X’poplu ġeneruż

Minn żmien għal żmien f’pajjiżna jsir ġbir bi skop ta’ għajnuna lil min hu fil-bżonn. Kull meta ssir xi ġabra bħal din kull darba ngħidu kemm il-poplu Malti huwa ġeneruż, kemm iħobb lil min hu batut u kemm lest jgħin lill-proxxmu biex jgħix ħajja aħjar, kemm lest ikun ta’ spalla għal min għandu bżonn kura, anke barra minn xtutna, li tiswa eluf kbar ta’ liri. F’kelma waħda spiss nisimgħu kemm il-poplu Malti huwa ġeneruż.

Maratoni

Waħda mill-ewwel, jekk mhux l-ewwel maratona bi skop ta’ ġbir ta’ fondi għal skopijiet filantropiċi kienet issir mill-Moviment Kerygma bl-isem “Solidarjetà bl-Isports”. Mijiet ta’ żgħażagħ kienu jgħaddu numru ta’ sigħat bla waqfien jilgħabu l-volleyball bl-iskop li n-nies li tmur tara din l-attività jagħtu donazzjoni biex jgħinu fil-ġbir. Għall-ewwel din kienet issir b’risq id-Dar tal-Providenza, biss biż-żmien żdiedu l-għaqdiet li bdew jibbenifikaw mill-ġbir li jsir. Maż-żmien żdiedu wkoll il-maratoni u bħal ħonqu lil din il-maratona ewlenija u spiċċat biex ma saritx aktar. Madanakollu nistgħu ngħidu li din kienet  omm il-maratoni Maltin. Dawk il-maratoni kollha li nisimgħu bihom illum kollha bdew wara l-maratona tal-Kerygma.

F’diversi jiem

Illum il-ġbir bi skop ta’ għajnuna lil min ikollu ħtieġa jsir matul is-sena kollha. Ma nistgħux ma nsemmux l-Istrina b’risq il-Comunity Chest Fund u l-ġabra li ssir f’jum il-Ġimgħa l-Kbira għall-għaqda Puttinu Cares. Iżda dawn huma biss tnejn, tnejn kbar. Ma jgħaddix xahar li ma tkunx organizzata xi attività bi skop ta’ ġbir għal xi entità karitattiva. U Alla jbierek il-poplu Malti dejjem jikkontribwixxi u nazzarda ngħid anke jikkontribwixxi bil-kbir. Hawn tajjeb insemmu wkoll il-ħafna attivitajiet żgħar li jsiru fuq skala parrokkjali jew fi ħdan xi għaqda. Dawn minkejja li ma jkunux fuq skala nazzjonali wkoll jikkontribwixxu għal għan nobbli.

In-naħa l-oħra tal-munita

Ma nistgħux ma nifirħux meta naraw iċ-ċifri miġburin f’dawn l-attivitajiet u mhux ta’ b’xejn ngħidlu li l-poplu Malti huwa poplu ġeneruż, huwa poplu b’qalb kbira, huwa poplu li jħenn. Iżda kultant tisma’ bi stejjer li jġagħluk tieqaf u taħseb kemm tabilħaqq dan il-poplu huwa ġeneruż dejjem u kullimkien.

Jekk naqilbu n-naħa l-oħra tal-munita naraw il-faċċata mhux daqstant sabiħa tal-poplu Malti. Ġieli smajna bi sfruttament ta’ ħaddiema aktarx barranin. Mhux ħaddiema ta’ ġilda skura biss, lanqas ħaddiema ta’ ġilda bajda akar minn tagħna, imma anke ta’ ħaddiema Ewropej bħalna. Ara ma jkunx hawn xi ħadd jaħseb li qed nagħmel xi distinzjoni bejn ħaddiem u ieħor, jew bejn nazzjonalità u oħra. Għalija ħaddiem huwa dak li jagħti xogħlu biex jaqla’ xi ħaġa x’jiekol, biex jgħix ħajja diċenti u mhux fil-faqar, bla ebda distinzjoni ta’ lewn tal-ġilda, twemmin, nazzjonalità jew tip ta’ diversità oħra. Il-ħaddiem huwa dak li jaħdem u mhux id-dehra tiegħu tagħmlu ħaddiem.

Abbużi

Sfortunatament spiss nisimgħu b’abbużi. Il-Malti huwa kapaċi jsib toqba minn fejn jiskappa tkun xi tkun is-sitwazzjoni. Kapaċi joħloq sitwazzjoni li bla ma jmur kontra l-liġi ikun jista’ jgħawweġ il-liġi għall-avvanz tiegħu. Ħalli nagħtikom eżempju wieħed biss: Jekk ħaddiem jaħdem 40 siegħa jkun meqjus bħala ħaddiem Full Timer, u għalhekk ikun intitolat għal dak kollu li ħaddiem bħal dan ikun ħaqqu. Iżda ħaddiem jista’ jaħdem inqas u jkun meqjuż bħala Part Timer u għalhekk anke d-drittijiet tiegħu ikunu ridotti. Ħaddiem jista’ jkun qed jagħmel l-istess xogħol iżda jkun imniżżel bħala part timer ma’ żewġ kumpaniji differetni u għalhekk qatt ma jista’ jkollu d-drittijiet kollha li jgawdu ħaddiema oħra full timers, minkejja li jkun qed jaħdem daqshom, magħhom u bħalhom.  Daqsxejn ikkomplikata l-biċċa biex tifhimha, imma hija realtà.

Stejjer veri

Kelli esperjenzi ta’ persuna barranija li ġiet Malta biex issib xogħol. Xogħol sab imma jkolli nistqarr li l-kundizzjonijiet ma kienu xejn sbieħ. Bniedem li daqqa jibda xogħol fl-erbgħa ta’ filgħodu u daqqa jibda f’nofsinhar. Nistħajjilkom tgħidulu li din hija ħaġa normali għal ċertu xogħol, iżda dik li ma huwiex normali hu li dan il-povru ħaddiem ikun avżat biex jibda x-xogħol daqs nofs siegħa qabel. Barrani, bla karozza, u ma jafx sewwa lil pajjiżna  jkollu jara kif jagħmel biex imur fil-post tax-xogħol li jibgħatu fih l-imgħallem. Mhux ħa noqgħod nidħol fil-mertu tal-paga miżera li jaqla’ dan il-proxxmu, imma nassigurakom li qiegħed jgħix fil-faqar minkejja x-xogħol kollu li qed jagħmel!

U allura jien ngħid: veru dan il-poplu huwa ġeneruż, imma fejn jidher biss? Qed ngħinu lil min huwa tassew fil-bżonn imma qed jinbet faqar ieħor bil-pulit u minn fuq dan il-faqar ġdid hemm min qed jistgħana! Jaqbel niftħu għajnejna qabel ikun tard wisq.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher F'In-Nazzjon 30 ta' Ġunju 2018 

Il-kant fil-knisja

Mhux kantant wieħed jew tnejn jgħidulek li l-bidu tal-karriera tal-kant tagħhom jafuh lill-kor tal-parroċċa li kienu jiffurmaw parti minnu fi ċkunithom. Tista’ tgħid li f’kull parroċċa ssib il-kor li jsebbaħ il-liturġija li tkun qed issir. Ħafna drabi dawn ma jkunux korijiet professjonali imma volontiera li forsi xi wħud minnhom lanqas ikunu jafu jaqraw il-mużika iżda taħt it-tmexxija ta’ persuna kapaċi jiffurmaw kor li xi drabi jkun tabilħaqq tajjeb. Insibu mbagħad korijiet aktar professjonali fejn il-membri kollha jkunu jafu jaqraw il-mużika u għalhekk il-prodott finali jkun aktar fin minn ta’ korijiet oħra.

Il-kor ta’ knisja jitlob mill-membri tiegħu mhux biss li jkunu jafu jkantaw imma li jkollhom ukoll bażi ta’ tagħrif liturġiku għaliex is-sehem tagħhom fil-quddiesa jrid idaħħal lill-assemblea f’kuntatt mat-traxxendentali, ma’ dak li l-moħħ ma jifhimx.

Hemm regoli

Il-quddiesa fiha regoli li wieħed għandu isegwihom. Il-Knisja għandha l-Ordinament Ġenerali għall-Missal Ruman li jgħidilna li ċerti kant fil-quddiesa huwa fih innifsu ritwal. X’jiġifieri? Meta titkanta l-Glorja jew l-Halleluljah kif ukoll is-Salm, is-Santus u l-Ħaruf t’ Alla, dawn huma parti mir-ritwal tal-quddiesa, jekk ma jitkantawx jinqraw iżda jsiru xorta waħda. Imbagħad hemm kant ieħor li huwa żieda mar-ritwal, jiġifieri jekk ma jsirx il-quddiesa ssir xorta bħalma huma l-innijiet tal-bidu, offertorju tqarbin u għeluq.

