Iż-żmien itir!

Memori ta’ ħajja li ma terġax tiġi: Bejn Pjazza San Franġisk u z-zuntier tal-knisja

Kultant inkun indur fit-toroq tagħna u dlonk ninnota xi binja ġdida. Dlonk moħħi joħodni lura fis-snin, l-aktar lejn nofs is-snin sebgħin meta Ħal Qormi kien għal kollox differenti minn dak tal-lum. Nixtieq naqsam magħkom dawn il-ftit tifkiriet li kull meta nkun ir-raħal iġibuli bosta nostalġija.

Il-knisja

Meta kont immur il-knisja mal-bużnanna, konna nidħlu mill-bieb tal-faċċata tan-naħa tal-istatwa ta’ San Ġuzepp. Għandi idea żgħira tal-quddies ta’ dak iż-żmien. Minkejja li l-konċilju Vatikan II kien ilu madwar għaxar snin li spiċċa, ir-riformi tiegħu damu ma kienu attwati. Niftakar is-saċerdot iqaddes b’ dahru lejn in-nies, niftakar bosta xjuħ, fosthom il-bużnanna tiegħi, li waqt il-quddies kienet tgħid ir-rużarju. Niftakar li f’tal-erwieħ, it-2 ta’ Novembru ġieli rajt qassisin iqaddsu fuq l-altari tal-ġnub. Dak iż-żmien kienu għadhom ma sarux il-bankijiet li hemm illum imma l-knisja kellha s-siġġijiet u għalhekk kien ikun faċli li wieħed jaqbad siġġu u jdawru kif irid hu.

Qegħdin nitkellmu dwar snin li l-parroċċa tagħna kellha lil Dun Gerald Frendo bħala Arċipriet. Fi żmien  dan l-arċipriet kienet inżebgħet il-knisja u fil-friz ta’ taħt iċ-ċinta kienu saru dawk l-arem li għadna nistgħu ngawdu sal-lum. Darba minnhom ġimgħa qabel il-festa niftakar fil-quddiesa tal-Ħadd kien qalilna li kienu saru l-pilastri tad-damask ġdid. Niftakar qisu l-bieraħ li d-damask il-ġdid ma kienx b’saħtu bħall-antik u għalhekk ma għandniex inserrħu miegħu għax malajr jitqatta’. Kien inbidel id-damask tal-korsija u tal-kappelluni

Magħmudija u Funerali

Fi tfuliti niftakar li magħmudija kienet issir quddiem il-fonti tal-ilma mbierek, bil-bieb tal-knisja magħluq, issir magħmudija ta’ tarbija waħda u mingħajr quddiesa.

L-ammont kbir ta’ karozzi li jduru mat-toroq ħalla l-effett tiegħu anke fuq il-mod li jsiru l-funerali. Meta l-persuna kienet tmut id-dar, din kienet tinġarr lejn il-knisja fuq l-ispalel u wara l-quddiesa il-funeral kien ikompli bil-mixi mill-knisja saċ-ċimiterju tal-parroċċa. Niftakar li fil-funerali kienu jinġiebu s-sorijiet sabiex jitolbu għal ruħ il-mejjet jew mejta. Iċ-ċimiterju ta’ San Ġorġ minn dejjem niftakru kif inhu għajr li ma kienx hemm il-kappella. Niftakar ċar funeral ta’ tifla żgħira. Kont sejjer l-iskola, nżomm id ommi, u fi Triq il-Kbira niltaqgħu ma’ funeral ta’ tifla. It-tebut kien miftuħ u kien qiegħed jinġarr minn erbat ibniet fuq żewġ trieħi. Qatt ma rajt funeral ieħor bħal dan.

