Presepju

Issa li dħalna sew fi żmien il-Milied, jixraq ngħidu xi ħaġa dwar id-drawwa li nsibu mxerrda mad-dinja Kristjana kollha, id-drawwa li narmaw ix-xena tat-twelid ta’ Kristu, jiġifieri l-presepju. Ir-rakkont ta’ dan il-fatt insibuh fl-Evanġelji skont San Luqa u San Mattew

Fil-bidu

L-ewwel xbieha tat-twelid ta' Kristu li nafu biha. Tinsab
fil-katakombi ta’ Priscilla ġewwa Via Salaria Ruma 

L-ewwel xbieha tat-twelid ta’ Kristu li nafu biha nsibuha ġewwa Ruma fil-katakombi ta’ Priscilla ġewwa Via Salaria. Ma nafux min hu l-artist ta’ din il-pittura imma nafu li hija tat-tielet seklu. Fil-Medjuevu bosta artisti famużi kienu mqabbdin minn familji għonja biex ipittru din ix-xbieha. F’ xi opri minn dawn naraw membri tal-familja li tkun tat il-kumissjoni lill-artist. Mhux possibbli nsemmu l-artisti kollha li pittru dan l-avveniment li niċċelebraw kull sena fil-25 ta’ Diċembru.

Mill-pittura ngħaddu għal din ix-xena fuq livell tridimenzjonali. Kien Franġisku ta’ Assisi li fl-1223, ġewwa Greggio, fl-Umbria, għamel rappreżentazzjoni ħajja tat-twelid ta’ Kristu f’ Betlem. Dan kien l-ewwel presepju fis-sens li nafuh illum. Minn dak iż-żmien il-presepju evolva u nfirex madwar id-dinja kollha.

Il-presepju Naplitan

Kull min hu dilettant tal-presepju żgur li għandu x-xewqa li xi darba f’ ħajtu jżur dik il-belt li hija magħrufa għall-presepju tagħha. F’ Napli hemm triq, Via San Gregorio Armeno li hija kollha ħwienet, imma l-ħwienet ta’ ġo fiha ibiegħu biss presepji u aċċessorji għall-presepji. Ma hemm l-ebda eċċezzjoni, f din it-triq issib presepji biss. It-triq li twasslek għaliha, Via San Biagio Dei Librai, hija triq itwal u li fiha wkoll bosta ħwienet tal-presepji.

Parti minn presepju Naplitan

Il-presepju Naplitan huwa kkaratterizzat minn xeni tal-ħajja Naplitana. Mhux biss l-ambjent huwa Naplitan, fejn jidhru bejjiegħa tradizzjonali kif ukoll xi drawwiet tal-post, iżda f’ dan il-presepju jidħlu wkoll personaġġi magħrufin kemm mid-dinja tal-ispettaklu, l-isport jew il-politika. Darba staqsejt ħabib tiegħi,  sid wieħed mill-ħwienet ta’ Via San Gregorio, għalfejn din il-ħaġa u huwa qalli li n-Naplitani jridu juri li Kristu twieled fostna, jekk jagħmlu xeni ta’ Betlem ma jħossux li dan it-twelid sar f’ darhom allura jwelldu lil Ġesù fl-ambjent propju tagħhom biex b’ hekk iħossu li Hu twieled fosthom, sewwasew f’ belthom, mela hu wieħed minnhom.

Dan il-presepju huwa wkoll wieħed għani, b’ pasturi li jkollhom il-wiċċ, l-idejn u s-saqajn tat-terracotta u l-ġisem pupazz tal-ispag biex dan ikun jista’ jingħata l-forma li jkun  hemm bżonn. L-ilbies ta’ dawn il-pasturi wkoll huwa differenti.  Dawn huma pasturi li jitlibbsu l-ħwejjeġ ta’ drapp fin bħal satin u bellus. Fuq l-ilbies ġieli nsibu bizzilel, rakkmu jew glalen mill-isbaħ. Ħaġa li timpressjonani f’ dawn il-presepji hija d-dettall li bih isiru. Darba kont wirja ta’ presepji ġewwa Via Duomo u hemm rajt wieħed li kellu wkoll familja waqt l-ikel. Taħt il-mejda kien hemm ġurdien żgħir mistoħbi. Dan kien dettall li nsertajt rajtu jien u nifli l-presepju, minn jaf kemm irqaqat oħra ma tajtx kashom!

Presepju Malti

Darba żort mużew tal-presepji. Ma nafx jekk hux il-Belġju jew il-Ġermanja għaliex it-triq kienet tagħmel naħa ma’ pajjiż u naħa ma’ ieħor. Fost il-mijiet ta’ presepji ta’ kull għamla u daqs rajt wieħed bil-mitħna tar-riħ li kien imniżżel bħala presepju Malti. Ngħid id-dritt qatt ma stennejt li se nsib dan il-presepju hemmhekk. Dan ifisser li l-presepju Malti huwa wkoll meqjus bħala ikona. Meta ġejt lura Malta kont iltqajt ma’ dak li għamlu u kien urieni presepju ieħor tiegħu, presepju Malti tassew, it-twelid ta’ Kristu f’ razzett Malti, bil-bir u bin-niċċa tal-Madonna f’ kantuniera tad-dar bit-tazza taż-żejt tnemnem quddiemha.

L-artist Manwel Grech jarma l-presepju fi Pjazza San Pietru Ruma 

Din is-sena prespeju Malti qiegħed f’ dik li għalija hija l-isbaħ pjazza tad-dinja, Pjazza San Pietru fil-Vatikan. F’ din il-pjazza, sa mill-1982, beda jintrama presepju fuq xewqa tal-Papa San Ġwanni Pawlu II. Sa ftit snin ilu kien jintrama mill-ħaddiema tal-Vatikan bi statwi kbar li kienu jitlibbsu d-drapp. Kien jinbidel il-prespju iżda jintużaw l-istess pasturi kbar. Ftit snin ilu beda jinbidel kollox, kemm il-presepju kif ukoll il-pasturi. Kien fl-2012 meta Franco Artese, artist Taljan, ta presepju kbir ambjentat fil-wied ta’ Matera fil-Basilicata. Dan ma kellux pasturi kbar imma ċkejknin li ddaħħlu fl-ambjent ta’ Sassi di Matera, post rinomat għall-ġmiel tiegħu. Fis-snin ta’ wara bdejna naraw presepju differenti kull sena f’ din il-pjazza. Illum fl-istess post qed insibu presepju Malti maħdun mill-artist Għawdxi Manwel Grech. Mhux ser nidħol fid-dettall ta’ dan il-presepju għaliex żgur li lkoll rajnih. Nemmen li dan huwa pass ta’ ġgant fil-mixja tal-presepju Malti għaliex ser isir aktar magħruf madwar id-dinja, u min jaf, forsi jibda jkun imfittex aktar minn kollezzjonisti tal-presepji barranin.

Hu x’ inhu, id-dehra ta’ twelid ta’ tfajjel fqajjar, bejn ommu u missieru, baqra, ħmara u xi ftit nagħaġ għandha storja kbira warajha.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon - 17 ta' Diċembru 2016