Min imexxi l-kant fil-knisja tajjeb iżomm f’moħħu li hemm ħin li jixraq ftit skiet u għalhekk il-kant ma għandux ikun twil wisq biex jingħata ħin ta’ meditazzjoni fis-skiet. L-innu tal-bidu għandu jakkumpanja l-purċissjoni kollha mis-sagristija sa fuq l-artal u jekk is-saċerdot ikun ser jinċensa l-kant għandu jibqa’ sejjer iżda kif il-qassis itemm dan ir-ritwal il-kant għandu jieqaf anke jekk l-innu ma jkunx tkanta kollu. L-istess għal waqt it-tqarbin. Jekk ikun hemm ftit ħin ta’ silenzju mhux ser taqa’ d-dinja. Ma hemmx  għalfejn jinbeda innu ieħor jekk ikun fadal nofs tużżana fidili biex jitqarbnu.

Membri mhux stilel

Il-membri tal-kor għandhom iżommu f’moħħom li huma jagħmlu parti minn grupp ta’ kant u għalhekk għandhom jiftakru li huma ħoss wieħed, il-ħoss tal-kor u ma humiex solisti li jridu jsemmgħu leħinhom. Sfortunatament ġieli nisimgħu min jipprova jagħmilha tax-Showgirl jew Showman fil-kor. Meta jiġri hekk l-għan liturġiku ta’ dak li jkun qed jagħmel il-kor jispiċċa fix-xejn. Ovvajment il-mexxej tal-kor dejjem ikun b’għajnejh miftuħin beraħ għal xi ħaġa bħal din għax jaf li din tirrendi l-kant f’farsa.

Ġieli jiġri wkoll li f’xi quddies ma jkunx hemm kor imma jkun hemm animatur li jmexxi l-kant. Dan jew din jistgħu jkunu mal-assemblea. Fil-knejjes tagħna ġieli smajna xi wħud li mingħalihom li huma tenuri, baritoni, soprani u baxxi. Ippruvaw ifhmu li l-quddiesa ma hijiex wirja ta’ talent, il-knisja mhix is-sala ta’ Malta’s got Talent! Tippruvax isemma’ leħnek fil-knisja l-ewwel tgħallem kanta, imqar jekk tibda waqt li tkun qed tinħasel! Agħar minn hekk ġieli ġara meta jkun hemm aktar minn animatur wieħed u għalhekk dawn donnhom b’kompetizzjoni bejniethom min se jkanta minnhom. Ġieli ġara li jibdew jitkantaw żewġ innijiet differenti fl-istess ħin jew żewġ akklamazzjonijiet  differenti wara l-konsagrazzjoni tal-ħobż u l-inbid. Dak l-aktar mument solenni u qaddis tal-quddiesa jinbidel fi tbissima fuq fomm l-assemblea kollha. Animaturi u membri tal-kor, ftakru li inthom mhux stilel imma servi tal-quddiesa.

Hemm ħafna aktar x’wieħed jgħid dwar il-kant fil-knisja, il quddiem inkomplu.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' Il-Mument - 24 ta' Ġunju 2018

Mnejn ġie d-dragun ta’ San Ġorġ

Ftit huma dawk ix-xbihat ta’ San Ġorġ li fihom ma jidhirx id-dragun. Illum l-immaġini ta’ kavallier riekeb żiemel qed jissielet mad-dragun iġġib dlonk f’moħħ kulħadd il-figura ta’ San Ġorġ. Imma sewwasew id-dragun kif sab ruħu ma’ din ix-xbieha?

L-awtur tal-istorja tad-deheb

Dik li bil-Latin tissejjaħ  Legenda aurea jew Legenda sanctorum, jiġifieri l-Istorja tad-deheb jew l-Istorja tal-Qaddisin hija kitba medjevali magħmula minn ċertu isqof Dumnikan bl-isem ta’ Ġakbu De Fazio magħruf aktar bħala Ġakbu ta’ Varazze, jew Varagine, l-isem Latin ta’ belt twelidu.  Dan il-kittieb twieled ġewwa Varazze ġewwa l-Ligurja u wara li ħaddan l-Ordni tal-Predikaturi laħaq Isqof ta’ Ġenova.  

Ġakbu ta' Varagina

Dan l-awtur twieled fl-1228 fil-familja nobbli ta’ De Fazio u wara l-edukazzjoni primarja tiegħu daħal mal-Ordni tal-Predikaturi fl-1244. Tajjeb ngħidu li l-Ordni Dumnikan li ħaddan De Fazio kien relattivament fil-bidu tiegħu. Ma ninsewx li dan kien approvat mill-Papa Onorju III fl-1216, inqas minn 30 sena qabel. Il-fundatur tal-Ordni, San Duminku miet fl-1221, jiġifieri ftit aktar minn  20 sena qabel ma Ġakbu ssieħeb fil-ħajja reliġjuża. Huwa okkupa l-karigi ta’ Pirjol f’xi kunventi fothom dak ta’ Bologna fejn hemm il-fdalijiet tal-fundatur tal-Ordni tal-Predikaturi Duminku ta’ Gużman. Kien magħżul ukoll bħala Ġeneral tal-Ordni fl-1267. Fis-sena 1292 dan il-patri kien imsejjaħ Ruma mill-Papa Nikola IV sabiex ikun ikkonsagrat Isqof ta’ Ġenova. Ġakbu wasal Ruma fit-30 ta’ Marzu. Dakinhar kien Ħadd il-Palm. Huwa sab lill-Papa marid sewwa, tant li dan miet nhar l-4 ta’ April, jum il-Ġimgħa l-Kbira. Il-Kardinali ma marrux kontra x-xewqa tal-Papa u għalhekk Ġakbu kien ikkonsagrat Isqof nhar Ħadd il-Għid.

Ta’ min jgħid li mal-mewt ta’ dan il-Papa, il-Knisja daħlet fi kriżi, tant li l-papa leġittimu li mexxa lill-Knisja warajh kien Ċelestinu V li kien elett papa fil-5 ta’ Lulju tas-sena 1294 wara aktar minn sentejn bi Knisja bla mexxej leġittimu. Dan il-papa warrab minn fuq it-tron ta’ Pietru wara 161 jum u reġa mar jgħix fil-monasteru Benedittin li kien fih qabel.

Intant Ġakbu ta’ Varagine miet fl-1298 fil-belt ta’ Ġenova u fl-1816 kien ibbeatifikat mill-papa Piju VII.

Storja tad-deheb

Imma ejjew naraw ftit x’kienet din il-kitba li bdejna nsemmu fil-bidu. Bħalma kien isir dejjem l-isem tal-kitba kien ikun twil ħafna. Fil-każ ta’ dan il-manuskritt ma kienx hemm eċċezzjoni għax ismu sħiħ kien: Abbreviatio in gestis et miraculis sanctorum, iżda aktar kien popolari l-isem qasir, Legenda aurea u għal bosta oħrajn Legenda sanctorum. Il-kitba inbdiet għall-ħabta tas-sena 1260 u ntemmet mal-mewt ta’ dan l-isqof.

Żgur li kienu saru ‘l fuq minn 800 kopja tal-manuskritt, ovvjament kollha miktubin bl-idejn. Meta lejn nofs is-seklu XV kien ivvintat l-istampar dan ix-xogħol dlonk ġie stampat mhux biss fil-lingwa oriġinarja tiegħu, il-Latin, iżda f’bosta ilsna ewlenin tal-Ewropa. Bħala edizzjonijiet ta’ din il-kitba jingħad li saru aktar milli kienu saru tal-Bibbja. Fl-Ingilterra William Caxton, il-famuż stampatur u fundatur ta’ stamperiji kemm fi Bruges kif ukoll f’Westiminister, fl-1483 stampa dan ix-xogħol bl-Ingliż għall-ewwel darba. Sa madwar 40 sena wara din l-istess kitba inħarġet f’disa’ edizzjonijiet, dejjem mill-istess stamperija ta’ Caxton. Fil-bidu tas-seklu XX dan ix-xogħol letterarju kien tradott fl-ilsien Franċiż ukoll.

Ħajjiet tal-qaddisin

Il-qoxra tal-ktieb ta' edizzjoni Taljana

Il-kontenut ta’ din il-ktiba twila ma hija xejn għajr stejjer ta’ ħajjiet ta’ qaddisin li kienu magħrufin fi żmien l-awtur tagħhom De Fozio. Bħala riferiment għal kitbietu huwa sab bosta manuskritti antiki fil-bibljoteki u fuq l-ixkafef tal-arkivji tal-kunventi Dumnikani. Studjużi awtorevoli llum isostnu li dan l-awtur għamel użu minn aktar minn 130 ktieb jew aħjar manuskritt biex għaqqad din l-istorja tad-deheb. Il-fantasija u forsi wkoll l-immaġinazzjoni għandhom mnejn ġieli grew b’Ġakbu ta’ Varazze. Biex nieħdu idea nistgħu nsemmi l-istorja fejn San Silvestru kellu dehra minn San Pietru u dan urih kif kellu jagħmel eżorċiżmu fuq dragun li kien daħal fil-belt ta’ Ruma u kien qed jiekol madwar 300 bniedem kuljum. Simili għal dan il-fatt hija l-leġġenda ta’ San Ġorġ u d-dragun. Jidher iżda li aktar huwa popolari l-qaddis Ġorġ fejn tidħol il-bhima feroċi milli Silvestu.

