 |
| Vittore Carpaccio: L-Ordinazzjoni tas'seba' djakni |
Mill-evanġelji nafu li
Ġesù ħalli f’ idejn l-appostli xi ministeri bħalma huma x-xandir tas-saltna,
il-fejqan, il-magħmudija, iċ-ċelebrazzjoni tat-tifkira tiegħu, jew aħjar l-Ewkaristija
kif ukoll il-maħfra tad-dnubiet. Fil-ktieb tal-Atti tal-Appostli nsibu li sa
mill-ewwel żminijiet tal-Knisja inħolqu ħtiġijiet ġodda barra minn dawk li
ħalla Kristu lill-appostli, bħalma hija l-assistenza tar-romol u l-foqra u
l-organizazzjoni tal-komunitajiet lokali. Sat-tmiem l-ewwel seklu il-Knisja
kellha diġà struttura ġerarkika ta’ ministeri fundamentali. Din il-gerarkija
kienet ta’ tliet gradi, episkopat, presbiterat u djakonat. It-tmexxija
tal-Knisja kienet sa mill-bidu f’ idejn l-isqof filwaqt li l-organizazzjoni
tal-knejjes lokali kienet f’idejn il-presbiteru imma l-atti ta’ karità mal-fqar
u r-romol kienu fdati sa mill-bidu f’ idejn id-djakni. Huwa propju għalhekk li
l-ministeru tad-djaknu huwa twieħed ta’ qadi, servizz li għandu jsir mill-qalb
bl-akbar sens ta’ mħabba u karità. Hekk insibu li jitlob San Pietru
lill-prsbiteri, imma l-istess ħaġa tgħodd għad-djakni: <<Nitlob lill-presbiteri li hemm fostkom, bħala presbiteru jien
ukoll u xhud tat-tbatijiet ta’ Kristu, u bħala wieħed li għandu sehem
mill-glorja li għad trid tidher: irgħu l-merħla ta' Alla fdata f’idejkom. Ħudu
ħsiebha, mhux bilfors, imma minn qalbkom, kif irid Alla; mhux għall-qligħ baxx,
imma bil-ħeġġa tal-imħabba>> (1Pt,5, 1-3). Billi d-djakonat huwa
l-ewwel ordni fil-ġerarkija mesemmija aktar il fuq, dan il-ministeru ta’ qadi
jibqa’ mhux biss fil-grad tad-djakonija imma wkoll fil-presbiterat u
l-episkopat għaliex ordni li jingħata ma jħassarx dak li jkun ingħata qabel.
Id-djaknu
fl-Iskrittura Mqaddsa u fit-tagħlim tal-Knisja
Il-kelma stess turi
is-sens ta’ dan il-ministeru. Il-kema ġejja mill-Griek διάκονος (diákonos),
li tfisser servitur, qaddej. Fit-Testment il-Ġdid insibu l-istituzzjoni
tas-seba’ djakni fl-Atti tal-Appostli (6, 1-6) kif ukoll riferenzi għalihom fl-Ittra
lill-Filippin (1, 1) u fl-ewwel Ittra lil Timotju fejn insibu t-twissa ta’ San
Pawl dwar l-imġieba tad-djakni : << Hekk
ukoll id-djakni: għandhom ikunu nies serji, li ma jilagħbux bil-kliem, ma
jkunux mogħtija żżejjed għall-inbid, anqas
għall-qligħ baxx tal-flus; għandhom iżommu sħiħ il-misteru tal-fidi
b'kuxjenza safja. Dawn ukoll għandhom l-ewwel jgħaddu mill-prova; mbagħad, jekk
wieħed ma jsib xejn xi jgħid fihom, ikunu jistgħu jaqdu bħala djakni. Hekk
ukoll in-nisa tagħhom għandhom ikunu serji, ma jqassux fuq l-oħrajn, ikunu
meqjusa fl-imġiba tagħhom u ta' min jafdahom f'kollox. Id-djakni jkunu rġiel li
ma jkunux miżżewwġin ma' aktar minn mara waħda, u li jkunu jafu jmexxu 'l
uliedhom u 'l djarhom sewwa. >> (1Tim:3, 8-12) L-Iskrittura Mqaddsa
b’hekk tixhed kemm id-djakonat huwa ministeru ta’ oriġini appostolika minkejja li
ma jġorrx il-piż tal-presbiterat imma fl-istess waqt għandu għan partikolari
ta’ servizz fil-komunità. Kif insibu fl-Atti tal-Appostli << Mhux sewwa li aħna [il-presbiteri] nħallu
l-kelma ta’ Alla biex naqdu fl-imwejjed.>> (Atti 6, 2) Dan il-vers
meħud mis-silta fejn insibu l-għażla tas-seba’ djakni juri biċ-ċar li s-servizz
tad-djaknu huwa wieħed ta’ qadi.
