125 sena ilu

Il-qoxra tal ktieb ta' Ballou

Is-sena 1893 hija s-sena li fiha twaqqfat il-Banda San Ġorġ Martri ta’ Ħal Qormi. Forsi nimmaġinaw li 125 sena ilu l-ħajja f’Malta kienet bħalma hija llum, iżda niżbaljaw jekk naħsbu hekk. Biex nifhmu xi ftit il-qagħda ta’ pajjiżna f’dawk iż-żminijiet nistgħu nduru fuq kitba li saret propju fl-istess sena li twaqqfet il-banda tagħna.

Il-ktieb li qed insemmi huwa The Story of Malta tal-kittieb Amerikan Maturin Murray Ballou. Dan il-kittieb twieled fl-1820 u ppubblika għadd kbir ta’ kotba kemm dwar il-vjaġġi li għamel matul ħajtu kif ukoll stejjer u drammi. Huwa miet sentejn wara li ħareġ il-ktieb dwar Malta. Fil-fatt dan kien it-tielet l-aħħar ktieb tiegħu; mimli b’riflessjonijiet dwar il-pajjiż kif ukoll gwida tal-post.

Ballou jgħidilna li biex wieħed jasal Malta kellu jew jaqbad il-vapur minn Marsilja, li kien jitlaq minn dak il-port kull ħmistax jew inkella kien jista’ jasal sa Napli u jimbarka minn hemm. Kien hemm possibiltajiet oħra biex wieħed jasal f’pajjiżna imma dawn kienu l-aktar komdi. Hu jgħidilna li dawk li jinżlu Malta aktarx li jagħmlu dan għal ftit ħin biex imbagħad ikomplu l-vjaġġ tagħhom lejn id-destinazzjoni tagħhom, iżda min ried jibqa’ Malta huwa jgħid li hemm x’tara. Isemmi Ħaġar Qim u l-Imnajdra, il-Buskett u San Anton. Għal min ried jikri kamra f’Malta huwa jsemmi Hotel Angleterre li kienet tinstab ġewwa Strada Stretta fil-Belt Valletta.

L-awtur M. M. Ballou

Il-vapur kien jorbot ix-xatt tal-Belt u l-kittieb jgħid li fix-xatt wieħed kien jiltaqa’ ma’ bosta tallaba. L-irġiel ħafjin lebsin qmis u sidrija, b’qalziet ’l fuq mill-għaksa miżmum b’ terħa madwar qaddhom. In-nisa, ħafjin ukoll, aktarx liebsa lbis iswed, mgħottijin b’għonnella li lanqas tħallik tagħraf waħda minn oħra. Dan kien il-poplu tal-klassi baxxa, klassi li kienet titkellem bil-Malti, ilsien li skont Ballou huwa għaqda ta’ Għarbi u Taljan. Iżda fejn jidħlu l-Maltin ta’ klassi għolja, in-nobli u n-negozjanti, f’dan il-ktieb insibu li dawk kienu differenti. Ilbieshom kien aktar ixaqleb lejn dak Ewropew u n-nisa meta kienu jmorru t-teatru kienu jkunu lebsin bosta deheb u ħaġar prezzjuż. Dawk ta’ klassi għolja kienu jitkellmu bit-Taljan fil-parti l-kbira tagħhom u n-negozjanti kienu jitkellmu bl-Ingliż u xi wħud anke bil-Franċiż.

Il-kittieb Amerikan isemmu wkoll lill-kleru. Huwa jgħid li f’Malta kien hawn madwar elfejn saċerdot. Is-saċerdoti jilbsu s-suttana sewda bil-kappell iswed kbir fuq rashom. Huwa jinnota li l-maġġoranza tal-kleru kienu mżaqqin mhux ħażin u jagħmel kuntrast bejnhom u bejn it-tallaba tal-port. L-awtur jinħass ftit jew wisq antiklerikali, forsi xi ħaġa ġdida għal Malta tal-1893, biss dan il-ktieb żgur ma kienx għall-poplu komuni Malti u għalhekk seta’ jikteb li jrid.

Strada Rjali għall-ħabta tal-1893

Jagħtina stampa ċara tal-Belt Valletta u ta’ Strada Rjali. Huwa jibqa’ mpressjonat bl-ambjent tal-Belt, fejn jgħid li l-bosta koppli u kampnari, minkejja li ma humiex minaretti, jagħtu lill-Belt Valletta il-bixra orjentali. Ballou kien midħla tal-ambjent orjtantali għax kien jivvjaġġa ħafna. Dwar Strada Rjali huwa jagħtina stampa sabiħa ta’ din it-triq prinċipali  tal-belt kapitali tagħna. Huwa jsemmi l-bosta uniformijiet militari jew navali li wieħed jiltaqa’ magħhom f’din it-triq. Hawnhekk l-awtur jgħid li jiltaqgħu l-bosta kulturi, kemm tal-Afrika ta’ Fuq kif ukoll dik Ewropea. Hawnhekk il-kuluri fl ilbies jagħtu l-ħajja u jagħmlu lil din it-triq ħajja aktar minn kull parti oħra tal-gżira. Hawnhekk wieħed jara l-Ingliżi jippassiġġaw bl-ilbies għani tagħhom, is-sinjur bil-kappell fuq rasu u bil-bastun taħt għabtu u s-sinjura bil-libsa kollha frilli u bizzilla sal-għekiesi, bl-umbrella ċkejkna biex tilqa’ mir-raġġi qalila tax-xemx, xi Grieg għaddej liebes l-ilbies tiegħu, u fuq kollox il- Malti, ħafi b’wiċċu maħruq bix-xemx, xhieda tal-ħidma bieżla tiegħu. Hawnhekk huwa l-post fejn jiltaqa’ kulħadd, l-għani u l-fqir, il-Malti u l-barrani, dak li liebes iż-żarbun u l-ħafi. Hawnhekk wieħed jista’ jara l-ħajja tassew ta’ Malta.

F’dan l-ambjent twieled il-Każin Banda San Ġorġ ta’ Ħal Qormi – żmien differenti għal kollox minn dak tal-lum.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fil-programm tal-festa maħruġ mill-Għaqda tal-Mużika San Ġorġ Martri Ħal Qormi, Festa 2018