L-istorja fiha wkoll għadd ta’ rakkonti ta’ mirakli u stejjer ta’ relikwi ta’ qaddisin. Interessanti wkoll li f’din il-kitba nsibu wkoll imsemmi  l-Profeta Mawmettu fil-kapitlu li jitkellem dwar San Pelagju Papa.

Dan kien il-bidu tad-dragun ma’ San Ġorġ, ħaġa li ħafna ma jifhmuhiex u forsi anke jitħawdu meta jsibu ruħhom quddiemha bla ma jkunu jistgħu jaslu għal tweġiba meta jistaqsu bejnhom u bejn ruħhom minn fejn ġie d-dragun ma’ San Ġorġ. Il-problema hija li anke fid-dinja Ortodossa, dan il-qaddis ukoll jidher bid-dragun. Tgħid kollox beda mill-kitba ta’ patri Dumnikan?

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon -  23 ta' Ġunju 2018

Il-knisja ta’ San Ġorġ f’Lyon

Fil-belt Franċiża ta’ Lyon, fid-distrett imsejjaħ Vieux Lyon, sewwasew bejn ix-xatt tax-xmara Saône u l-pjazza li ġġib l-isem ta’ François Bertras hemm knisja fuq stil gotiku li hija ddedikata lil San Ġorġ Martri.

L-ewwel knisja li nafu li kien hemm f’dan il-post kienet inbniet għall-ħabta tas-sena 550 iżda din iġġarrfet waqt attakk mis-Saraċeni madwar is-sena 732. Għamlet żmien twil abbandunata iżda fis-sena 802 ġiet irranġata. Fis-seklu XIV din il-knisja bdiet tintuża mill-Ordni Militari u Ospidalier ta’ San Ġwann ta’ Ġerusalemm, dak l-Ordni li llum kulħadd jafu bħala l-Kavallieri ta’ Malta, iżda sa dak iż-żmien kienu għadhom ma waslux Malta dawn il-kavallieri. Matul is-snin saru bosta restawri fuq din il-knisja iżda fl-1793, żmien ir-Rivoluzzjoni Franċiża, din il-knisja ttieħdet minn idejn id-djoċesi u għaddiet f’idejn l-istat. Minn knisja dan il-post inbidel f’maħżen tal-qamħ.

Fl-1845 bdiet tinbena l-knisja li naraw illum fuq pjanta tal-Perit Pierre Bossan li kien ukoll il-perit tal-Bażilika ta’ Fourviere, knisja kbira u sabiħa ħafna f’Lyon ukoll. Il-knisja ta’ San Ġorġ tlestiet fl-1848. Għamlet bosta snin isservi bħala parroċċa iżda n-nuqqas ta’ saċerdoti u n-nuqqas ta’ attendenza min-nies, ġiegħel lill-isqof ta’ Lyon ineħħi lil din il-knisja mid-dinjità parrokkjali. Fis-snin tmenin tas-seklu li għadda din il-knisja ingħalqet iu kienet mitluqa imma fl-1989 ġiet afdata lill-Fraternità ta’ San Pietru, grupp ta’ saċerdoti tradizzjonalisti magħrufin bħala FSSP, Fraternitas Sacerdotalis Sancti Petri. Għaddew xi snin sakemm beda xogħol estensiv ta’ restawr fuq din il-knisja. Ix-xogħol tlesta u kien inawgurat fis-sena 2007.  Sena qabel tlesta x-xogħol il-knisja reġgħet saret parroċċa.

L-istil li fih inbniet il-knisja huwa dak neogotiku. Il-bieb prinċipali tal-knisja fih skultura ta’ San Ġorġ fuq iż-żiemel jissielet mad-dragun. Din hija skultura tal-artist Charles Dufraine u hija l-unika xbieha tal-qaddis fil-knisja. Bħall-knejjes gotiċi kollha, it-twieqi huma stained glass, xogħol ta’ Maréchal de Metz. Fil-knisja  nsibu xbieha tal-Inkurunazzjoni tal-Madonna, xogħol tas-seklu XVI. Il-kampnar waħdieni li nsibu fin-nofs tal-knisja huwa għoli 67 metru. Fuq ġewwa tal-knisja hemm il-gotiku pur, xejn pittura, xejn minn dak li ma għandux x’jaqsam ma’ din il-linja ta’ arkitettura. Hija totolment differenti mill-knejjes barokki li aħna l-Maltin aħna mdorrijin bihom, għalkemm għandna xi knejjes Gotiċi wkoll, bħall-parroċċa tal-Balluta u l-knisja taċ-ċimiterju tal-Addolorata. Fuq il-bieb prinċipali minn ġewwa nsibu gallarija b’orgni tal-kanen kbir ħafna. Fin-nofs tal-knisja naraw il-pulptu tal-irħam li jiddomina l-kursija ċentrali. Fin-navijiet insibu l-Via Sagra tal-irħam u xi statiw ta’ qaddisisn fosthom dik ta’ Santa Giovanna d’Arco u San Ġwann Marija Vianney, żewġ qaddisin Franċiżi popolari ħafna.

Illum din il-knisja ta’ San Ġorġ hija meqjusa bħala monument storiku importanti għall-belt ta’ Lyon.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fil-pubblikazzjoni tal-Festa San Ġorġ maħruġ mill-Għaqda Socjo-Mużikali Anici Ħal Qormi 2018

San Ġorġ fil-battalji

It-talb lil San Ġorġ bħala protettur tas-suldati dejjem jiżdied matul il-gwerer. Eżempju ċar ta’ dan nistgħu narawh fil-medju evu l-aktar matul il-kruċjati, speċjalment fit-tielet waħda li seħħet bejn l-1187 u l-1197.

Federiku Barbarossa

Fl-1190, sewwasew f’Mejju, meta din il-kruċjata kienet fl-eqqel tagħha, saret il-Battalja ta’ Ikonjum, il-post li llum jissejjaħ Konya ġewwa t-Turkija. L-armata Nisranija, immexxija minn Frederiku Barbarossa, kienet riesqa lejn il-post tat-taqtiegħa, is-suldati ngħaqdu fi gruppi biex jitolbu. Is-saċerdoti li kienu jassitu lis-suldati waqt il-kruċjata, qaddsu quddies votiv lil San Ġorġ biex jitlob l-għajnuna ta’ Alla għal dawn is-suldati li kienu sejrin jissieltu għall-fidi Nisranija u għall-kisba lura tal-Art Imqaddsa, l-art fejn rat it-tnissil, it-twelid, il-ħajja, il-mewt u l-qawmien mill-mewt ta’ Sidna Ġesù Kristu.

Għandna xhieda ta’ dan permezz ta’ ittra li Federiku I kien kiteb lill-ibnu f’Novembru 1189. Huwa qal li għad li kellu armata qawwija, xorta kien hemm il-ħtieġa tal-għajnuna Divina, għaliex “Sultan ikun salvat bil-grazzja tas-Sultan Etern li tiżboq kull ħila ta’ kwalunkwe bniedem.”

Xi jiem qabel Għid il-Ħamsin, suldat bl-isem ta’ Ludoviku ta’ Helfestein qal li kellu dehra ta’ gwerrier riekeb żiemel abjad, li huwa qal li kien San Ġorġ, li kien qiegħed jiġġieled mat-Torok. Ħadd ma ddubita minn din id-dehra u s-suldat kien emmnut minn kulħadd. Nhar it-13 ta’ Mejju, is-suldati kollha marru jqerru għaliex kienu jafu li jum il-battalja kien qorob u għalhekk riedu jkunu lesti spiritwalment ukoll. L-għada bdiet il-battalja. Flimkien mas-suldati kien hemm is-saċerdoti li bdew jassitu lill-Insara midrubin mill-Misilmin. It-talb lejn San Ġorġ żdied bil-bosta waqt it-taqbid għaliex kulħadd beda jġib quddiem għajnejh id-dehra li kellu seħibhom Lodoviku. Ir-rebħa tas-salib fuq is-suldati Torok f’ din il-battalja seħħet nhar is-18 ta’ Mejju u Ikonjum għadda f’ idejn l-Insara.