Dan il-ministeru jiġi istitwit
mill-ordinarju f’ rit liturġiku li fih it-talba tal-ordni u t-tqegħid
tal-idejn. Kieku x-xogħol tad-djaknu kien biss li jsolvi problema ta’ neċessità
ma kienx ikun hemm ħtieġa ta’ liturġija hekk solenni li fiha t-talba
tal-appostli u t-tqegħid tal-idejn. Fil-ktieb tal-Atti tal-Appostli, kapitli 6
sa 8 juru l-evanġelizazzjoni li wettqu Stiefnu u Filippu; u naraw ukoll li
l-ministeru tagħhom kien li jxandru l-evanġelju u li jgħammdu. Dlopnk nintebħu
li l-karatteristika ta’ dan il-ministeru appostoliku huwa x-xandir
tal-evanġelju u l-qadi fl-imħabba.
L-ittri Pastorali ta’ San Pawl joffru viżjoni
wiesgħa u artikolata tal-ministeri fil-Knisja, naraw il-figura tal-appostlu,
tad-dixxipli Timotju u Titu, l-għadd tal-presbiteri, tal-isqfijiet u
tad-djakni. Huwa juri x’inhuma l-kundizzjonijiet meħtieġa għal dak li jaspira
li jsir djaknu. (1 Tim 3)
Fil-kostituzzjoni Lumen Gentium meta titratta d-djakni insibu
hekk:
Fuq livell
anqas tal-ġerarkija insibu d-djakni, li fuqhom ġew imposti l-idejn ‘mhux
għas-saċerdozju iżda għas-servizz’ [110]. Fil-fatt, imsaħħa mill-grazzja
sagramentali, fil-qadi (Djakonija) tal-liturġija, tal-predikazzjoni u tal-karità,
jservu l-poplu ta’ Alla, magħqudin mal-Isqof u l-presbiteri tiegħu. L-uffiċċju
tad-djaknu, bi qbil mal-awtorità kompetenti, jamministra solennement il-magħmudija,
iqassam l-Ewkaristija, f’isem il-Knisja jassisti u jbierek iż-żwiġijiet, jieħu
l-vjatku lill-moribondi, jaqra l-Iskrittura Mqaddsa lill-fidili, jgħallem u jeżorta lill-poplu,
jippresjedi fejn jidħol il-kult u talb tal-fidili, jamministra s-sagramentali,
jippresjedi ir-rit tal-funerali u servizzi tad-dfin. Iddedikati għall-qadi fil-karità
u l-assistenza, id-djakni jiftakru fi kliem San Polikarpo: “Uru ħniena, kunu attivi,
imxu skond il-verità tal-Mulej, li sar l-qaddej ta’ kulħadd” (LG 29)
Normalment aħna mdorrijin
bid-djaknu li jkun sejjer jieħu l-ordni sagri fi żmien qasir, imma jeżistu
wkoll id-djakni permaneneti. Tajjeb
niftakru li l-djakonat kien forma stabbli fil-Knisja tal-bidu, matul is-sekli,
sar parti mill-mixja lejn l-ordinazzjoni saċerdotali sakemm il-Konċilju Vatikan
II irrestawra din il-pożizzjoni permanenti fil-Kostituzzjoni Dommatika fuq
il-Knisja Lumen Gentium.
Malta sa issa għad ma għandniex djakni permanenti. Din il-ħaġa turi li minkejja
n-nuqqas ta’ vokazzjonijiet, xorta waħda għadna ma wasalniex fil-qiegħ. Mhux
l-istess jistgħu jgħidu għal bosta djoċesijiet Ewropej. Il-bżonn tagħhom huwa
differenti u għalhekk jiġu ordnai id-djakni permanenti. Il-maġġoranza
tad-djakni permanenti huma miżżewġin. Dan ifisser li hemm konnessjoni
fil-fond bejn il-vokazzjoni djakonali u l-ħajja tal-familja. Kuntrarjament għal
dak li wieħed jista’ jaħsbu, id-djakonat mhuwiex ostakolu għall-ħajja
tal-familja, u wisq inqas il-kanċellazzjoni tal-ispiritwalità taż-żwieġ. Dawn id-djakni jkollhom l-ordni
l-istess bħad-dajkni li jkunu fit-tħejjija għall-presbiterat.
