Wirt Malti

Li aħna l-Maltin għandna sens qawwi ta’ nazzjonaliżmu ma huwiex xi sigriet. Illum aktar minn qatt qabel sirna ngħożżu dak kollu li huwa Malti. Saru ħafna u ħafna żbalji għax ma bżajniex għall-patrimonju tagħna u llum jiddispjaċina u qegħdin nippruvaw nirranġaw fejn nistgħu. Mingħajr ma noqgħodu nwaħħlu f’ dak u fl-ieħor illum ta’ dak li ġara, illum jeħtieġilna nibżgħu għal dak li għandna sabiex għada uliedna jkunu jistgħu jgawdu dak li ngħaddulhom.

Mhux materjali biss

Il-wirt li nistgħu nħallu lill-ġenerazzjonijiet ta’ warajna jistgħu jkun kemm materjali bħal opri tal-arti, bini, eċċetra. Imma hemm wirt ieħor li uliedna għad jirtuh kemm-il darba aħna nibżgħu għalih u ma neqirduhx. Qiegħed nirreferi għat-tradizzjonijiet li bihom huwa mogħni pajjiżna. Drawwiet li jista’ jkun li writniehom mingħand dawk il-barranin li għal sekli twal mexxew lill-arta, u magħhom żidna s-sehem tagħna biex illum saru drawwiet tagħna, uniċi u differenti minn drawwiet ta’ pajjiżi oħra. Fost dawn nistgħu nsemmu l-festi tal-parroċċi tagħna, il-karnival, il-Ġimgħa l-Kbira u oħrajn. Minkejja li l-għeruq ta’ dawn id-drawwiet huma barranin, imma huma ħadu ċ-ċittadinanza Maltija u saru Maltin daqsna. Għalhekk tajjeb li nibżgħu għalihom sabiex ta’ warajna jkunu jistgħu jibqgħu jgawduhom u jkabbruhom.

Kontradizzjoni

Kultant ma tkunx tista’ tifhem il-filosofija Maltija. Minn banda ngħożżu dak kollu li huwa tagħna, niddefenduh u lesti niġġieldu u nipprotestaw biex ħadd ma jmissulna, u mill-banda l-oħra hemm patrimonju ieħor li spiss nagħtuh bis-sieq. Qiegħed ngħid għall-ilsien Malti. Hemm pajjiżi kbar li ma għandhomx ilsien tagħhom u jinqdew bi lsien ta’ nazzjon barrani. Aħna, mikro-nazzjon, farka fil-baħar, għandna ilsien tagħna li nużawh aħna biss. Huwa tagħna kollu kemm hu. Imma kultant ma nibżgħu għalih xejn. Tassew li t-tekonoloġija tal-lum xejn ma tgħin. Biex inħaffu meta niktbu messaġġ fuq il-mowbajl jew inkella ijmejl, addio l-għajn, l-akka, il-konsonanti doppji jew l-ie. L-ittra ‘Q’ donnha ma għadiex teżisti u spiss neliminawha fejn suppost tidħol u ndaħħluha fejn mhux postha.

Fuljett  maħruġ minn Kunsill Lokali kien mimli żbalji tal-Malti. Ġbidt l-attenzjoni lil xi kunsilliera ħbieb tiegħi dwar dan in-nuqqas. Fil-ħarġa ta’ wara l-iżbalji naqqsu, imma ma sparixxewx. Kont sejjer nerġa’ nikteb lil dawn il-ħbieb kunsilliera imma ftakart fil-qawl Malti li jekk taħsel ras il-ħmar tkun qed taħli l-ilma u s-sapun. Inħossni li tradejt ilsien pajjiżi, inħossni nqast!