Rikkardu 1

San Ġorġ intalab l-interċessjoni tiegħu anke fil-battalja ta’ Montaperti li seħħet fl-2 ta’ Settembru tas-sena 1260 ġewwa t-Toscana bejn il-bliet ta’ Siena u Firenze. Is-suldati ta’ Siena talbu lil San Ġorġ u l-għajta ta’ “San Giorgio, San Giorgio!” kienet fuq fommhom tul il-battalja kollha. Fatt interessanti f’din il-battalja huwa ta’ dak il-kavallier li kien fuq in-naħa ta’ Firenze imma fil-battalja dar u mar man-naħa ta’ Siena. Bocca degli Abati, kif kien jismu dan il-kavallier, jissemma anke minn Dante Aleghieri fid-Divina Commedia. F’din l-opra ta’ Dante lill-kavallier insibuh fid-disa’ ċirku tal-infern. Ir-rebħa tas-suldati ta’ Siena kienet attribwita lill-qaddis Ġorġ u għalhekk bħala turija ta’ radd ta’ ħajr u gratitudni dawn is-suldati ġabru biex tinbena l-knisja  li għadna nsibu llum iddedikata lil San Ġorġ fi Siena. Lil San Ġorġ bdiet issirlu festa biex tibqa’ nfakkra din ir-rebħa.

Ladarba qegħdin insemmi r-rabta ta’ San Ġorġ mal-battalji, ma nistgħux inħallu barra l-istorja ta’ Rikkardu l-ewwel, Sultan tal-Ingilterra, magħruf bħala Lion heart. Dan is-sultan waqt il-kruċjata li semmejna aktar qabel, kellu dehra minn San Ġorġ fejn il-qaddis kien wegħdu r-rebħa, kif fil-fatt seħħ. Kien għalhekk li snin wara San Ġorġ kien proklamat bħala l-qaddis patrun tal-Ingilterra lejn nofs is-seklu XIII u protettur tal-familja Rjali mis-Sultan Dwardu III fis-seklu XIV. 

Dawn huma biss tliet battalji li r-rebħ tagħhom huwa attribwit lil San Ġorġ, Hemm bosta u bosta oħrajn, fosthom anke l-attakk tal-Mori fuq Malta fl- 1429. Dan juri biċ-ċar għalfejn il-qima lejn San Ġorġ hija daqstant qawwija u mifruxa

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fil-programm tal-festa ta' San Ġorġ maħruġ mill-Għaqga tan-Nar 23 ta' April Ħal Qormi, festa 2018

125 sena ilu

Il-qoxra tal ktieb ta' Ballou

Is-sena 1893 hija s-sena li fiha twaqqfat il-Banda San Ġorġ Martri ta’ Ħal Qormi. Forsi nimmaġinaw li 125 sena ilu l-ħajja f’Malta kienet bħalma hija llum, iżda niżbaljaw jekk naħsbu hekk. Biex nifhmu xi ftit il-qagħda ta’ pajjiżna f’dawk iż-żminijiet nistgħu nduru fuq kitba li saret propju fl-istess sena li twaqqfet il-banda tagħna.

Il-ktieb li qed insemmi huwa The Story of Malta tal-kittieb Amerikan Maturin Murray Ballou. Dan il-kittieb twieled fl-1820 u ppubblika għadd kbir ta’ kotba kemm dwar il-vjaġġi li għamel matul ħajtu kif ukoll stejjer u drammi. Huwa miet sentejn wara li ħareġ il-ktieb dwar Malta. Fil-fatt dan kien it-tielet l-aħħar ktieb tiegħu; mimli b’riflessjonijiet dwar il-pajjiż kif ukoll gwida tal-post.

Ballou jgħidilna li biex wieħed jasal Malta kellu jew jaqbad il-vapur minn Marsilja, li kien jitlaq minn dak il-port kull ħmistax jew inkella kien jista’ jasal sa Napli u jimbarka minn hemm. Kien hemm possibiltajiet oħra biex wieħed jasal f’pajjiżna imma dawn kienu l-aktar komdi. Hu jgħidilna li dawk li jinżlu Malta aktarx li jagħmlu dan għal ftit ħin biex imbagħad ikomplu l-vjaġġ tagħhom lejn id-destinazzjoni tagħhom, iżda min ried jibqa’ Malta huwa jgħid li hemm x’tara. Isemmi Ħaġar Qim u l-Imnajdra, il-Buskett u San Anton. Għal min ried jikri kamra f’Malta huwa jsemmi Hotel Angleterre li kienet tinstab ġewwa Strada Stretta fil-Belt Valletta.

L-awtur M. M. Ballou

Il-vapur kien jorbot ix-xatt tal-Belt u l-kittieb jgħid li fix-xatt wieħed kien jiltaqa’ ma’ bosta tallaba. L-irġiel ħafjin lebsin qmis u sidrija, b’qalziet ’l fuq mill-għaksa miżmum b’ terħa madwar qaddhom. In-nisa, ħafjin ukoll, aktarx liebsa lbis iswed, mgħottijin b’għonnella li lanqas tħallik tagħraf waħda minn oħra. Dan kien il-poplu tal-klassi baxxa, klassi li kienet titkellem bil-Malti, ilsien li skont Ballou huwa għaqda ta’ Għarbi u Taljan. Iżda fejn jidħlu l-Maltin ta’ klassi għolja, in-nobli u n-negozjanti, f’dan il-ktieb insibu li dawk kienu differenti. Ilbieshom kien aktar ixaqleb lejn dak Ewropew u n-nisa meta kienu jmorru t-teatru kienu jkunu lebsin bosta deheb u ħaġar prezzjuż. Dawk ta’ klassi għolja kienu jitkellmu bit-Taljan fil-parti l-kbira tagħhom u n-negozjanti kienu jitkellmu bl-Ingliż u xi wħud anke bil-Franċiż.

Il-kittieb Amerikan isemmu wkoll lill-kleru. Huwa jgħid li f’Malta kien hawn madwar elfejn saċerdot. Is-saċerdoti jilbsu s-suttana sewda bil-kappell iswed kbir fuq rashom. Huwa jinnota li l-maġġoranza tal-kleru kienu mżaqqin mhux ħażin u jagħmel kuntrast bejnhom u bejn it-tallaba tal-port. L-awtur jinħass ftit jew wisq antiklerikali, forsi xi ħaġa ġdida għal Malta tal-1893, biss dan il-ktieb żgur ma kienx għall-poplu komuni Malti u għalhekk seta’ jikteb li jrid.

Strada Rjali għall-ħabta tal-1893

Jagħtina stampa ċara tal-Belt Valletta u ta’ Strada Rjali. Huwa jibqa’ mpressjonat bl-ambjent tal-Belt, fejn jgħid li l-bosta koppli u kampnari, minkejja li ma humiex minaretti, jagħtu lill-Belt Valletta il-bixra orjentali. Ballou kien midħla tal-ambjent orjtantali għax kien jivvjaġġa ħafna. Dwar Strada Rjali huwa jagħtina stampa sabiħa ta’ din it-triq prinċipali  tal-belt kapitali tagħna. Huwa jsemmi l-bosta uniformijiet militari jew navali li wieħed jiltaqa’ magħhom f’din it-triq. Hawnhekk l-awtur jgħid li jiltaqgħu l-bosta kulturi, kemm tal-Afrika ta’ Fuq kif ukoll dik Ewropea. Hawnhekk il-kuluri fl ilbies jagħtu l-ħajja u jagħmlu lil din it-triq ħajja aktar minn kull parti oħra tal-gżira. Hawnhekk wieħed jara l-Ingliżi jippassiġġaw bl-ilbies għani tagħhom, is-sinjur bil-kappell fuq rasu u bil-bastun taħt għabtu u s-sinjura bil-libsa kollha frilli u bizzilla sal-għekiesi, bl-umbrella ċkejkna biex tilqa’ mir-raġġi qalila tax-xemx, xi Grieg għaddej liebes l-ilbies tiegħu, u fuq kollox il- Malti, ħafi b’wiċċu maħruq bix-xemx, xhieda tal-ħidma bieżla tiegħu. Hawnhekk huwa l-post fejn jiltaqa’ kulħadd, l-għani u l-fqir, il-Malti u l-barrani, dak li liebes iż-żarbun u l-ħafi. Hawnhekk wieħed jista’ jara l-ħajja tassew ta’ Malta.

F’dan l-ambjent twieled il-Każin Banda San Ġorġ ta’ Ħal Qormi – żmien differenti għal kollox minn dak tal-lum.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fil-programm tal-festa maħruġ mill-Għaqda tal-Mużika San Ġorġ Martri Ħal Qormi, Festa 2018

Djalett

Kultant kelma turi minn fejn inti. Biżżejjed toħroġlok kelma bl-imgħawweġ biex kulħadd jinduna minn liema raħal int. Jekk tiegħu jew miegħu minflok “Ti-aw” jew “Mi-aw” tgħid “Ti-u” jew “Mi-u” kulħadd jinduna li inti min-naħa tal-Kottonera. Jekk minflok l-ittra Q tlissen il-K aktarx jaħsbuk Għawdxi, anzi mir-Rabat u min-naħa ta’ Għajn Qatet. Dawn nistgħu nsejħulhom id-djaletti tagħna l-Maltin li minkejja ċ-ċokon ta’ artna u minkejja l-viċinanzi tal-irħula u l-ibliet tagħna, xi kliem ivarja minn psot għal ieħor u faċli ninkixfu minn fejn aħna.