Naraw issa xi jgħid il-Katekismu tal-Knisja Kattolika fuq
id-djakni:
1536 Il-Ordni huwa s-sagrament li permezz tiegħu
il-missjoni fdata minn Kristu lill-appostli tiegħu tkompli tiġi eżerċitata
fil-Knisja sal-aħħar taż-żminijiet, allura, huwa s-sagrament tal-ministeru
appostoliku. Għandha
tliet gradi: l-episkopat, is-saċerdozju u d-djakonat.
1537 Il-kelma ordni f’ Ruma antika, kienet użata għal dawk li
jinħatru fil-korpi kostitwiti f’sens ċiviku, speċjalment il-korpi ta’ dawk li
jmexxu. “Ordinatio” - Ordni - tindika l-integrazzjoni fl-ordo. Fil-Knisja hemm
stabbiliti korpi li t-Tradizzjoni, mhux mingħajr bażi skritturali, [Lhud 5:6;
Lhud 7:11; Ps 110.4] appellaw minn żminijiet antiki l-isem “taxies” (bil-Grieg),
ta’ “ordines”: għalhekk il-liturġija titkellem dwar l-“episcoporum ordo” l-ordni tal-Isqfijiet, il-“presbyterorum ordo”
l-ordni tal-saċerdoti u l-“diaconorum ordo” l-ordni tal-djakni.
Bħalma tgħid il-Lumen Gentium jgħid ukoll il-Katekiżmu tal-Knisja Kattolika: “Huwa
dmir tad-djaknu, fost affarijiet oħra, li jgħin lill-isqof u saċerdoti
fiċ-ċelebrazzjoni tal-misteri divini, speċjalment fl-Ewkaristija, iqarben,
jassisti u jbierek iż-żwiġijiet, ixandar l-Evanġelju u jippreitka, jippresjedi fil-funerali
u jwettaq varji ministeri ta’ karità.”(KKK, 1570)
Madankollu d-djaknu għandu jkun distint mill-qassis, kif ukoll huwa
distint is-saċerdot mill-isqof. Id-djaknu jassisti lill-Isqof, u miegħu
il-presbiteru, li tagħhom it-tnejn l-Isqof huwa l-kap, sabiex iservi l-poplu
ta’ Alla, permezz ta’ dmirijietu fil-liturġija, fix-xandir tal-kelma u
l-karità. Il-ministeru tiegħu ma huwiex ta’ presidenza imma ta’ servizz.
L-artiklu 1570 tal-Katekiżmu
tal-Knisja Kattolika jkompli jgħid: “Il-djakni
jipparteċipaw b’mod speċjali fil-missjoni u l-grazzja ta’ Kristu [Cf Conc.
Ecum. Vat. II, Lumen gentium, 41; Id. , Apostolicam actuositatem, 16] Il-Sagrament tal-Ordni jagħtihom
marka (karattru) li xejn ma tista’ tħassarha u li juri ċar lil Kristu, li sar
“djaknu” jew aħjar li huwa l-qaddej ta’ kulħadd. "(KKK, 1570) Il-konfigurazzjoni ta’ Kristu Qaddej
kabbret ir-riflessjoni dwar il-ħidma mogħtija lill-djakni.
L-ilbies tad-Djaknu
L-ilbies liturġiku tad-djaknu tar-Rit Latin huma l-istola djakonali li tintlibes
mill-ispalla tax-xellug għall-ġenb tal-lemin u d-dalmatika, użata fiċ-ċelebrazzjonijiet
solenni, (bid-differenza tal-pjaneta għax ikun fiha l-kmiem). Fl-assenza ta’ ministri
ta’ ordni ogħla, d-djaknu jista’ jilbes ukoll il-kappa, l-ilbies li jintuża
għaċ-ċelebrazzjonijiet barra mill-quddiesa. Id-djaknu tar-rit Ambrożjan jilbes
l-istola fuq id-dalmatika. Id-djaknu mhux obbligat jilbes is-suttana jew il-clergyman,
imma bosta djakni jużaw salib ċkejken bħala sinjal tal-istat tagħhom.
Illum minbarra d-dalmatika d-djaknu juża wkoll it-tuniċella. It-tuniċella
hija forma ta’ dalmatika imma bi kmiem iqsar. Kienet oriġinarjament il-libsa
tas-sudjaknu. Il-Papa Pawlu VI bl-Ittra appostolika Ministeria quædam tal-15 ta’ Awwissu, 1972 abolixxa s-sudjakonat
u l-erbgħa ordnijiet minuri tal-Knisja Latina. Madanakollu is-sudjaknu għadu
jinstab f’ xi komunitajiet li baqgħu jżommu ir-rit Ruman l-antik.
Fil-komunitajiet l-oħrajn l-ilbies tas-sudjaknu beda jintuża wkoll mid-djaknu.
