegħi. Minkejja li l-filosfu ta’ Stagira jinkludi din il-ħbiberija mat-tliet ħbiberija, nazzarda ngħid li din ma hija ħbiberija xejn għax meta xi parti ma taqdix lill-oħra, din l-imsejħa “ħbiberija” għandha mnejn tinbidel fi gwerra. Ħbiberiji bħal dawn x’aktarx jinħallu jew jinkisru faċilment, għax iż-żewġ naħat mhux dejjem ikunu ugwali u jekk wieħed ma jibqax utli jew pjaċevoli u divertenti, il-ħbiberija tispiċċa wkoll, peress li l-ħbiberija kienet teżisti għal dawn l-iskopijiet.

Il-ħbiberija vera

It-tielet tip ta’ ħbiberija li jsemmi Aristotli hija dik il-ħbiberija vera li jiġri x’jiġri ma tintemm qatt. Din hija ħbiberija msejsa fuq il-ġid għall-ieħor għalhekk hija l-unika ħbiberija vera. Hija ħaġa prezzjuża u dejjiema għax tiddependi minn sentiment ħieles u veru u mhux minn xi ħaġa li tista’ tinbidel minn mument għall-ieħor. Din hija ħbiberija li għandha mnejn iddum ma tinbena imma ladarba tinbena tibqa’ fit-tul. Hija wkoll l-aktar ħbiberija rari mit-tlieta li jsemmi dan l-istudjuż Grieg. Fil-fatt, nies ta’ dan it-tip mhumiex frekwenti għax ħbiberija bħal din teħtieġ ħin twil u ħafna prattika. Sewwa jgħid qawl Grieg antik: “Il-ħbieb ma jsirux jafu lil xulxin qabel ma jkunu kkunsmaw ċertu ammont ta’ melħ flimkien” li jfisser li qasmu ftit mill-ħajja ta’ kuljum flimkien u ħolqu ċerta familjarità anke f’sitwazzjonijiet diffiċli. Għal Aristotli din hija ħbiberija perfetta, kemm f’termini ta’ tul ta’ żmien kif ukoll għax it-tnejn jispiċċaw jagħmlu l-istess affarijiet u jfittxu l-ġid ta’ wieħed lill-ieħor.

Aktar ħbiberiji

Biex ngħidu s-sewwa, Aristotli jsemmi aktar ħbiberiji li kollha b’xi mod jistgħu jiġu mpoġġijin f’xi tip minn dawn it-tlieta li semmejna. Fost oħrajn hemm il-ħbiberija bejn ir-raġel u l-mara fl-għaqda taż-żwieġ li aħna nsejħu mħabba, hemm dik il-ħbiberija bbażata fuq is-superjorità bħal dik tal-missier għall-iben u b’mod ġenerali tal-kbir lejn iż-żgħir u ta’ kull tip ta’ ħakkiem għal dak ta’ taħtu. Hemm ukoll il-ħbiberija ta’ min hu qawwi. Il-qawwi, jew is-setgħan jagħmlu użu minn tipi distinti ta’ ħbieb li xi wħud huma utli għalih u oħrajn ikunu ta’ pjaċir.

Jekk naħsbu ftit naraw kemm kiteb sewwa Aristotli dwar dan is-sentiment imsejjaħ ħbiberija!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 20 ta' Mejju 2023