Diversitajiet

Jiena trabbejt ġewwa Ħal Qormi, raħal magħruf għall-mod kif uliedu jitkellmu l-Malti, raħal fejn hemm tendenza li kultant l-A jew l-O isiru U: “It-tful ta’ Ħal Qurmi jmurru l-iskula bl-unifurmi!” Iżda billi ommi kienet minn Tas-Sliema, jiena tgħallimt nitkellem, kif kienu jgħiduli, “bit-taf” jew “bil-pulit” u mhux “bit-tuf” bħal bosta minn sħabi tal-iskola primarja. Irħula oħra g+andhom djaletti oħra. Għadni niftakar mara mis-Siġġiewi titkellem ma’ ommi. Ma stajtx nifhem kif din il-mara xtrat “il-kitba” lit-tifel tagħha. Mela l-kitba tinxtara? Domt ma ntbaħt li kienet xtrat il-kotba tal-iskola lil binha. Ċajta ħelwa kienet tingħad dwar wieħed Għawdxi li jiftakar żgħożitu b’ċerta nostalġija u kien jgħid: “Kabel kont titpaxxa tara l-Ingliżi jiġġerrew mat-torok!” tiskanta kemm djaletti differenti f’roqgħa art tant ċkejkna.

Kważi kważi l-mod kif titkellem kien jagħti identità lil dak li jkun. Illum id-djalett jew il-kliem “bl-imgħawweġ” naqas ħafna, forsi minħabba li t-tfal sa minn ċkunithom aktar qed jitħalltu ma’ xulxin fl-iskejjel u għalhekk aktar qed isir mitkellem il-Malti standard. Insomma anke l-Malti standard qed iċedi postu u floku dieħel Malti mħallat ma nafx ma’ kemm-il lingwa oħra biex fl-aħħar qed ikollna kawlata ta’ Malti. Imma dan argument ieħor li ma għandux x’jaqsam mad-djaletti.

Mhux Malta biss

Ovvjament dan il-fenominu nsibuh mifrux mad-dinja kollha. Isma’ Ingliż ta’ Londra u ara tifhmux. Mur l-Iskozja u ara jekk l-Ingliż li tisma’ huwiex dak li tisma’ fil-films. Mhux ser insemmi l-Irlanda għax dawn għandhom ilsien ieħor minbarra l-Ingliż, iżda anke l-Ingliż tagħhom huwa differetni minn dak standard. Din il-ħaġa insibuha kullimkien kif diġà għedt.

Ħaġa li dejjem impressjonatni hija l-kliem li jingħad li l-Madonna qalet lil Bernardina Soubirous ġewwa Lourdes: “Que soy era Immaculada Concepciou”. Dan la huwa Franċiż u lanqas Spanjol għad li jqarreb ħafna lejn l-Ispanjol. Hawn insibu djalett li kienet titkellem bih iċ-ċkejkna Bernardette u n-nies l-oħrajn ta’ Lourdes u l-irħula qrib. Billi dan ir-raħal Franċiż jinsab fil-Pirinej qrib Spanja u anke l-influenza fl-ilsien tinħass.

L-Italja

Jekk imbagħad irridu nitkellmu dwar djaletti ma nistgħux inħallu barra l-Italja. Dan huwa pajjiż famuż għal din il-ħaġa. Niftakar meta kont ngħix Napli kont bdejt immur inqarben mara xiħa kull nhar ta’ Ħadd. Din ma kinitx titkellem ħlief bin-Naplitan. Kif se nifhimha? Imma ġimgħa wara ġimgħa bdejt nifhem xi ħaġa u llum għadni niftakar xi ħaġa minn dak id-djalett partikolari u ġieli anke toħroġ xi ħaġa minnu waqt xi diskursata bit-Taljan. Niftakar imbagħad li wara Napli mort għal xi snin Bologna. Darba kont mort f’parroċċa u xħin ħriġt mill-karozza kien hemm raġel qed jiknes barra l-knisja u beda jkellimni bid-djalett ta’ Bologna għax ħasibni minn hemm. Jekk in-Naplitan għall-ewwel ma stajtx nifhmu, dan id-djalett lanqas qbadt irkaptu tiegħu.  Wara dal-povru raġel induna u kellu jaqleb dak li qal bit-Taljan. Għalih ma kinitx ħaġa ħafifa għax kien Boloniż pur u dejjem tkellem bid-djalett. Jekk in-Naplitan drajtu, il-Boloniż ma naf xejn minnu għaliex ftit li xejn huwa wżat u n-nies ta’ hemm dejjem bit-Taljan kellmuni. Tajjeb niftakru li sal-unifikazzjoni tal-Italja fl-1861 il-pajjiż bħala Italja kienet kollha reġjuni u għalhekk lanqas l-ilsien Taljan ma kien jeżisti. Mal-għaqda ta’ dawn ir-reġjuni ħadu it-Toskan bħala lingwa tar-Renju tal-Italja. Intgħażel it-Toskan għaliex Dante Aleghieri, meqjuż bħala l-aqwa awtur tal-peninsula, kiteb bit-Toskan.

Aħna nsejħu dawn l-ilsna differenti bħala djaletti Taljani imma fil-verità ma’ huma djaletti Taljani xejn. Dawn huma djaletti tal-lingwa Latina, bħalma wara kollox huma l-ilsna u d-djaletti Franċiżi u Spanjoli għaliex l-għeruq tagħhom huma f’dik il-lingwa li kienu jitkellmu ir-Rumani li ħakmu parti kbira tad-dinja magħrufa ta’ żmienhom.

Illum id-djaletti huma studjati anke fil-lingwistika bħala varjant tal-ilsien standard. Djalett jista’ wkoll jintuża bħala mezz ta’ identità jew oppożizzjoni politika. F’ċerti każi fejn popli fi ħdan nazzjon iħossuhom opressi u jfittxu l-indipendenza tagħhom, jużaw id-djalett bħala l-ilsien uffiċċjali ta’ dak il-ġens.

X’dinja hemm wara kull djalett!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 16 ta' Ġunju 2018

Quddiesa għat-tfal

Huma bosta dawk il-ġenituri li tal-anqas nhar ta’ Ħadd ikunu jixtiequ jmorru jisimgħu quddiesa iżda minħabba li għandhom it-tfal żgħar jibżgħu li wliedhom jistgħu jtellfu jew idejqu lill-oħrajn. It-tfal dejjem tfal u qatt ma tista’ timmaġina x’jistgħu jivvintaw. Problema oħra hija li t-tfal ħafna drabi jiddejqu f’post li għalihom xejn ma huwa familjari bħalma hija l-knisja. Imma hemm soluzzjonijiet għal dawn il-probelmi wkoll.

Quddiesa speċjali

F’xi parroċċi anke f’Malta qed isiru quddies immirat għat-tfal. Kien hemm fejn saċerdot jilbes ta’ buffu, hemm fejn l-omelija ssir permezz ta’ pupazzi, hemm fejn is-saċerdot jinżel għal-livel tat-tfal biex dawn iħossu aktar li marru f’post biex jiltaqgħu ma’ ħbiebhom milli marru f’post fejn il-kbar jifhmu dak li jkun qed isir u huma ma jifhmu xejn.

Kull bidu huwa iebes imma ladarba r-rota tkun qabdet it-tidwir din tibqa’ ddur sewwa. Hekk jiġri fil-każi ta’ dawn il-quddies. Fil-bidu jkun hemm min hu xettiku, min ma jaqbilx mal-idea, min forsi jmaqdar jew agħar minn hekk jipprova jħassar, biss maż-żmien din il-ħaġa tant tindara li tidħol fil-kalendaru ta’ dak li jkun. Naf nies li llum uliedhom kibru iżda huma baqgħu jattendu l-quddiesa tat-tfal. Naf adolexxenti li baqgħu jattendu dik il-quddiesa li l-ġenituri tagħhom kienu joħduhom għaliha nhar ta’ Ħadd. Tispiċċa tgħid li l-quddiesa bil-buffu, bil-pupazzi jew bil-kant għat-tfal togħġob lil ħafna nies u dawn jibdew isibuha diffiċli ma jattendux aktar għaliha.

Il-crying room

Xi knejjes issib fihom kamra apposta fejn il-ġenituri bi tfal żgħar ikunu jistgħu joqgħodu fiha biex jekk uliedhom jibku jew jagħmlu l-istorbju ma jtellfux lill-kumplament tal-assemblea fil-knisja. Dawn il-kmamar aktarx insibuhom fi knejjes moderni. Ngħiduha lif inhi, fi knejjes antiki, barokki li nsibu f’pajjiżna ftit li xejn hemm post fejn tagħmel kamra bħal din. Min għandu probelma bħal din jista’ jintroduċi s-sistema ta’ child minding, fejn ikun hemm grupp ta’ volontieri li jieħdu ħsieb it-tfal waqt li ommhom u missierhom ikunu qed jisimgħu l-quddiesa. Iżda hawn għandek mnejn issib ulied li ma joqgħodux ma’ dawk li ma jafuhomx u jista’ jkun li waqt li l-ġenituri jkunu fil-knisja dawn l-ulied ma jieqfux jibku.