Id-differnza bejn it-tuniċella u d-dalmatika hija żgħira wisq u ftit li xejn
wieħed jintebaħ biha, iżda qegħdin insemmuha għall-korrettezza.
Storikament id-dalmatika
kienet ilbies tal-imperatur Ruman tal-Lvant li ġie ukoll adottat mill-Imperatur
Pawlu I tar-Russja bħala l-ilbies ta’ waqt l-inkurunazjoni imperjali.
Fil-Liturġija tal-Knisja Ortodossa, l-ikoni jirrappreżentaw lil Ġesù Kristu
liebes id-dalmatika. Fl-Istorja tal-Knisja, id-dalmatika hija wkoll waħda mill-paramenti
sagri l-aktar antiki u tmur lura sar-raba’ seklu. Bħala lbies liturġiku insibuha f’ Ruma lejn
nofs is-seklu IV, introdotta mill-Papa Silvestru. Dak iż-żmien kienet tintuża
f’Ruma mill-Papa biss, imma biż-żmien bdiet tintuża mid-djakni tal-belt ta’
Ruma. Fis-seklu V bdiet tintuża mill-isfijiet barra minn
L-istola hija
s-sinjal tal-poter tal-ordni u tintlibes mill-Isqof, mis-saċerdot u mid-djaknu
(bil-mod li semmejna aktar il fuq). Kemm l-oriġini kif ukoll l-iżvilupp
tal-istola huma materji kontrovarsjali bejn l-istoriċi. Dak li nafu fiż-żgur
huwa li fil-bidu kemm fl-Orjent kif ukoll fl-Oċċident l-istola kienet tissejjaħ
orarium (fil-Griek oράριον [orarion]).
Bejn is-seklu VI u s-seklu VII fil-pajjiżi nordiċi l-orarium beda jissejjaħ stola, isem li sar definittiv bejn is-sekli
XI u XII. Nafu wkoll li sa mill-bidu tal-Knisja l-orarium kien juri l-ordinazzjoni sagra tal-isqfijiet, saċerdoti u
djakni. Ma nafux jekk dan l-orarium
kellux xi użu partikolari bħal ngħidu aħna flok maktur biex jixxotta l-għaraq.
Huwa maħsub li sa mill-bidu l-istola kienet distintif mhux ta’ unur imma ta’
uffiċċju, mhux biss fil-Knijsa imma wkoll fl-użu ċivili. Naraw fil-fatt li l-Konċilju
ta’ Loadiċeja (343 w.K.) jgħidilna li s-sudjakni ma kienux permessi jilbsu l-orarium.
L-istola hija fuq kollox simbolu
tal-innoċenza bħalma jgħid l-isqof waqt li jkun qiegħed ilibbisha lid-djaknu fl-ordinazzjoni
djakonali: Accipe stolam candidam. Tfakkar ukoll fil-libsa
tal-immortalità li tlifna bid-dnub ta’ Adam u Eva u li reġa’ tahielna lura
Kristu.
Il-dmir tad-djaknu
Kif rajna
id-dmir tad-djaknu huwa li jservi, imma sfortunatament dan l-ispirtu xi kultant
jintilef u d-dajknu jservi biss bħala spalliera biex l-ilbies tal-parroċċa
jitperreċċ fil-jiem tal-festa. Dnub li xi djakni jkunu huma stess li jitilfu
dan l-ispirtu u jintilfu fix-xinxilli. Id-djaknu huwa dak li jagħti servizz u
mhux mudell jew figorin! Huwa parti mill-ġerarkija tal-Knisja.
Fil-purċissjoni
id-djaknu bl-evanġelju jimxi quddiem is-saċerdoti u żewġ djakni oħra jimxu wara
l-isqof . Jekk ikun hemm aktar djakni dawn għandhom jimxu wara d-djaknu li jkun
qiegħed iġorr l-evanġelju imma quddiem is-saċerdoti konċelebranti. Meta l-purċissjoni
tasal fuq l-altar l-isqof ipoġġi bilqegħda u wieħed mid-djakni jneħħilu
l-mitra. Id-djakni jpoġġu kemm jista’ jkun qrib tal-isqof, imma dil-ħaġa dejjem
tiddependi mill-ispazju disponibli fuq il-presbiterju.
