Logħob bis-sens

Kont fl-aħħar sena tal-primarja meta kont magħżul flimkien ma' tifel ieħor u żewġt ibniet biex nirrapreżentaw l-iskola tagħna fi quiz li kien isir bejn l-iskejjel ta' Malta u Għawdex u jixxandar fuq il-Cable Radio. Ħadna l-ħaġa bis-serjetà u studjana u qrajna kemm flaħna. L-għalliema tagħna wkoll għenuna ħafna. Konna tfal iżda ridna noħorgu ta' rġiel. Konna ġejna kontra l-iskola tas-Siġġiewi, li kienu ppreparaw ruħhom daqsna. Ir-riżultat kien pariġġ, bl-ebda skola ma tfalli domanda waħda. Kien quiz bejn it-tfal, iżda li minnu tgħallimna bosta ħwejjeġ li ma jidħlux fil-kurrikulum skolastiku. Quiz hija logħba imma verament loghba bis-sens.

Il-kelma quiz 

Bla ma rridu nistaqsu minn fejn oriġinat il-kelma 'quiz'. Lejn l-aħħar tas-seklu XVIII din il-kelma kienet tirreferi għal xi bniedem stramb u ma kellha l-ebda konnatazzjoni mal-logħba li qed nitkellmu dwarha llum. Fil-fatt sal-lum fl-Ingliż għadna nużaw il-kelma quizzical għal xi ħadd li narawh differenti minna. 

Skont id-dizzjunarji Ingliżi ta' nofs is-seklu XIX il-verb to quiz ifisser tistaqsi jew tinterroga. Dizzjunarju Amerikan jgħid li quiz ġejja mill-kelma quiset li bid-djalett Ingiż tfisser tistaqsi jew titlob tagħrif. Hawn min jemmen li l-kelma quiz fis-sens tal-logħba tista' tkun gejja mil-Latin qui es, li tfisser “Min inti?”

Hemm imbagħad storja oħra marbuta ma' din il-kelma. Jingħad li certu James Daly, Irlandiż minn Dublin, sid ta' wieħed mit-teatri ta' dik il-belt, fl-1791 kien għamel imħatra li fi żmien 24 siegħa kellu l-ħila jdaħħal kelma gdida fl-ilsien tagħhom. Daly sab grupp ta' żgħażagħ u qabbadhom jiktbu l-kelma 'Quiz' mal-ħitan kollha tal-belt. Hekk għamlu u l-għada filgħodu l-poplu ta' Dublin beda jistaqsi xi tfisset dik il-kelma li beda jara miktuba quddiemu kull fejn idawwar għajnejh. Kulħadd ħaseb li din kienet xorta ta' xi eżami. Daly rebaħ l-imħatra u l-kelma daħlet mhux biss fl-Ingliż iżda nistgħu ngħidu fl-ilsna kollha. Din hija biss storja u ma nafux jekk hix minnha jew le għax l-ebda bażi storika tagħha ma għandna.

Kompetizzjoni 

Hi x'inhi, quiz hija kompetizzjoni bejn persuna u persuna jew bejn tim u ieħor. Għal kull forma ta' kompetizzjoni, il-konkorrenti jridu jkunu mħejjijin sewwa għax inkella jaqtgħu figura ħażina. Iżda hemm ukoll tipi differenti ta' quizzes, hemm dawk li verament juru l-ħila ta' dak li jkun u hemm oħrajn li aktar tidħol il-fortuna milli jidħol l-għerf jew l-intelligenza ta' dak li jkun. 

Popolari ħafna huma l-quizzes fuq it-televiżjoni, forsi fuq l-istazzjonijiet Taljani aktar milli dawk Maltin. Hawn ukoll naraw livelli diversi ta' din il-logħba. Wieħed mill-aktar quizzes li personalment narah informattiv, edukattiv u divertenti huwa dak immexxi minn Jerry Scotti fuq Canale 5 kull filgħaxija. Dan iġib l-isem Caduta libera. Ir-rebbieħ jista' jirbaħ eluf kbar ta' ewro, imma mhux faċli, hemm mistoqsijiet fuq kollox, mistoqsijiet li jafhom kulhadd u oħrajn li ma tkun qatt smajt bihom. Minn dan il-programm tinduna kemm fid-dinja hawn min hu intelligenti u tinduna wkoll li minkejja li hawn l-għorrief, xorta waħda dak li jkun jista' jitlef għax ma jweġibx għal xi ħaġa li inti tkun tafha. Hekk hi d-dinja, ħadd ma jaf kollox. Jidħol ukoll l-element ta’ stress. Meta tkun taf li tista’ tirbaħ somma enormi imma għal kelma waħda biss tista’ titlef kollox bilfors li jkun hemm post għal stess. Imma war kollox din hija logħba u bħal kull logħba oħra, hemm l-element tat-telfa wkoll.

Bla ebda reżistenza 

L-isem Caduta libera jirreferi għal waqa' ta' xi ħaġa li l-gravità ma ssib l-ebda reżistenza, waqa' ta' oġġett jew bniedem li ma jkun hemm xejn fin-nofs xi jtellef mill-waqa'. L-istess ħaġa jiġri fil-quiz, dak li taf taf, ma hemm ħadd li jgħinek, ma hemm xejn li tista' tagħmel riferenza għalih, ma għandekx kotba, ma hemmx internet biex tfittex dak li ma tkunx taf. Il-quiz huwa sewwa sew dak li taf inti, anzi, dak li jirnexxielek tiftakar fil-ħin opportun, bla ebda assistenza jew għajnuna ta' xejn u ta' ħadd. Ix-xorti tgħin ukoll, ma għandniex xi ngħidu.

F'pajjiżna 

Malta għandna programmi ta' quiz fuq l-istazzjonijiet televiżivi, imma ma jilħqux il-livell ta' Caduta libera. Biex inkun ġust, anke fuq stazzjonijiet Taljani oħrajn hemm quizzes inferjuri għal dan li qed insemmi.

Nemmen li f'pajjiżna hawn lok għal quiz edukattiv bħal dan. IIlum li daħlet sewwa s-sistema tal-infotaiment, informazzjoni imħallta mal-mogħdija taż-żmien, quiz bħal dan nemmen li jkollu potenzjal qawwi għax isir popolari mat-telespettaturi Maltin. Mhux nippretendi li jkun hemm il-mijiet ta’ eluf ta’ ewro li jista’ joffri stazzjon Taljan, imma jkun fil-limiti tagħna.

Hawn xi kuragguż jipprova?

Fr Reno Muscat

Dan la-rtiklu deher f' In-Nazzjon - 5 ta' Novembru 2016