Madwar sentejn ilu wieħed kappillan ġewwa l-Veneto l-Italja fetaħ kamra fid-dar tiegħu li tiġi sewwasew wara l-knisja parrokkjali, biex isservi għall-ġenituri bi tfal żgħar. F’ din il-kamra hemm monitor kbir li jitrażmetti dak li jkun qed isir fil-knisja. Hemm ukoll qfief b’għadd ta’ ġugarelli kif ukoll kotba għat-tfal. Kull ġimgħa jitpoġġew folji b’disinji li jkollhom x’jaqsmu mal-liturġija ta’ dak il-Ħadd u t-tfal ikunu jistgħu jpinġuhom waqt il-quddiesa. Il-kappillan ta’ din il-paroċċa qal li fis-sentejn li ilha li bdiet din il-ħaġa in-numru ta’ ġenituri fil-knisja jew aħjar fil-kamra ta’ wara l-knisja qed ikun sabiħ ħafna. Huwa qal li waqt li huma jkunu qrib ta’ uliedhom, dawn isibu tfal daqshom ma’ min jilgħabu u la jtellfu lill-ġenituri u lanqas lill-assemblea fil-knisja.

L-aħħar ħaġa

Imbagħad irridu ngħidu wkoll li jekk quddiesa trid tkun immirata għat-tfal is-saċerdot għandu jadatta ruħu għalihom. Inutli toqgħod issemmi d-dommi ta’ fidi u katekiżmu għax għat-tfal dan huwa lingwaġġ li ma jifhmux. Darba waħda kelli x-xorti nqaddes quddiesa għat-tfal ġewwa Ħaż-Żebbuġ. L-omelija bdejtha billi rrakkontajtilhom l-istorja li konna naqraw fil-primarja bl-isem “Ir-rebħa ta’ Pupul”. Minn hemm komplejt inwassal dak li ridt inwassal. Naf li ħafna ġenituri rajthom b’għajnheom jiddu bil-ferħ u n-nostalġija jiena u ngħid l-istorja!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fÍl-Mument 10 ta' Ġunju 2018

San Filep jidħol fil-folklor Malti

Tassew li l-qaddis tagħna ma huwiex Malti imma nistgħu ngħidu li llum insibuh ukoll imdaħħal b’xi mod fil-folk tagħna billi aħna l-Maltin għandna qawl li jsemmi lil San Filep.

Minn qatt ma semgħu l-qawl: Viva San Filep, la x-xitan irid hekk­? Imma kemm minna qatt ħasbu dwar kif oriġina dan il-qawl? Jien darba kont staqsejt għalfejn jingħad hekk u kienu qaluli storja. Jekk hijiex minnha jew le ma nafx, imma kif qaluha lili ser ngħidha lilkom.

Il-pika u r-rivalità bejn il-festi mhix xi ħaġa tal-lum, anzi jista’ jkun li qabel kienet aktar mil-lum għax il-Malti ma kellux fiex jehda u għalih il-festa tar-raħal kienet kollox. Sejjaħtihom pika u rivalità għax aktar naħseb huma hekk milli kompetizzjoni. Ma nkunu qed nikxfu l-ebda sigriet jekk ngħidu li snin ilu ir-raħal ta’ Ħaż-Żebbuġ kien impikat mar-raħal ġar tiegħu Ħal Qormi. Billi dawn huma żewġt irħula kbar u antiki, fihom minn dejjem kienu jsiru festi kbar u għaż-Żebbuġin u għall-Qriema, San Filep u San Ġorġ ma joqgħod xejn ħdejhom, għalhekk il-piki qatt ma setgħu jonqsu. Kulħadd jixtieq li l-festa tiegħu tkun aqwa minn tal-ġirien  u b’hekk nibtet u kibbret ir-rivalità bejn il-Qriema u ż-Żebbuġin.

Il-misraħ tal-Vitorja Ħal Qormi, fejn il-Qriema
kienu jwaqqfu liż-Żebbuġin fi triqithom lejn ix-xatt

Issa rridu niftakru li bosta Żebbuġin kienu jaħdmu x-xatt jew kienu jinżlu għan-negozju hemmhekk. Filgħodu kmieni kienu jerħuha jew bil-mixi jew fuq xi ħmar lejn ix-xatt tal-Marsa jew il-Belt Valletta. Mir-raħal kienu jinżlu Ħal Qormi, jgħaddu jieħdu xi tazza te mingħand xi ħanut li jkun diġa fetaħ għax-xogħol u jibqgħu sejrin lejn xogħolhom ma’ sħabhom Qriema li kienu jaħdmu x-xatt ukoll. Iżda fix-xahar ta’ April din il-ħaġa ma kinitx tibqa’ ssir. Jingħad li meta l-Qriema kienu jibdew jarmaw għall-festa ta’ San Ġorġ, li kienet issir fit-23 ta' April, ma kinux iħallu liż-Żebbuġin jgħaddu minn ġewwa r-raħal, mill-parti magħrufa bħala fejn il-Vitorja għaliex kienu jibżgħu li minħabba r-rivalità kien ikun hemm xi wieħed nofs ras li jagħmel ħsara fl-armar. Jingħad li kienu jistennew liż-Żebbuġin fit-tarf tar-raħal u jgħidulhom jgħaddu minn qalb l-għelieqi u mhux mill-qalba ta’ Ħal Qormi.

Ix-xahar ta’ April jgħaddi u miegħu tgħaddi wkoll il-festa ta’ San Ġorġ u kif jintemm dan ix-xahar jibda Mejju li jġib miegħu l-festa ta’ San Filep, il-qaddis patrun taż-Żebbuġin. Issa l-ħaddiema tax-xatt minn Ħaż-Żebbuġ kienu jfittxu x-xoqqa f’moxtha biex ipattuha lil sħabhom Qriema, imma l-Qriema ma kienux jgħaddu minn Ħaż-Żebbuġ biex imorru għax-xogħol. Allura meta x-xatt kien ikun hemm xi ċorma Żebbuġin u kienu jilmħu xi ħaddiem bħalhom minn Ħal Qormi kienu jduru miegħu u jgħidulu: “Għid Viva San Filep għax inkella ma nħallukx tibqa’ sejjer.” Mal-folla mhux ta’ min joħodha u għalhekk kien hemm xi Qriema li kienu jgħidu dak li jitolbuhom ilissnu sħabhom iż-Żebbuġin, imma kien ikun hemm min hu aktar akkanit u għalih li jgħid “Viva San Filep” kien ikun qisu qed jagħmel xi dnub mejjet, għalhekk kien jgħid: “Viva San Filep” u minn taħt l-ilsien ikompli “la x-xitan irid hekk!”

Ir-rivalità bejn Ħaż-Żebbuġ u Ħal Qormi llum spiċċat għal kollox, forsi bdiet tgħosfor mat-twaqqif tal-parroċċa ta’ San Bastjan fl-1936. Issa l-Qriema Ġorjaniżi kellhom ma’ min jimpikaw eqreb miż-Żebbuġin! Hu x’inhu, il-qawl: Viva san Filep, la x-xitan irid hekk, baqa magħna minkejja li spiċċat il-pika. Dan il-qawl ifisser bejn wieħed u ieħor l-istess bħalma tfisser l-idjoma: tbus l-id li tixtieq maqtugħa; jiġifieri kultant ikollok tagħmel anke dak li ma tkunx tixtieq tagħmel!

Għandek tgħid bis-saħħa tal-pika, Filippu daħal fil-folk ta’ pajjiżna!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fil-ktieb tal-festa maħruġ mill-Banda 12th May ta' Ħaż-Żebbuġ Festa 2018

Il-Vitorja tal-Belt

Bejn il-Berġa ta’ Kastilja u t-Teatru Rjal jew kif sirna nafuh illum Pjazza Teatru Rjal, insibu żewġ knejjes faċċata ta’ xulxin, waħda ddedikata lil Santa Katerina ta’ Lixxandra, knisja li magħna l-Maltin hija magħrufa bħala Santa Caterina d’Italia, u oħra ddedikata lill-Madonna tal-Vitorja. Illum ħsiebi mar dwar din tal-aħħar.

Ordni Reliġjuż

Il-kavallieri ta’ San Ġwann minkejja li kienu jaħkmu lil pajjiżna, kienu fuq kollox membri ta’ Ordni Reliġjuż. Ma kinux patrijiet imma kienu marbutin bil-voti bħall-patrijiet u s-sorijiet. Kienu jwegħdu li jgħixu l-faqar l-ubbidjenza u l-kastità. Issa kinux iżommu dawn il-voti jew le mhux ser nidħol fiha jien! Imma l-ewwel u qabel kollox kienu membri ta’ Ordni li l-għan tagħha kien is-salvazzjoni tal-erwieħ u għal dak iż-żmien din kienet tinkludi wkoll taqbid ma’ dawk li ma jaqblux mal-fidi tiegħek. Kienu żminijiet oħra, kien hemm ħtiġijiet oħra wkoll.