Minn San Franġisk sal-knisja

Dom Mintoff f' meeting tal-Partit Laburista fi Pjazza san Franġisk (c)

Il-mixja minn fejn San Franġisk sal-knisja kienet obbligatorja. Din kienet il-qalba tar-raħal u fiha kienet issir kulla ttività. Biex immur l-iskola, biex nirkbu tal-linja, biex immorru l-quddies, biex nixtru. La qed insemmu x-xiri ġew f moħħi l-ħwienet li spiss kont immur fihom biex naqdi lil ommi. L-aktar qrib tad-dar tagħna kien dak tal-merċa, ta’ Ninu ta’ Feliċ (Anthony Tabone). Staqsi u jaqdik.  Jekk kien ikollna bżonn xi bozza, jew xi ħaġa tal-elettriku konna ninqdew bil-ħanut ta’ Philips tal-familja Mizzi. Fil-qrib kien hemm ukoll l-unika spiżerija qrib tad-dar, Pasteur Pharmacy ta’ Karmenu Cardona magħruf bħala Karmenu l-ispiżjar. Qrib ta’ dawn iż-żewġ ħwienet kien hemm il-magħruf Fredu taż-żebgħa (Alfred Gatt). L-aħħar ħanut li niftakar li spiss kont inżur kien ta’ Rożina tal-ħelu (Abela). Ngħidulha tal-ħelu imma fil-verita’ kont issibilha kollox. Staqsi u ttik! Illum l-ebda wieħed minn dawn il-ħwienet ma għadu miftuħ.

Meeting tal-Partit Nazzjonalista fi Pjazza San Franġisk (c)

Dejjem bejn San Franġisk u l-Knisja niftakar li kont immur l-iskola tas-Sorijiet. Minflok id-dar tal-anzjani li hemm illum kien hemm skola tat-tfal zgħar. Dawn l-istess sorijiet kienu jgħallmuna d-duttrina fil-post li kien tal-Azzjoni Kattolika, qrib l-istess skola/kunvent. Matul triq il-Kbira u f’ bosta toroq oħra niftakar għadd ta’ speakers imwaħħlin taħt il-gallarijiet. Fix-xahar ta’ Ottubru kien jingħad ir-Rużarju u kien jixxandar minn dawn l-ispeakers. Speaker ieħor li niftakar huwa dak li kien hemm barra l-ħanut Pinto City Bar fi pjazza San Franġisk. Dan ma kienx ixandar ir-rużarju imma kien iwassal l-aħbarijiet tar-Redifusion.

Festi

Darba l-Arċipriet qalilna li kien ser jinħoloq kor tat-tfal għal mal-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira. Konna bdejna mmorru għall-provi tal-kant ġewwa l-każin tal-banda. Inkantaw Poplu Tiegħi, O vos Omnes u l-Innu lid-Duluri. Billi konna noqgħodu qrib ma kienitx problema biex immur il-każin.  Anke l-festa ta’ San Ġorġ kienet differenti. Marċijiet kienu jsiru t-Tnejn, il-Ħamis, il-Ġimgħa u l-Ħadd. Is-Sibt kien isir il-programm fi Pjazza San Franġisk. Terġa’ tgħid li qabel lanqas il-marċi tat-Tnejn u l-Ħamis ma kienu jsiru, imma jien dejjem niftakarhom isiru. Biż-żmien bdew jinġiebu baned barranin għall-jiem tat-Tlieta u l-Erbgħa. Nhar ta’ Erbgħa bdiet tgħaddi l-banda minn quddiemna. Ħaġa ġdida!

Għeluq

Kif itir iż-żmien, jgħaddi bħal ħolma u forsi lanqas nintebbħu kemm tibdil iġib miegħu. Jinbidlu l-binjiet, jinbidlu t-toroq, jinbidlu l-persuni u kollox jibqa’ maħżun fil-memorja. U aħna nikbru wkoll u dak li hemm fil-memorja tajjeb li jitniżżel fuq il-karta għax faċli jintilef. Semmejt postijiet u nies li kbirt magħhom. Semmejthom b’isimhom u semmejt il-laqam mhux b’ disprezz, imma għax il-laqam tagħhom jagħmilhom uniċi. Kemm memorji! Ġrajjiet li flimkien mat-tikmix li kull ma jmur jibda’ jidher fuq wiċċna, jfakkruna li qegħdin nikbru u jġagħluna nieqfu u nirriflettu!

Fr. Reno Muscat O.P.

Dan l-artiklu deher fil-programm tal-Festa tal-Għaqda Mużikali San Ġorġ Martri - Qormi, 2013