Waqt
il-kant tal-Hallelulia kulħadd għandu jqum bil-wieqfa ħlief l-isqof. Id-djaknu
li jkun sejjer jaqra l-evanġelju jinkina quddiem l-isqof u jitolbu l-barka
tiegħu. Imur lejn l-altar jistenna li jaslu l-abbatini biċ-ċensier u n-navetta,
id-djaknu jinkina quddiem l-altar u jieħu l-evanġelju minn fuqu. Huwa mbagħad
jimxi wara l-abbatini sa fuq l-ambone. Isellem bil-kliem “Il-Mulej magħkom” u
jħabbar il-qari, wara jinċensa l-evanġelju u jaqra s-silta. Wara l-qari
l-evanġelju jittieħed mid-djaknu lejn l-isqof u dan ibusu.
Fiċ-Cerimoniale
Episcoporum insibu li għat-talbiet tal-fidili id-djaknu jipproponi
l-intenzjoni tat-talbiet. Jipproponi biss imma għandu jkun il-poplu li jagħmel
it-talbiet forsi wkoll b’ mod spontanju. Imma bosta drabi minħabba in-nuqqas
ta’ prattiċità it-talbiet jinqraw direttament mid-djaknu. Ikun wasal issa
il-waqt tal-Liturġija Ewkaristika. Fl-offertorju id-djakni jilqgħu l-offerti,
imma huma jwasslu biss il-ħobż u l-inbid sa fuq l-altar. Offerti oħra li
jittellgħu fl-offertorju jgħaddu minn idejn id-djakni għal għand ħaddieħor. Wara
wieħed mid-djakni jnewwel il-patena bl-ostji lill-isqof filwaqt li djaknu ieħor
ifondi l-inbid u l-ilma fil-kalċi. Wara dan l-isqof jirċievi ċ-ċensier waqt li
djaknu jżomm in-navetta u flimkien iduru mal-altar sabiex jinċensawh. Fil-prefazju
id-djaknu jneħħi il-karlotta minn fuq ras l-isqof. Waqt il-konsagrazzjoni id-djakni
ma għandhomx ikunu quddiem il-konċelebranti iżda jinżlu għarkupptejhom wara
l-isqof. Wieħed mid-dajkni għandu jikxef il-kalċi qabel il-konsagrazzjoni. Waqt
l-elevazzjoni djaknu ieħor għandu jinċensa l-ispeċi mibdul. Id-dajkni jibqgħu
għarkupptejhom sakemm issir l-elevazzjoni tal-kalċi minn wieħed minnhom jew
aħjar sakemm il-poplu jwieġeb “Ammen”. Id-djaknu li jkun qara l-evanġelju
jistieden ukoll lill-ġemgħa biex tagħti l-paċi lil xulxin. Wara li l-isqof jagħti
l-paċi liż-żewġ konċelebranti qrib
tiegħu jagħti l-paċi lid-djaknu li jkun l-eqreb. Fil-qsim tal-osjta id-dajknu
għandu jgħin lill-isqof jaqsam l-ostji.
Waqt
it-tqarbin mhux bilfors li d-djaknu jinżel iqarben, imma billi huwa l-ministru
tal-kalċi, kemm-il darba t-tqarbin isir biż-żewġ speċi, il-kalċi għandu
jinżamm mid-djaknu. Wara t-tqarbin id-djaknu għandu jikkonsma d-demm li jkun
fadal fil-kalċi u fl-assenza ta’ akkoltu għandu wkoll jippurifika. Fi tmiem
il-quddiesa huwa d-djaknu li jistieden lill-ġemgħa biex tbaxxi rasha sabiex
tirċievi l-barka mingħand l-isqof, u wara l-barka jibgħat lill-assembleja
fil-paċi ta’ Kristu.
© Fr. Reno Muscat O.P.
Bibljogarfija
Bennardo M. (ed Ali), Il diacono.
Chi è. Cosa fa. Come diventarlo, Effatà, 2007.
Borras A., Il Diaconato, vittima della sua novità? ,
EDB, Bologna, 2008.
Conferenza Episcopale
Italiana, Il rinnovamento liturgico in
Italia, Edizioni Paoline, Roma, 1983.
Donghi A., I Prenotanda dei Nuovi Libri Liturgici, 3Ancora,
Milano, 1995.
Hammann G., Storia del diaconato. Dal cristianesimo
delle origini ai riformatori protestanti del XVI secolo, Qiqajon, 2004.
Lurker, M. Dizionario
delle immagini e dei simboli biblici. Cinisello Balsamo (MI), Edizioni
Paoline, 1990.
Piccolo Paci S., Storia delle vesti liturgiche, Ancora,
2008.
Caerimoniale
Episcoporum, Romae 1984 - http://www.liturgia.it/Cerimoniale.pdf
http://www.cattoliciromani.com/enciclopediacattolica/index.php/ENCICLOPEDIA_CATTOLICA
Nessun commento:
Posta un commento