Ladarba dan l-ordni kien wieħed reliġjuż kellu dejjem bżonn il-post fejn jeżerċita r-ritwali liturġiċi u reliġjużi tiegħu. Biżżejjed niftakru li meta l-Ordni wasal Malta, billi l-Imdina kienet wisq bogħod mill-baħar, għażlu l-Birgu biex jitfgħu l-ankri tagħhom fih. Il-knisja parrokkjali ta’ San Lawrenz kellha ċċedi postha biex issir il-knisja konventwali tal-Kavallieri u l-knisja tal-Patrijiet Dumnikani ddediakta lil-Lunzjata kellha sservi ta’ parroċċa sakemm dawn il-Kavallieri telqu għall-kollox lejn il-Belt Valletta.

Fil-Belt il-Ġdida

Wara r-rebħa tal-Kavallieri u l-Maltin fuq it-Torok u mal-bidu tal-bini tal-belt il-ġdida fuq l-għolja Xiberras mill-ewwel inħasset il-ħtieġa li tinbena knisja biex taqdi spiritwalment lil dawk li jkunu jaħdmu fil-bini kif ukoll għall-kavallieri. Għalhekk bla telf ta’ żmien bdiet tinbena l-knisja tal-Vitorja li semmejna fil-bidu. Il-post magħżul għal din il-knisja kien dak stess fejn nhar it-28 ta’ Marzu 1566 saret iċ-ċerimonja reliġjuża għat-tqegħid tal-ewwel ġebla tal-belt li kellha tinbena u li llum tissejjaħ Valletta. Il-kavallieri riedu wkoll li l-ewwel bini f’din il-belt ikun knisja bħala sinjal ta’ gratitudni lejn Alla wara r-rebħa li kienu għadhom kemm wettqu kontra l-għadu daqs sitt xhur qabel.  Riedu wkoll li din il-knisja tkun iddedikata lit-twelid tal-Madonna anke bħala tifkira tar-rebħa tal-Assedju l-kbir, nhar it-8 ta’ Settembru ta’ qabel.

Difna

Il-Gran Mastru Jean Parisot de Valette ma kellux ix-xorti jara l-belt il-ġdida lesta. Huwa miet fil-21 ta’ Awwissu 1568, jiġifieri se jagħlaq 450 sena mejjet ftit ġimgħat oħra u għalhekk tajjeb niftakru fih. Minkejja li l-bini tal-Belt kien għadu lura, il-knisja tal-Vitorja kienet lesta mill-bini u għalhekk dan il-Gran Mastru ndifen fil-kripta tagħha. Il-fdalijiet tiegħu tneħħew minn din il-kripta u ttieħdu ġewwa l-knisja ta’ San Ġwann meta din kienet lesta.

Hemm ukoll fatt kurjuż ieħor marbut mad-dfin u din il-knisja. Fit-3 ta’ Marzu 1792 miet l-aħħar Gran Ammiral tar-Repubblika Venezjana Angelo Emo. Dan kien talab li qalbu titneħħa minn ġismu u tindifen fil-knisja tal-Vitorja fil-Belt Valletta. Ftit snin wara l-mewt ta’ Emo  pajjiżna kellu jgħaddi minn taqlib kbir. Mill-ħakma tal-Kavallieri għadda f’idejn Napuljun u aktar tard taħt il-bandiera Brittanika. Fl-1802, meta dan it-taqlib kien għadda, fil-knisja tal-Vitorja tpoġġa mafkar f’ġieħ Angelo Emo, maħdum mill-artist Malti Vincenzo Dimech.

Arti

Bħal bosta knejjes oħra fil-belt kapitali tagħna, din il-knisja fiha opri ta’ arti imprezzabbli. Tajjeb insemmu l-kwadri ta’ San Anton Abbati u ta’ Sant Antnin ta’ Padova. Dawn il-kwadri kienu nġiebu Malta mill-kavallieri fl-1530 meta Karlu V għadda l-gżejjer Maltin lil dan l-Ordni Reliġjuż li kien imkeċċi minn Rodi.  Fil-knisja nsibu xogħol ta’ artisti Malti kbar bħal Francesco Zahra, Enrico Arnaux, Alessio Erardi  u Ermenegildo Grech. Fl-1699 il-Gran Mastru Perellos kabbar u kompla jsebbaħ lil din il-knisja. Fil-faċċata tal-knisja nistgħu naraw bust tal-Papa Innoċenz XII. Dan tpoġġa fil-post mat-tisbieħ li wettaq Perellos billi kien hu li mexxa l-Knisja f’dawk is-snin.

Parroċċa

Tajjeb li wieħed ifakkar ukoll li sakemm il-Kavallieri li issa bdew jissejħu ta’ Malta, baqgħu jmexxu u jsaltu fuq pajjiżna, din il-knisja kienet titqies bħala l-knisja parrokkjali tal-Kavallieri. Għalhekk bejn l-1617 u l-1798 din il-knisja dejjem kellha kappillan konventwali tal-Ordni stess. Fl-1837 il-knisja bdiet taqdi l-ħtiġijiet spiritwali tal-armata, jew aħjar tar-Royal Malta Artillery. Illum tagħmel parti mill-parroċċa ta’ San Duminku.

Ħsarat u restawr

Il-knisja tal-Vitorja nistgħu nqisuha bħala l-ewwel bini tal-Belt Valletta. Is-snin jgħaddu u jħallu l-marka tagħhom fuq kollox u fuq kulħadd u hekk ukoll ġara lil din il-knisja. Forsi l-agħar ħsara lill-knisja seħħet fit 23 ta’ April 1942 waqt ħbit mill-ajru fejn kien ukoll iġġarraf it-Teatru Rjal. Biss grazzi għal bosta restawri li minn żmien għal żmien saru, illum nistgħu ngawdu din il-gawhra fil-glorja kollha tagħha.

Tajjeb meta wieħed ikun il-Belt jittawlilha.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 9 ta' Ġunju 2018

Il-marċ tal-Ħadd filgħodu

Issa li l-istaġun tal-festi f’pajjiżna beda, il-Ħdud filgħodu jibdew ikunu kkaratterizzati mill-festi li nagħmlu aħna l-Maltin, festi differenti minn dawk li jsiru f’pajiiżi oħrajn, festi li huma l-wirt li ħallewlna dawk ta’ qabilna u aħna komplejna nibnu fuqhom. Appuntament importanti f’dawn il-festi huwa l-marċ li f’ħafna lokalitajiet isir nhar il-festa filgħodu. Hemm xi postijiet li dan jew isir lejlet il-festa, jew ma jsirx jew mhux talli jsir imma hawn fejn isiru żewġ marċijiet fl-istess lokal u fl-istess ħin.

Nagħtu l-ewwel preferenza

Jiena ma għadni xejn kontra l-marċi tal-festa. Il-Ħadd filgħodu mhux il-marċi jdejquni imma x-xemx tiżreġ li jiena ma nissaportix. Billi jiena m’iniex kontra dawn il-marċi ma jfissirx li naqbel ma’ dak kollu li jsir fihom jew ma narax possibilità li dawn isiru aħjar.

Il-festa Maltija hija l-ewwel u qabel kollox festa reliġjuża. Kif tista’ tiċċelebra festa reliġjuża bla ma tmur issellem u żżur lil dak jew li dik li tkun qed tagħmlilha festa? Ma nkunx qed nikxef xi sigriet u lanqas inkun qed niskopri l-Amerika jekk ngħid li ħafna minn dawk li  jkunu fil-marċ ta’ filgħodu ma jkunux rifsu l-għatba tal-knisja dakinhar u għandu mnejn lanqas matul il-ġimgħa sħiħa tal-festa. Ħasra!

F’xi festi l-marċ tal-Ħadd filgħodu jibda sewwasew wara li tintemm il-funzjoni fil-knisja biex b’hekk xejn ma jtellef. Iżda mhux kullimkien isir hekk. Ma naħsibx li tkun faċli biex tagħmel regola waħda għal kullimkien. Idealment isir hekk; l-ewwel il-funzjoni tal-knisja u wara l-attivitajiet ta’barra. Imma kif ngħid dejjem: Ideal ta’ festa hemm imma festa ideali ma naħseb li ssib imkien. Tajjeb li ma ninsewx li għandna nagħtu preferenza lil dak l-aktar importanti.