Djaletti

Il-fatt li f’ilsien mitkellem minn inqas minn nofs miljun persuna ssib il-varjanti huwa sinjal ta’ kemm huwa ilsien ħaj. Verament li l-varjanti fil-Malti huma żgħar u wieħed minn Birżebbuġa jista’ jifhem bla xkiel dak li jkun qiegħed jgħid wieħed mill-Mellieħa. Bejn Malta u Għawdex hemm xi varjanti li wieħed għandu mnejn ma jifhimhomx. Ġieli smajt l-idjomna “Mela qed inkellmek bil-Brejku?”.  Din l-idjoma llum inbidlet u spiss ngħidu “Mela qed inkellmek biċ-Ċiniż?” jew bl-Għarbi? Il-Brejku huwa djalett Malti li kien nitkellem f’ xi partijiet ta’ Għawdex. Illlum għad hemm min juża dan id-djalett imma dawn huma waħdiet. Mill-kumplament id-djaletti Maltin nifhmuhom sew, u spiss ikunu sinjal li juru minn fejn aħna. Jekk il-kliem tiegħu jew miegħu minflok nispiċċawhom bil-ħoss “aw” nispiċċawhom bl-“u” kulħadd jinduna li nkunu min-naħa tal-Kottonera. Jekk il-kelma “huwa” xi ħadd jippronunżjaha “huwwa” u l-kelma “hija” jgħidha “hijja” f’ moħħi nimmaġina lil dik il-persuna min-naħa taż-Żejtun filwaqt li jekk minflok “Madonna” jgħid “Madunna” ngħid li dak ikun Qormi. Jekk minflok “mogħża” nisma’ “magħża” ngħid li dak huwa mill-inħawi tal-Mosta. Jekk minflok “oqgħod” nisma’ min jgħidli “okgħod” naħseb li dik il-persuna ġejja min-naħa ta’ Għajn Qatet fir-Rabat Għawdex. Dawn huma id-djaletti Maltin li għandna nagħtu kashom u jekk ma jeżistix xi ktieb li jiġborhom, nissuġġerixxi li jkun ippubblikati wieħed wara li jsir studju ta’ din il-parti tal-lingwistika Maltija. Jekk diġà jeżisti ktieb bħal dan, ngħid prosit lil min ħa ħsieb jagħmlu.

Tgerfix bla bżonn

Għalfejn Sant' Elena u mhux Santa Liena?

Spiss nisimgħu kliem jew ismijiet li suppost ikunu bil-Malti imma ma jkunu pronunzjati bil-Malti xejn. Kemm-il darba nisimgħu minn ikun qiegħed jaqra waqt xi quddiesa u l-kapitali ta’ Iżrael jgħidilha Ġerùsalemm minflokk Ġerusalèm. Bil-Malti għandna l-pronunzja għal din il-kelma u niżbaljaw meta nsejħu lil din il-belt bl-isem Ingliż. Dawk li jiktbu l-Intertnational Phonetic Language jagħmlu din id-differenza fiż-żewġ pronunzji ta’ isem din il-belt: [dʒəˈruːsələm] u [dʒəruːsəˈləm].

Ħaġa oħra li sirna nisimgħu jew naraw dan l-aħħar huma dwar isem ta’ żewġ qaddisin. Illum Santa Liena sirna nsejħuilha Sant’ Elena u San Bastjan żidnielu prefiss ma’ ismu u sar Sebastjan. F’ ġieh kemm hemm, x fiha ħażin li lil dawn il-qaddisin insejħulhom bl-isem Malti? Tgħid jieħdu għalihom? Fuq l-istess argument lil San Ġużepp nibdew insejħulu San Ġużeppe u lil San Lawrenz nibdew ngħidulu San Lorenzo. U bonswa ilsien Malti.

Dan huwa wirt ukoll, ilsienna tgħallimnieh mingħand il-ġenituri tagħna u tajjeb ngħadduh lil dawk ta’ warajna. Tabilħaqq li lsien ħaj jevolvi u jinbidel , imma ma għandniex nevolvuh iżżejjed, ma għandniex nibdluh bi ksuħat iżda għax ikun hemm ħtieġa.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fin-Nazzjon 4 ta' Ottubru 2014