Noqgħodu attenti

L-Isqof ta’ Għawdex Mario Grech kien xegħel id-dawl l-aħmar dwar dak li ġieli jsir waqt xi marċi tal-festa jew waqt xi disco li dawn l-aħħar snin deffsu denbhom jew imneħirhom fil-festa tradizjonali Maltija. Monsinjur Grech kien semma li fil-marċi l-aktar tal-Ħadd filgħodu jista’ jkun hemm abbuż mid-drogi. Li nafu żgur hu li jkun hemm abbuż mill-alkoħol. Liema raġel li jkun qed isservi f’xi bar ser jistaqsi għall-karta tal-identità lil persuna taħt l-età li tmur tixtri flixkun birra? Forsi tgħiduli li għal flixkun birra mhux ser taqa’ d-dinja. Hi x’inhi hemm liġi li ma għandix tinkiser lanqas b’riħet il-qaddis patrun. Il-problema tkun akbar meta l-flixkun li jinxtara ma jkunx birra imma jkun Vodka. U dan narawh jiġri fil-marċ tal-Ħadd filgħodu; flixken tal-Vodka jew xorb alkoħoliku ieħor fl-idejn biex kif jingħad “insiru għoqda!”  Noqgħodu attenti.

Ħaġa li nħoss li l-marċ tal-Ħadd filgħodu tellef jew qala’ ’l barra għall-kollox hija l-ikla tradizzjonali ta’ nhar il-festa. L-omm kienet l-hena tagħha tħejji pranzu għal uliedha kollha, kemm dawk li jkunu għadhom id-dar kif ukoll dawk li jkunu żżewġu. Il-pranzu tal-festa kien okkażjoni li jgħaqqad il-familja flimkien. Billi l-marċ ta’ filgħodu jdum ma jispiċċa ħafna aktar minn ħin il-pranzu, spiċċa biex ħadlu postu. U ħalli ngħidu d-dritt, jekk wieħed jew waħda tkun xorbot xi ftit iżjed mis-soltu fl-istonku ma jkunx hemm post għal ikel.

Hamm bosta aktar x’jingħad dwar dan is-suġġett. Illum missejt b’mod superfiċjali dan l-argument għax hemm lok li wieħed japprofondixxih.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'Il-Mument - 3 ta' Ġunju 2018

Tagħna l-akbar festa!

Kemm-il darba nisimgħu min jargumenta dwar il-festi u kemm-il darba smajna min jgħid li tiegħu hija l-akbar festa. Araw ma taħsbux li llum sejjer inkun jien li niddeċiedi liema hija l-akbar jew l-isbaħ festa li ssir f’pajjiżna. Kulħadd tiegħu jara l-isbaħ, l-aqwa u l-akbar! Imma llum nixtieq naqsam magħkom xi tagħrif dwar l-akbar tliet festi reliġjużi li jiġbdu nies lejhom.

Corpus Domini

Corpus Domini ġewwa Cusco

L-aktar festa reliġjuża li għaliha jattendu nies fid-dinja hija dik li ssir ġewwa Cusco (jew Cuzco) ġewwa l-Peru. Din il-belt fix-Xlokk tal-pajjiż fiha popolazzjoni ta’ aktar minn 435,000 ruħ. Belt waħda li hija aktar popolata minn Malta kollha.  Il-festa ta’ Corpus f’din il-belt tibda billi mill-parroċċi qrib tal-katidral ta’ Cusco jinġiebu l-istatwi tal-qaddisin patruni tagħhom. B’kollox ikun hemm ħmistax-il statwa ta’ qaddis, qaddisa jew Madonna li jitpoġġew fil-katidral. Fil-jum ta’ Coprus dawn l-istatwi jinħarġu wara xulxin u jitpoġġew fil-pjazza ewlenija ta’ din il-belt li ġġib l-isem ta’ Plaza de Armas . Hemmhekk jistennew li tgħaddi l-purċissjoni bis-sagrament. L-isfera li fiha jitpoġġa s-sagrament hija tad-deheb mastizz, għolja metru u 26 ċentimetu u tiżen 26 kilo. Wara l-purċissjoni l-istatwi tal-qaddisin jittieħdu lura fil-katidral fejn jibqgħu għal ġimgħa sħiħa, wara din il-ġimgħa jittieħdu lura fil-parroċċi tagħhom.

Din il-festa li kellha l-bidu tagħha mal-wasla tal-Ispanjoli fil-post, tgħaqqad il-profan mas-sagru u għalhekk insibu bosta drawwiet tradizzjonali marbuta mal-festa. Huwa stmat li aktar minn miljun ruħ, kemm Peruvjani kif ukoll barranin,  jieħdu sehem f’din il-festa kull sena.

Il-Ġimgħa l-Kbira ta’ Sevilja

Il-Ġimgħa l-Kbira ta’ Sevilja

It-tieni l-akbar festa li tiġbed nies lejha hija l-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira li ssir fil-belt Spanjola ta’ Sevilja. Din hija l-avveniment reliġjuż u folkloristiku l-aktar importanti f’din il-belt li jiġbed lejh nies mid-dinja kollha. Il-festa jew aħjar iċ-ċelebrazzjonijiet jibdew nhar Ħadd il-Palm u jibqgħu sejrin sa Ħadd il-Għid. Madwar sittin fratellanza jġorru f’purċissjoni xi statwa li turi xi waqt mill-passjoni ta’ Kristu. Ħafna abitanti ta’ Sivilja jakkumpanjaw dawn il-purċissjonijiet u jilbsu l-kunfratija bil-barnuż li jgħattilhom wiċċhom. Dan ma jkunx bħall-barnuż li jilbsu dawk li jagħmlu xi wegħda fil-purċissjonijiet ta’ Malta, imma jkun illamtat b’tali mod li jiġi wieqaf donnu lenbut twil fuq rahom. Xi wħud iġorru xemgħat twal f’idejhom, oħrajn ċnieser li fihom jaħarqu l-inċens u oħrajn slaleb. Dawn il-fratelli jissejħu Nazareni.

Ħalli issa niċċara ħaġa. Fil-paragrafu ta’ fuq ktibt “Il-purċissjoni” imma fil-verità matul din il-ġimgħa ma ssirx purċissjoni waħda imma jsiru għadd ta’ purċissjonijiet. Mhux l-iskop tiegħi li nagħti dettall sħiħ dwar dawn il-purċissjonijiet għaliex tant hemm x’wieħed jgħid li jekk tibda ma tkunx taf fejn sejjer tieqaf. Imma ngħidu wkoll li din il-ġimgħa hija popolari mhux biss mal-Ispanjoli ta’ Sevilja jew tal-qrib imma ma’ bosta oħrajn li jżuru din il-belt għal din il-festa. Bosta Maltin ukoll imorru biex jaraw b’għajnejhom dak li jseħħ hemmhekk. Dawn jingħaqdu mal-Ispanjoli, mal-Ewropej kif ukoll ma’ dawk li jiġu min-naħa l-oħra tal-oċean biex jieħdu sehem f’dan l-avveniment li wkoll ilaħħaq il-miljun ruħ fil-parteċipazzjoni.

Sant’ Agata ta’ Catania

Sant’ Agata ta’ Catania

L-akbar festa fl-Italja hija dik li ssir lill-qaddisa Agata fil-belt ta’ Sqallija, Catania.  Imma attenti, hawnhekk isiru żewġ festi lil din il-qaddisa, waħda fi Frar u oħra f’Awwissu. Dik li se nitkellmu dwarha hija dik li ssir fi Frar. Il-festi prinċipali jsiru bejt it-3 u l-5 ta’ dan ix-xahar. Kull Kataniż iħossu fid-dmir li f’dawn il-jiem jerġa’ lura lejn beltu jekk ikun bogħod minn daru. Hemm aktar minn purċissjoni waħda marbuta ma’ din il-festa imma l-akbar waħda hija dik li toħroġ f’jum il-festa fejn tibqa’ barra l-lejl kollu.

Nar, baned, spettakli, dwal u ikel jiddominaw din il-festa kbira li għaliha jkun hemm bosta u bosta Maltin ukoll. Ma ninsewx li wara kollox din hija festa reliġjuża u għalhekk ikun hemm il-parti fil-knisja wkoll fejn issir ċelebrazzjoni li fiha minbarra numru kbir ta’ saċerdoti jkun hemm l-isqfijiet kollha ta’ Sqallija.

Ħaġa li wieħed jinnota dlonk kif iżur din il-fesa hija n-numru ta’ rġiel u nisa lebsin libsa qisha kunfratija qasira bajda u speċi ta’ beritta sewda f’ rashom. L-irġiel b’dan l-ilbies iġorru l-istatwa ta’ Sant’ Agata jew xi xemgħa kbira li tkun tiżen anke 150 kilo. Għal din il-festa jattendu aktar minn seba’ mitt elf ruħ.

Dawn kienu l-akbar tliet festi reliġjużi li jiġbdu nies lejhom fid-dinja. Issa inti minn fejn inti meta tgħid li tiegħek hija l-akbar festa żomm sewwa f’moħħok dawn it-tliet festi kbar u jekk b’fommok tgħid li tagħkom hija l-akbar festa, ġo moħħok għid li għandha mnejn li hija r-raba’ l-akbar festa.

Fr Reno Muscat

Dan l-artikluj deher f'In-Nazzjon - 2 ta' Ġunju 2018